1
ڄام دُرڪ حيرت جي حد تائين ٿڪل ٿي نظر آيو. هن جا پير مٽي سان لٽجي ويا هئا. هوا تازي ۽ ٿڌيري هجڻ جي باوجود هُن جو جسم گرم ۽ پگهر ۾ شَل ٿي ويو هو. پري پري تائين هي اڪيلو ئي هو جيڪو پهاڙن جي هڪ سلسلي جي سامهون بيٺو هو، زندگي رقص ۾ هجڻ جي باوجود هڪ شور هو جيڪو هن جي اندر ئي اندر ۾ ويو ٿي وڌندو، پهاڙن جي ڪڇ کان سنئون سڌو پَٽَ پري تائين ڦهليل هو، جنهن مان هي اهو اندازو ڪري رهيو هو ته شايد هن کي هتي ئي ڪٿي رات گذارڻي پوندي، جڏهن ته هن چاهيو ٿي رات کان اڳ هي ڪنهن انساني آبادي تائين پهچي وڃي ڇاڪاڻ ته پهاڙ رات جو وڌيڪ خطرناڪ ٿي وڃن ٿا،
هي اڪيلو آهي ته ڇاٿيو، ڄام دُرڪ پاڻ سان ڳالهايو، هي پهاڙ ئي ته هن جي زندگي آهن، راه به ته روشني به، هنن جي درميان ته هي وڌيڪ محفوظ آهي.
پر پوءِ نه ڄاڻ ڪهڙو خوف هن کي بيچين ڪري رهيو هو، دراصل هي هن علائقي کان اڻ واقف آهي، اجنبيت جو احساس هن کي خوفزده ڪري رهيو آهي.
ڄام دُرڪ بيهڻ کانسواءِ مسلسل هلڻ جو فيصلو ڪيو، هن کي اميد هئي ته شام ٿيندي ٿيندي هي ڪنهن وسنهه تائين پهچي ويندو، پر مسلسل هلڻ جي باوجود نه هن کي وسنهه نظر آئي نه ئي رات کي روڪي سگهيو، هلڪي اوندهه هن جي مٿان ڇانئجڻ لڳي ته هن کي اهو ڏسي راحت ملي ته چنڊ هن مٿان بيٺو پنهنجي سفيد شفاف روشني جي بارش ڪري رهيو آهي، چنڊ ڪنهن نيڪ دل بزرگ جيان هن جي رهنمائي ڪندو ٿي ويو، پر پوءِ به هي اڪيلو ئي هو جيڪو ويران رستي جي وچ ئي وچ مان هلندو ٿي ويو .
هن جي مٿي جا وار وکريل ۽ بي ترتيبيءَ سان وڌيل هئا ۽ ڏاڙهي جو رنگ چنار جي وڻ جهڙو زرد مائل ٿي ويو هو، هن جا ڪلها هيٺ جهڪيل هُئا پر انُ جي باوجود هُن جي قدمن جي رفتار ۾ ڪا ڪمي نه آئي هئي، هي هلندو به پئي ويو ته پاڻ سان ڳالهائيندو به پئي ويو.
غير معمولي طور تي چنڊ اڄ وڌيڪ روشن ٿي ويو هو، اهو ڄام دُرڪ جو خيال هو يا حقيقت پر اها حقيقت هئي، چنڊ جي روشني سبب زمين جي وصف ته واضع ٿي وئي هئي پر ساڳئي وقت ڄام دُرڪ جي چهري جا نقش به واضع ۽ چٽا ٿي پيا هئا.
هي ڪو پنجويهه _ ڇويهه سالن جو مضبوط ۽ قدآور بلوچ نوجوان آهي، جنهن جو روح تنهائي جي درد کان نه پر ڪنهن حادثي جي سبب بيچين آهي، هن ان مان نجات حاصل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو،
هي جتان وڃي رهيو آهي پري پري تائين لئي ۽ کجي جا وڻ بيٺل آهن، ائين پئي محسوس ٿيو ڄڻ زمين تي ماڻهن جو ميلو لڳل آهي جيڪي پاڻ ۾ ڳالهائيندا، ٽهڪ ڏئي کلندا ٻانهون فضا ۾ لهرائيندا خوش ٿي رهيا آهن. تيز هوا جي گُهلڻ جو رڌم پيرڪ جي سارنگي جي لازوال موسيقي جيان ٿي لڳو.
۽ رکي رکي پيسو ، ڳيري، پاريهر، چنڊول ۽ چڪور جو آواز هن کي پاڻ ڏانهن متوجهه ٿي ڪيو جنهن کي ڏسڻ، سُڃاڻڻ ۽ ٻُڌڻ لاءِ ڪا گهڙي بيهي ٿي رهيو.
ڄام دُرڪ هتي ڪيئن پهتو؟
چملانگ جي زرخيز وادي هن جو گهر ئي نه هو هن جي زندگي هئي. جتي ڪالي مندر کان وهندڙ آبشار چملانگ جي پوري وجود لاءِ ان قدر لازم هو جو هر ماڻهو ان جي احترام ۾ مندر کان پنهنجو سر نوائي گذرندو هو. هر ماڻهو ڄڻ چملانگ سان جڙيل هو، هتي جڙيل هجڻ جي معني نڀائڻ ۽ محبت ڪرڻ آهي، انهن جو پنهنجو پاڻ سان، قدرت سان ۽ چملانگ سان رشتو ابدي هو، هميشه کان ، اهو رشتو هڪٻئي جي احترام سان جڙيو هو.
وادي چملانگ هميشه کان ديس جي ماڻهن کي سهارو ڏنو ۽ خوراڪ جي ڪيترن ئي ذريعن جو بندوبست ڪري مقامي آبادي کي پيٽ ڀري کائڻ لاءِ ڏنو، هي ماڻهو به هميشه انجي عقيدت ۾ گيت، ڀڄن ڳائيندا ان جي عظمت کي سلام پيش ڪندا رهندا هئا، ڄام دُرڪ نهايت ئي فرمانبردار ۽ بهادر شخص جنهن وادي چملانگ ۾ پنهنجو ٻالڪپڻ ائين گذاريو، ڄڻ ڪنهن ڀڳشو پهاڙ جي ڪنهن خاموش ترين حصي ۾ عبادت ڪئي هجي، هتي ڪنهن به انسان جو پنهنجو ڪجهه به ناهي هڪ ‘ڪميُون’ سماج جيان، مال مويشي ڪنهن جي به نگراني کانسواءِ چري ٿو ۽ واپس پنهنجن وٿاڻن تي اچي ٿو، پکي هن وادي جي ماڻهن جي ۽ ماڻهو پکين جا گهر ڀاتي آهن، هن وادي جي ماڻهن کي هڪ ئي جنون آهي سارنگي کي سُر سان وڄائڻ جو، چانڊوڪي رات ۾ ته اهو سلسلو پوري رات جاري رهندو هو، ٻڌڻ وارا به ان محفل ۾ ان قدر شامل ٿي ويندا هئا جو انهن کي ڪنهن ڳالهه جي سڌ ئي نه رهندي هئي، هي پنهنجن روايتن ۽ من جي آسودگي کي وادي چملانگ جي تخليق ۽ انجي مهربان هٿن جي سخات جو تسلسل سمجهندا هئا، هڪ عظيم وادي جنهن جون شاندار بلند چوٽيون، هموار ۽ زرخيز ميداني علائقا شيوو جي حفاظت ۾ آهن ۽ مهاپُرش چملانگ جا داستان ٻڌائي ماڻهن کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيندا هئا ته سڀني جو سر فخر کان اوچو ٿي ويندو هو.
ڄام دُرڪ جو ڏاڏو مير سالار خان جنهن پنهنجي زندگي ڪنهن عشقيه نظم جيان گذاري، هن کي پهاڙن ۽ پنهنجي ديس جي ماڻهن سان عشق هو، سدائين سفر ۾ رهندڙ هي شخص خان قلات جي درٻار جو اهم فرد هو، قلات ان وقت پوري بلوچستان جي گادي جو هنڌ هو.
مير سالار تي سڀ جو ڀروسو هو، پوري هندوستان ۾ جڏهن انگريزمخالف تحريڪ مذهبي ، نسلي ۽ علحدگي جي تحريڪ ۾ تبديل ٿي وئي ته انهن علائقن لاءِ ڏکي گهڙي جي شرعات ٿي جيڪي ان وقت نسلي ۽ مذهبي خون خرابي کان محفوظ هئا، قلات به انهن مان هڪ هو، ايران ۽ افغانستان هڪ مخلص پاڙيسري جو فرض نڀائڻ بجاءَ شاطر پوڙهي وارو ڪردار ادا ڪرڻ لڳا، انهن رياستن جي بادشاهن هڪ عرصي تائين پنهنجي زمين ۽ ماڻهن لاءِ خدا پاران موڪليل والي سڏائڻ کانپوءِ انهن مٿان راڄ جي حق کي محفوظ ڪري ورتو هو، جنهن کي سياسي ۽ مالي سگهه انگريز سامراجيت ڏني ٿي، مير سالار جي ايران ۽ افغانستان جي سياست تي خاص دسترس هئي ۽ سياست جي مختلف نظرين تي هڪ خاص نقطه نظر رکندو هو، هن جي خيال ۾ ايران ۽ افغانستان جون رياستون پنهنجي داخلي بحران جو شڪار آهن، جيڪي هڪ ڏينهن ختم ٿي وينديون،
مير سالار خان بلوچستان جي قومي ۽ خودمختيار رياست جو حامي هو ۽ بلوچستان کي ڪنهن به رياست سان ڳنڍيل هُجڻ بجاءِ آزاد ۽ خودمختيار هُئڻ جو حامي هو، هن کي پنهنجن ماڻهن جي صلاحيت تي ڀروسو هو، هن کي بلوچستان جي سرزمين هيٺان پنهنجي گذر سفر جي وسيلن جي پروڙ هئي ۽ انهن جي حفاظت جو به احساس هو ۽ اهو به احساس هو ته پاڪستان جي وجود اچڻ سان هو وڌيڪ غير محفوظ ٿي ويا آهن، 1947 ۾ پاڪستان جي پيدائش وقت قلات کي زبردستي پاڪستان ۾ شامل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وئي ته مير سالار جو موقف قلات جي خان کان به وڌيڪ سخت هو، ان کي اُنهيءَ جو اندازو هو ته پاڪستان پنهنجي ابتدا کان هڪ نسلي ۽ مذهبي علحدگي جي بنياد تي وجود ۾ ايندڙ رياست آهي جيڪا اڳتي هلي مقامي قومن لاءِ خطرناڪ ثابت ٿيندي، هن خان قلات کي واضع طور چيو ته هن رياست مان چڱائي جي ڪا اميد نه رکي، مير سالار خان ان وفد ۾ به شامل هو جيڪو انگريزن سان بلوچستان جي خودمختياري جا معاملا طئي ڪرڻ لاءِ دهلي ويو هو، ته ٻئي طرف ڪجهه نام نهاد بلوچن جي حمايت سان بلوچن کي زبردستي پاڪستان ۾ شامل ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو، مير سالار خان وفاق ۾ شامل ٿيڻ کان انڪار ڪيو.
هڪ ڏينهن سج لهڻ کان ڪجهه دير اڳ ۾ چملانگ جي وادي مٿان اوچتو ظاهر ٿيندڙ پاڪستان ۽ ايران جا گن شپ هيليڪاپٽر تيزي سان آيا ۽ هزارين ٽن بارود اڇلائي ڪيترن ئي عورتن، ٻارن ۽ واديءَ جي سورمن جو خون ڪري هليا ويا، ڄام دُرڪ اڃان معصوم هو، هي انهن خوشنصيب ٻارن مان هڪ هو جيڪي بچي ويا هئا، بلوچن کي مرضي کانسواءِ پاڪستان ۾ شامل ڪيو ويو، طاقتور بي رحمي سان بلوچن کي ماريندو سندن زمين تي قبضو ڪندو ويو، آزادي انسان لاءِ ضروري آهي، ان کي قائم تڏهن رکي سگهجي ٿو جڏهن آدرش جا حصول واضع ۽ چٽا هجن، مير سالار چملانگ جا زرخيز ميداني علائقا ڇڏي باران لڪ جي پهاڙي سلسلن جو رخ ڪيو، وادي چملانگ هن کي پنهنجن ٻانهن ۾ لڪائي نڪرڻ جو محفوظ رستو ڏنو ان وعدي سان ته هو وري موٽندو.