2
سمورا انسان تبديل ٿيندڙ حالتن جو نتيجو آهن؟ ڄام دُرڪ پنهنجو پاڻ سان ڳالهايو، آزادي جي ڪهڙي معني آهي؟ ڇا هي اصل کان انسان جي وجود سان گڏ جنم وٺي ٿي؟ دک درد جيڪڏهن غلامي جي پيداوار آهن ته ان ۾ انسان لاءِ داخلي تعمير واسطي ڪهڙي ڳالهه پوشيده آهي؟ اهڙا ۽ اهڙي قسم جا سوال ڄام دُرڪ کي باران لڪ جي پهاڙن جي درميان سوچڻ تي مجبور ڪندا هئا، هتي هي اجنبي هجڻ جي باوجود باران لڪ جي پهاڙن سان همڪلام ٿيندو هو ۽ صبح سوير انهن جي قدمن کي ڇهي انهن جي سرگوشين کي غور سان ٻڌڻ ۽ سمجهڻ جي ڪوشش ڪندو هو، هو پنهنجي داخلي احساسن کي پهاڙن جي بلندي ڏيڻ لاءِ پاڻ کي زمان ۽ مڪان کان آزاد ڪري ڇڏيندو هو، هو پنهنجا سمورا خيال باران لڪ جي حوالي ڪري ڇڏيندو هو ۽ پنهنجي دل ۽ دماغ کي نَوَن خيالن ۽ احساسن لاءِ خالي ڪندو هو ته جيئن قدرت ان ۾ نئين طرح سان پنهنجا رنگ ڀري سگهي، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو هي پنهنجي اندر جي خوف مٿان حاوي ٿيندو ويو، اهو خوف جيڪو هن کي پاڪستان جي فوجين جي گولا باري ۽ گولين جي خوفناڪ پڙاڏن جي صورت ۾ پنهنجي ٻالڪپڻ کان مليو هو.
ڄام دُرڪ وقت کان ڪجهه فاصلي تي رهڻ ۽ ان کي پنهنجو تابع ڪرڻ جي بجاءِ ان کان پنهنجون اکيون بند ڪري ڇڏيون هيون، هن لاءِ ائين ڪرڻ ضروري ٿي پيو هو، هڪ انسان جڏهن پنهنجي سڃاڻپ ۽ پنهنجي زمين وڃائي ٿو ته هو وقت جي گرفت کان آزاد ٿي پنهنجو جيون گذارڻ چاهي ٿو، ڪائنات جو هڪ ننڍڙو يونٽ جنهن جي هستي ۾ وقت جي ڏور هجڻ گهرجي، ٻين جي هٿن جو محتاج رهي ٿو.
ڄام دُرڪ پوري دنيا جي ماڻهن لاءِ پُل بنجڻ چاهي ٿو، انجو دماغ آفاقي ۽ لافاني آهي، هن ۾ ڄاڻڻ جي ڪلا آهي ۽ تبديل ڪرڻ جو حوصلو، پر انسان ۽ وقت جي وچ ۾ هڪ خلا ان کي ڪيترن ئي ماڻهن لاءِ اجنبي بنائي ڇڏيو آهي، ڄام دُرڪ هن دکي ديس جي ماڻهن لاءِ اجنبي ٿي ويو آهي، اجنبيت کي هي ڪيئن پار ڪري، ڪيئن باران لڪ مان رستو ٺاهي جيڪو هن کي هڪ ڀيرو ٻيهر وادي چملانگ جي زرخيز ميداني علائقن ڏانهن وٺي وڃي.
ويدانيت ۾ لکيل آهي ته انسان پنهنجي وجود ۾ حاضر به آهي ته غائب به، موجود به آهي ته عدم به، هي ٻنهي ۾ برابر تقسيم ٿيل آهي، هي پنهنجي شعور مان جن شين کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري ٿو، حقيقت ۾ انهن جو روپ ڪجهه ٻيو آهي، هي شين کي پنهنجي نظر سان سمجهڻ جي ڪوشش ڪري ٿو پر ڪنهن به نتيجي تي نه ٿو پهچي، هِن جي سمجهه تمام گهڻي مختصر آهي، انسان صدين کان سنسار کي سمجهڻ جي ڪو شش ڪندو اچي ٿو مگر اُن جي حصي ۾ ته چند ڪڻا ئي آيا آهن.
ڀڳوت گيتا ۾ ڪرشن چيو، ڪائنات جو وهنوار انسان جي عمل تي هر طرح کان اثر انداز ٿئي ٿو، پر انسان راڄ ڪرڻ جي خيال کان ائين سمجهي ٿو ته،
مان آهيان ۽ سدائين لاءِ آهيان
ڄام دُرڪ جو چهرو باران لڪ جي پهاڙن اڳيان جهڪيل آهي، هن کي پنهنجي شناخت ٿي گهرجي، هي ڪنهن طرح ڄاڻڻ چاهي ٿو ته هن کي وادي چملانگ کان ڇو ڌار ڪيو ويو، هي پنهنجي گهر جي هوندي جلاوطني جي زندگي گذراڻ تي ڇو مجبور آهي؟
ڄام دُرڪ پنهنجي دل ۽ دماغ کي ان ڳالهه لاءِ پختو ڪرڻ لڳو ته وادي چملانگ جا زرخيز ميداني علائقا هُن جا آهن، جن ڏانهن هن کي هاڻ واپس وڃڻ گهرجي، جتي هن پنهنجي جيون جا قيمتي پل گذاريا جتي چملانگ وادي جي ٻانهن جي سهاري گهري نيري آسمان کي ڇهڻ جي ڪوشش ڪئي، هن پنهنجو ڪنڌ نوائي باران لڪ جنهن ڪنهن رهبر جيان هميشه هن جي رهنمائي ڪئي، هَن گوڏن ڀر جهڪي سندس احسان مڃيو جنهن هنجي ورهايل وجود کي هڪ احساس ۾ سموئي انکي تنهائي کان محفوظ رکيو.
پنهنجي وجود ۾ ورهايل ڄام دُرڪ کي اهو به احساس آهي ته باران لڪ جي پرپيچ رستن ۽ طلسماتي زندگي هن جي بي چين روح کي چين ڏنو، هن کي ڌيان ڏنو ته جيئن هي پهاڙن جي لافاني حقيقت کي ڄاڻي سگهي، ٻولي ڏني ته جيئن هي پنهنجي تشريح ڪري سگهي،
پرهي هاڻ پنهنجي ديس چملانگ جي زرخيز وادي ڏانهن سفر ڪرڻ چاهي ٿو، جتي هن پنهنجا ٽهڪ ڇڏيا هئا جيڪي شايد اڃان تائين ٽڙندا هجن اهي سمورا چهرا جن سان هن جي انسيت هئي، جيڪي سڀ هن جا مائٽ هئا، هن کي نظر اچي رهيا آهن، هن جي ڪنن ۾ سارنگي جو آواز گونجندو رهي ٿو، هي ڪنهن طرح پاڻ کي ان حادثي کان هڪ پل به الڳ ڪري ناهي سگهيو ۽ پاڻ کي ان نقطي تي اچي بيهاري ٿو ته هي تيار ٿئي چمانگ وادي جي زرخيز ميداني ۽ سرمئي پهاڙن ڏانهن واپس ٿيڻ جي لاءِ ۽ هاڻ هن کي باران لڪ کي خدا حافظ چوڻ گهرجي.