35
توڪلي سان ايترا ته گهڻا ماڻهو شريڪ ٿي ويا، جو انتظاميه کي پريس ڪلب وارو پورو روڊ بند ڪرڻو پيو، توڪلي پنهنجي سفر جي ابتدا ڪري ڇڏي، هن جيڪو چاهيو ٿي اهو هن کي ٿيندي نظر ٿو اچي، هن جو انتخاب شاندار آهي پر ان کان به شاندار توڪلي جا هي ناياب پل آهن، جن ۾ هي هن وقت موجود آهي، هر لمحو هنکي روح جي حقيقت ۽ راحت ڏيندو پيو وڃي، صحافين کي خبر آهي ته هي تحريڪ پنهنجا اثر ضرور ڏيکاريندي، سموريون اخبارون چار ڪالم جي خبر هلائن ٿيون، پر ان هوندي به ڪيترن ماڻهن کي اهو خيال خوفزده ڪري رهيو هو ته رياست فاشزم جهڙي روپ ۾ هجڻ ڪري هنن نوجوانن کي مرڻ لاءِ ڇڏي ڏيندي، پر مسنگ پرسن کي آزاد نه ڪندي، توڪلي سان ماڻهن جي گفتگو جو انداز والهانه هو پر هو پاڻ کي ائين به چئي رهيا هئا ته،
“هڪ هفتي کانپوءِ خبر پوندي”
شايد بک ۾ مرڻ جو احساس ماڻهن کي تڪليف پهچائيندو هجي، ان عمل کي هي رڳو وقتي جوش سمجهندا هجن ، هنن شايد ان حالت ۾ مرندي ڪڏهن ڪو ماڻهو ڏٺو به نه هجي ۽ نه وري ڪڏهن ان ڳالهه جو احساس ڪيو هجي ته زندگي جي طويل لمحن ۽ جدا جدا ڪيفيتن ۾ موت کي ايندي بجاءِ ان ڏانهن ويندي جا احساس ڪهڙا ٿين ٿا، توڪلي جي ڪيمپ تي هر روز نه فقط بلوچستان جي وڏن شهرن مان ٿي ماڻهو آيا پر ننڍن ڳوٺن مان آيل مقامي لباس پاتل منهن ڍڪيل بلوچ عورتون به شامل هيون، جن مان ته ڪي عورتون پاڻ سان گڏ پنهنجن مٽن مائٽن، ڀائرن جو تصويرون به کڻي آيون، جن کي ملڪ جي بدنام زمانه ايجنسيز جي اهلڪارن کڻي گم ڪري ڇڏيو، پريس ڪلب ٻاهران ماڻهن جو اهڙو جوش و خروش پهرين ڪڏهن به نه ڏٺو ويو هو، رات جو پيرڪ پنهنجن ساٿين سان سارنگي تي اهڙي سنگت ڪئي جو ماڻهو اُڇنگارون ڏئي رُنا، هر ٻيو ڏينهن گذريل ڏينهن کان تڪليفده ۽ نهايت جوش ۽ محبت سان ڀريل هو. ڪئمپ تي موجود ڪيترا ماڻهو ته پنهنجي ليکي بک هڙتال تي ويٺل هئا، انهن مان ڪنهن کي به ان لاءِ تيار نه ڪيو ويو هو، هنن سڀني ائين چاهيو ٿي ته انهن جي عزيزن، ۽ ڀائرن کي آزاد ڪيو وڃي،ڪيترن ماڻهن توڪلي جي جرات ۽ همت کي به سارايو ٿي، هر ڪو ماڻهو ان ڳالهه جي انتطار ۾ هو ته هو پنهنجن عزيزن کي هاڻ شايد جلدي ڏسي سگهن، اڄ ته بار ڪائونسل جا ناميارا وڪيل به ڪئمپ تي آيا ۽ ڪافي دير تائين ويٺا رهيا هنن پنهنجي حمايت جو اعلان به ڪيو، صحافي ديانتداري سان پنهنجو فرض ادا ڪندا رهيا ۽ روز جي رپورٽ کي پهرين پيج تي جڳهه ڏئي، رياست جي ڪارندن تائين ماڻهن جي تڪليفن کي پهچائڻ ۾ مدد ڪئي،
توڪلي جي بک هڙتال کي هفتو ٿيو آهي، ان پوري هفتي جي دوران ڪي ته وڏيون ڳالهيون به ٿيون، هي به حقيقت آهي ته توڪلي جي بک هڙتال شهر جي ڪيترن مظلوم خاندانن جي ٻارن ۽ نوجوانن کي موقعو فراهم ڪيو ته هو پنهنجون تڪليفون ڪئمپ ۾ اچي بيان ڪن، صحافي انهن ڪهاڻين ۽ واقعن کي اسٽوري ڪري اخبارن ۾ هلايو، جنهن سماج ۾ هڪ ٻيو بحث ڇيڙي ڇڏيو هو، مثلن، هزاره ڪميونٽي جي نوجوانن هڪ واقعي کي بيان ڪندي ٻڌايو ته هنن جي ڪميونٽي سان تعلق رکندڙ ست سالن جي معصوم نياڻي کي جنسي تشدد جو نشانو بنائڻ کانپوءِ انجو ڳلو دٻائي قتل ڪيو ويو، پوليس روايتي طرح تفتيش ڪندي رهي پر ڏوهاري گرفتار ڪرڻ ۾ ناڪام ٿي، هنن پوليس جي رويي خلاف احتجاج ڪيو، پر ڪو به نتيجو نه نڪتو، هڪ ٻي عورت جيڪا مقامي نياڻين جي پرائيويٽ اسڪول جي مالڪ هئي، ٻڌايو ته تنظيم الااسلام الفرقان جي ڪنهن ڪارڪن فون ڪري ڌمڪي ڏني آهي ته نياڻين جي تعليم جو اسڪول بند ڪر نه ته توکي قتل ڪيو ويندو، پوليس هنن خلاف ڪابه ڪاروائي نه ٿي ڪري، مان جي قتل ڪئي وڃان ته منهنجي قتل جي ايف آءِ آر ان تنظيم مٿان داخل ڪئي وڃي، هر روز حيرت ۾ وجهندڙ ڪهاڻيون ۽ واقعا دهرايا ٿي ويا ۽ ڪنهن نه ڪنهن طرح ماڻهو هن ڪئمپ جو حصو ٿيندا پئي ويا.
ڊاڪٽر، توڪلي جو بلڊ پريشر چيڪ ڪري ٿو، هن کي پنهنجي رت جي گردش جو اندازو ناهي پر اهو معلوم آهي ته شهر جو هر هڪ ماڻهو ڏانهنس ڏسي رهيو آهي، هي ڳالهه مشهور ٿي وئي هئي ته توڪلي مرندو مري ويندو پر پنهنجي مطالبي ۽ مقصد تان هٿ نه کڻندو، هن جو وزن تيزي سان گهٽجي رهيو هو، انجي باوجود هي پنهنجن دوستن ۽ ڪامريڊن وچ۾ پورو ڏينهن ويٺو هوندو هو، هن جو ائين هجڻ فطري هو ڇاڪاڻ ته هو هڪ ئي وقت ٻن فرضن کي نڀائڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو، هڪ پاسي پنهون هو جنهن کي هن ڪڏهن ڏٺو نه هو پر هي انجي مقصد سان بيٺو هو، جڏهن ته ٻئي پاسي بلند رتبي واري سمو هئي جيڪا هرلمحي هنجي اندر رهي ٿي.
“ڪو به دليل، توڪلي کي ان ڳالهه تي قائل نه ٿي ڪري سگهيو ته پنهنجي بک هڙتال کي ختم ڪري ۽ انکانپوءِ ڳالهيون ٿين، اهو ته هٿيار ڦٽا ڪرڻ جي برابر ٿيندو، هي ائين ڪري ئي نه ٿو سگهي، ماڻهن جو هن مٿان يقين آهي، اهو ته ماڻهن سان دوکو ٿيندو، سرڪار پاران موڪليل ٽن ماڻهن اڳيان هن پنهنجا مطالبه دهرايا ۽ سمورن بلوچستان جي ماڻهن کي اپيل ڪئي ته گم شده ماڻهن کي جيئڻ جو به ايترو ئي حق آهي جيترو ڪنهن ٻئي انسان کي، انهن ڪو ڏوهه ڪيو به آهي ته انهن کي ڪورٽ آڏو پيش ڪيو وڃي، هن بلوچستان جي ماڻهن کي پنهنجي روزاني جي وقت مان هڪ ڪلاڪ ڪڍي يڪجهتي طور ڪئمپ اچي ويهڻ جي اپيل ڪئي.
هوڏانهن خديجه، باران، رتنا ۽ طلعت ۽ ٻيا سوين سياسي سماجي ڪارڪن اسلام آباد پريس ڪلب ٻاهران بک هڙتال ڪيمپ قائم ڪري ويٺا آهن.
توڪلي کي اڄ اٺون ڏينهن آهي،
هن جي گفتگو به هاڻ ڌيمي ٿي وئي آهي، ڪالهه صحافين هن جو انٽرويو ٿي ڪيو ته ڳالهائڻ وقت هنجو تسلسل ٽٽي رهيو هو ۽ جسم جي حرڪت به معمول مطابق نه هئي، انجي باوجود هُن ڪنهن کي ائين محسوس ٿيڻ نه ڏنوته هو ڪمزور آهي، هن پنهنجن حوصلن کي قائم رکيو ڪمال جي حد تائين!
“عالمي سرمائيدارن جا چوڪيدار ائين سمجهن ٿا ته اسان ڪجهه ئي ڏينهن ۾ ڪمزور ٿي وينداسين ۽ پنهجن گهرن ڏانهن روانا ٿي وينداسين، هاڻ اهو ممڪن ڪونهي، اسين گهڻو اڳتي نڪري آيا آهيون، هي جنگ حڪمرانن شروع ڪئي ان کي ختم اسين ڪنداسين” توڪلي صحافين کي انٽرويو ڏيندي چيو،
پر پوءِ ڏهين ڏينهن ڪجهه عجيب ئي ٿيو. شام جو توڪلي ۽ ساٿين کي ٻڌايو ويو ته پنهون کي سڀاڻي ڪورٽ آڏو پيش ڪيو ويندو، اها ڳالهه ڪيتري سچ آهي ان لاءِ سڀاڻي جو انتظار ڪرڻو پوندو پر پيرڪ پنهنجن باوثوق ذريعن کان معلوم ڪيو ته هن کي ٻڌايو ويو ته اها ڳالهه درست آهي.
توڪلي سچ پچ جوش ۾ به هو ته اداس به، ان ڏينهن ڪيمپ ۾ ايترا ته ماڻهو جمع ٿي ويا هئا، جو جاءِ جي تنگي سبب ڪيترن کي پيرين بيهڻو پيو، سندن نظرون توڪلي ۾ هيون، ڪيترن ئي ماڻهن جي چهرن مان اميدن جا آثار ظاهر هئا، انهن مان پنهون جي ڀيڻ فرزانه روئڻ کان پاڻ کي روڪي نه سگهي هئي، هنجو ڀاءُ زنده آهي ۽ سڀاڻي ڪورٽ ۾ پيش ڪيو پيو وڃي، توڪلي جون اکيون سُڄيل هجڻ جي باوجود روشن هيون.
“هي وقت به گذري ويندو“ منهنجا عزيز دوست، ڄام دُرڪ توڪلي سان ڳالهائيندي چيو.
“اڙي! تون طوفانن جا رخ موڙڻ جي صلاحيت رکين ٿو، انسانيت تنهنجي هجڻ جي احساس ڪري ئي آهي، تون رواني آهين، ماڻهن جو توتي ڀروسو آهي، تو ٻڌو ڪو نه ته ماڻهن ڇا ٿي چيو هنن توکي بلوچن جو اجتمائي شعور ۽ پهاڙن جو گيت ٿي سمجهيو، ماڻهن جي چهرن جي مسڪراهٽ ۽ دلين جي راحت ٿي سمجهيو، ماڻهن جي محبت بي غرض ٿئي ٿي، ۽ لازوال به، انسان جو ڀروسو ان طرح سان ئي ته قائم ٿئي ٿو.
“تو ن سڀاڻي ڪورٽ ويندين” توڪلي! ڄام دُرڪ ڏانهنس نهاريندي چيو.
توسان گڏ وڪيل به هوندا، مسٽر کيتران جنهن هن ڪيس ۾ بچاءُ جا شاندار دليل ڏنا مون پاران کيس مرحبا چئجان ۽ سندس قابليت جي ساراه ڪجان، هن شروع کان پاڻ کي عظيم محب وطن ثابت ڪيو، هن ڪيس ۾ ڪيتراخوف خطره هجڻ جي باوجود اسان سان بيٺو رهيو ۽ ڪيترن موقعن تي هڪ سياسي ڪارڪن جيان ڪيمپ تي اسان سان گڏ ويٺو رهيو، هو پنهنجي قابليت آڌار پنهون جي آزادي کي يقيني بڻائيندو،