19
خديجه، فرزانه سان پنهنجو ۽ پنهنجي دوستن جو تعارف ڪرايو،
“فرزانه تون اعتبار ڪندينءَ ته جڏهن باران بلوچ، پنهون جو تعارف ڪرايو ۽ انجي اوچتو گم ٿيڻ جو ذڪر ڪيو ته ائين لڳو ڄڻ هي اسان مان ۽ اسان جو حصو آهي” خديجه، فري سان مخاطب ٿيندي چيو،
اسان سڀني مان باران کي پنهون جي ڳڻتي وڌيڪ هئي، هن چيو ٿي ته پنهون پنهنجي خيالن ۾ اُتم آهي، هي قيمتي زندگي رهڻ گهرجي، اسين سڀ قرب ۽ محبت جي داڳي سان ٻڌل آهيون.
اسين تنهنجي غم کي محسوس ڪيون ٿا، تون ڀاءُ جي غير موجودگي جي ڏک کي ڀوڳي رهي آهين، پر مون تنهنجي باري ۾ قابل احترام گفتگو ٻڌي آهي، تون پنهنجو پاڻ کي سنڀال، جيئن اسين هڪٻئي کي سنڀاليو اچون ٿا، اسانجو تعلق مختلف ٻوليون ڳالهائيندڙ رنگ ۽ نسل سان آهي، جيڪا ڳالهه ڪيترن ماڻهن لاءِ ته حيراني جو باعث ٿي سگهي ٿي پر اسان لاءِ اِها فّخر واري آهي اسان اهڙيون سموريون ديوارون ٽوڙي هتي آيا آهيون .
پنهون کي اسان مان ڪنهن به ناهي ڏٺو، سواءِ باران جي، پر جيئن ته زمين تي رهندڙ سڀني ماڻهن جو هڪ ٻئي سان ڪو نه ڪو رشتو هوندو آهي. جيڪو عالمگير ۽ لازوال آهي، جي اسان سڀ ائين نه سوچينداسين ته زمين تي رهندڙ انسانن لاءِ بدترين حالات پيدا ٿي سگهن ٿا. پوءِ اهي ذاتي هجن يا قومي، اسان کي هي به ڄاڻڻ گهرجي ته اسان سڀاڻي تائين جيئرا رهنداسين به يا نه، صبح جو سج ڪير ٿو ڏسي، ڪنهن کي ڪهڙي خبر ته سڀاڻي ڇا ٿيڻ وارو آهي، پر سڀ کان ڏکي شي ذلت واري زندگي آهي، جنهن لاءِ اسان جا ويچار واضع ۽ فيصلائتا هجن.
“تون اسان کي ٻڌاءِ ته اسان پنهون لاءِ اهڙو ڇا ڪيون جو هوعزت سان اسان ڏانهن وري موٽي اچي ۽ باقي زندگي گذاري سگهي.”
خديجه، فرزانه ڏانهن نهايت پاٻوه سان نهاريندي چيو .
“مان توهان کي ٻڌايان ٿي” فرزانه پنهنجي چوڌاري ويٺل ماڻهن ڏانهن ڏسندي ڳالهائڻ شروع ڪيو.
“بلوچستان جا ماڻهو پسمانده هجڻ جي باوجود دولت سان پيار ناهن ڪندا. هنن جي سادگي اها آهي ته پاڻ کائڻ کان رهجي ويندا پر مهمانن کي پيٽ ڀري کارائيندا. اسلام آباد جا حڪمران اڄ به هنن کي وحشي ۽ خانه بدوش سمجهن ٿا، پر ساڳي وقت هنن جي وسيلن تي قبضو به ڪن ٿا، ڇا هي سچ ناهي ته پنجاب جي اشرافيه ۽ پنجابي فوج پوري دنيا ۾ هڪ ڦورو ۽ ڪارباري فوج واري شهرت رکي ٿي، جيڪا پئسن لاءَ ڪجهه به ڪري سگهي ٿي.
هي بلوچستان جا معدني وسيلا ٻاهرين ٺيڪيدارن کي ڪنهن جي اجازت سان ٿا ڏين. هي چون ٿا ته پاڪستان هڪ اسلامي رياست آهي، پر منهنجي لاءِ انجي ڪا ٻي معني آهي. اسلامي رياست جو کٽيو پنجاب گذريل ڪيترن سالن کان پيو کائي ته ٻئي طرف پنهنجن ماڻهن تي ظلم ڪرڻ ۽ بعد ۾ قتل ڪري انهن کي پنهنجن شهرن ۽ ڳوٺن جي رستن تي اڇلڻ،جهڙا بيهوده ڪم به ڪن پيا، اسين پنهنجي ديس ۾ گهمي ڦري به نه ٿا سگهون، اسين خوف ۾ رهڻ ڪري پنهنجي ٻالڪپڻ کي وساريندا ٿا وڃون”
فرزانه بيحد جوش ۾ هئي هن ڳالهايو پئي ۽ پنهنجي لفظن ۽ خيالن جي حفاظت به ڪئي ٿي، پر هن اهي ڳالهيون خديجه جي اڳيان ائين ٿي ڪيون ڄڻ پنجاب جي ڪنهن نمائندي سان مخاطب هجي.
“دنيا جا سمورا انسان پنهنجي رنگ ، نسل ۽ ٻولي سان سڃاتا وڃن ٿا، فري، ان ڳالهه تي زور ڏيندي چيو، منهنجي زمين، ٻولي مون لاءِ عبادت مثل آهي ۽ سڀئي ٻوليون احترام لائق آهن، اسين جيڪڏهن ائين نه هجون ته شايد زمين تي رهندڙ سڀني ماڻهن لاءِ بدتر هجون . بيشڪ اسان مان هر ڪو سڄي انسان ذات ۽ زمين مٿان رهندڙ پاڻ جهڙن انسانن لاءِ لازوال محبت جو اظهار ڪري ٿو. پر اهو به ڄاڻڻ گهرجي ته جيڪي ماڻهو پنهنجي طاقت ۽ نفرت سان قومن کي فتح ڪرڻ چاهين ٿا انهن جو ڇا ڪجي؟ جيئن عام طور پاڪستان ۾ ٿئي ٿو. مونکي بلوچ هجڻ تي فخر آهي ۽ هيٺين درجي جا بلوچ قابل عزت آهن جيڪي حيران ڪرڻ جي حد تائين پنهنجي قول ۽ فعل جا سچا آهن. ان کانپوءِ گذريل سال جي ڀيٽ ۾ بلوچ نيشنلزم پنهنجي رويي ۾ سخت مذاحمت پسند ٿيندي پئي وڃي، هي ڀاڱيڀائيواري نه ٿا چاهين مڪمل خودمختياري ٿا چاهن، هنن گڏ رهڻ جي و ڏي قيمت ادا ڪئي آهي، اسانجن نوجوانن جا لاش توهان کان وسري ويندا اسان کان ڪڏهن به نه وسرندا، اسان پنهنجن نوجوانن جي تربيت ڪنداسين علم ذريعي دنيا ۽ دنيا جي عظيم آزادي پسند نظرين کان واقف ڪنداسين ۽ بنا ڪنهن روڪ ٽوڪ جي آزادي جي ڳالهه ڪنداسين، ان لاءِ وڙهنداسين،
فرزانه، سلسليوار اهي ڳالهيون ڪيون جن سان گهڻو ڪري سڀئي دوست سهمت هئا،
خديجه هن موقعي تي ڪو بحث نه ٿي چاهيو ۽ نه وري اهڙو موقعو هو، هن خاموشي سان پنهنجو ڪڌ ڌوڻي فري سان پنهنجي سهمت هجڻ جو اظهار ڪيو ۽ جواب ۾ ڪجهه به نه ڳالهايو،
منهنجي نهايت لائق ڀيڻ، مان ڪجهه ڳالهيون رکڻ جي اجازت وٺندس، هي موقعو ناهي، پر جيئن تو هڪ مهربان ڀيڻ جيان اسان سان گفتگو ڪئي، مان به ائين ڄڻ پنهنجي قابل عزت ڀيڻ سان مخاطب ٿي ڳالهايان ٿو باران لفظن جي ڌڪار بجاءِ ڌيرج جو مظاهرو ڪندي، فري سان مخاطب ٿيو، جنهن جي ضرورت به هئي، سڀ دوست خاموشي سان ڪجهه به ڪڇڻ کانسواءِ خاموش ٿي ويا،
“مونکي بيحد فخر آهي ته تو بلوچستان جي غمزده ماڻهن جي نمائندگي ڪندي ڳالهايو. ڇاڪاڻ ته هي غمزده انسان معمولي حيثيت ناهي، هي باعزت قوم آهي. جيڪا زمين تي حڪمرانن اڳيان ڪيڙن ماڪوڙن حيثيت به نه ٿي رکي. تون درست آهين ته ملڪ جا حڪمران ۽ فوج ئي دراصل مصيبت آهن . فوج ۽ سويلين حڪمران مان هر ماڻهو اها معني وٺي ٿو ته “پنجاب جو راڄ”. ڪنهن حد تائين اهو درست به آهي ڇو ته انسان پري وڃڻ ڇو چاهيندو، هو ته پنهنجي اردگرد جي حالتن کي ڏسي فيصلو ڪري ٿو. پر ائين ته ناهي جو اسان کي اهو ئي سيکاريو ويو آهي ته،
هي تنهنجو دين آهي، هي تنهنجو نسل آهي، هي تنهنجي ذات آهي ۽ هي تنهنجي زمين آهي، ان لاءِ ئي مر ۽ جي.
تاريخ ۾ ڪيڏو غلط ٿئي ٿو، انگريز سرڪار سڌو سردارن ۽ نوابن سان وڙهڻ بجاءِ انهن جي ملڪيتن کي بحال رکيو، قومن ۽ ماڻهن جي وچ ۾ سياسي ، سماجي ۽ اقتصادي رابطه اهم هوندا آهن، جنهن سان ماڻهو هڪ ٻئي جي ڪلچر، سياسي شعور ۽ زندگي جي تجربن مان سکي ٿو، سردارن ، نوابن، وڏيرن ۽ چوڌرين انجي ابتڙ ماڻهن جو ماڻهن سان ربط ۽ هر قسم جو رابطو ختم ڪري انهن کي ذهني غلام بنائي ڇڏيو، اسين سڀ ڪنهن نه ڪنهن طرح جا غلام آهيون، مثلن، ان وقت سنڌ ۽ بلوچستان جو تعليمي نظام پوري هندوستان ۾ بهترين سمجهيو ويندو هو ڇاڪاڻ ته سنڌ ۽ بلوچستان جو تعليمي سرشتو بمبئي سان جڙيل هو جيڪو وڌيڪ انسان دوست ۽ زمين دوست هو، پر اهڙي نصاب کان به هنن ماڻهن کي محروم ڪيو ويو ۽ بلوچن سميت ٻين قومن کي به اردو پڙهڻ جو پابند ڪيو ويو، مان هتي وڌيڪ تفصيل ۾ وڃڻ نه چاهيندس جو اهڙو موقعو به ناهي . پر ان ڳالهه کي سمجهڻ جي ضرورت آهي ته آخر هن ملڪ جي ماڻهن سان ڇا ٿيو ۽ ڪنهن ڪيو ۽ ان مان ڪنهن کي ڪيترو فائدو ٿيو. اسانجو نوجوان آزادي جي جوش ۾ اهي ڳالهيون وساري ويهي ٿو، پر جي ڪو ماڻهو ائين سمجهي ٿو ته هو ڪنهن سوچ ۽ سمجهه کانسواءِ زمين تي رهڻ جي قيمت آزادي جي لاءِ وڙهندي ادا ڪري ته ان مان ڪنهن کي ڪجهه به حاصل ناهي ٿيئڻو.
فرزانه خاموش رهي، هن ڪجهه به نه ڳالهايو، بلڪه هن کي پاڻ تي غصو هو ته هن جذبات وچان نهايت ڪمزور ڳالهيون ڪيون،
تنهنجي مضبوط ارادي ۽ آزادي جهڙي شاندار فڪر تي اسان سڀني کي فخر آهي.خديجه، فري ڏانهن نهاريندي چيو.
تون ائين ئي هُج جيئن تون سوچين ٿي ۽ جيئن تون سمجهين ٿي، ان مان ئي ٻيا رستا نڪرندا، ڪاوڙ کي نفرت ۾ تبديل ڪرڻ بجاءِ پنهنجي روح ۽ دل کي روشن ڪر، ڪمزور روح جو ڪو دليل ماڻهو ٻڌڻ نه چاهيندا آهن، ڇاڪاڻ ته اهڙي روح جي وس ۾ ئي نه هوندو آهي ته آزادي ۽ سرفروشي جهڙي انعام کي حاصل ڪري سگهي، قدرت جي ڪيترن رازن مان تون به هڪ راز آهين، جنهن جي دل انساني آزادي لاءِ ڌڙڪي ٿي، اهڙي دل جي تقاضا آهي ته انڌي تقليد جي بجاءِ جاودان زندگي جو آڌرڀاءُ ڪجي، مان ائين به چوان ٿي ته پيار انسان کي ٻاراڻي سطح واري دل ڏانهن کڻي وڃي ٿو، جيترو خدا پراسرار آهي پيار به اوڏو پراسرار آهي، هي ٻئي پنهنجو پاڻ حد کان لاحد طئي ڪن ٿا ۽ انوکا تجربا ڪندا رهن ٿا، توکي پيار ئي آزادي جي حقيقي معني سمجهائي سگهندو، اهو ئي هڪڙو رستو آهي جيڪو توکي انسانن لاءِ مٿاهون ٿي سوچڻ لاءِ اُتساهه ڏيندو.