مددي ڪتاب ۽ حوالا
2. آڏواڻي، ڀيرومل مھرچند: پھاڪن جي پيڙهه، ۱۹۱۵ع.
3. آڏواڻي، ڪيولرام سلامت راءِ: گل شڪر، سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد، ڇاپو ستون، ۱۹۷۸ع.
4. چنو، سکيو خان: علم صرف و نحو سنڌي، (نائين ڏهين ڪلاس لاءِ) يادگار پبلشرز، حيدرآباد (۱۹۸۵-۸۶ع)
5. سنديلو، عبدالڪريم، ڊاڪٽر: پھاڪن جي پاڙ، سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
6. دلبھار، حصو ٽيون...
7. سھتو، عبدالوھاب، انجنيئر: انڌيرنگري، مولانا عبدالخالق ڪنڊياروي اڪيڊمي، ڄام نورالله، ڇاپو پھريون.
8. محمد اقبال سلمان: ڪهاوتين، قومي ڊائجسٽ، آڪٽوبر ١٩٩٩ع
9. کوکر، ممتاز علي؛ لالچ بري بلا، روشن راھ، ڪڙي نمبر ۳، پير جو ڳوٺ، نئون ديرو.
10. گل ڦل، ماھوار رسالو، سنڌي ادبي بورڊ، حيدرآباد، سال ۱۹۵۹-۱۰.
11. سولنگي، منٺار؛ اصل وارھ ضلعي قمبر-شھدادڪوٽ جو، حال رھندڙ دستگير ڪالوني، حيدرآباد. ڪامريڊ ۽ تنظيمي ماڻھو، سلام ڪندو ته چوندو؛ ”جيئي انسان“.
12. سهتو، مولوي اقبال، اصل ڳوٺ فضل سھتو، ڳوٺ ڄام نورالله ۾ ڪيئي سال مدرس رھيو. حال ويٺل شھر ڪنڊيارو، ضلعو نوشھروفيروز.
13. شيخ، الطاف: رٺي آهي گهوٽ سان، نيو فيلڊس پبليڪيشن، ٽنڊو ولي محمد حيدرآباد سنڌ، ۱۹۹۸ع.
14. ٽالپر، الله بخش: پھاڪن جي پيڙھ، آر ايڇ احمد ائنڊ برادرس، حيدرآباد، ۱۹۶۹ع.
15. تنگواڻي، واسديو عرف واسومل، نوابشاھ. سائين واسومل ڊي سي ھاءِ اسڪول نوابشاھ منجھ مئٿميٽڪس جا نالي وارا استاد ھيا ۽ کين فرسٽ ييئر ۽ انٽر جي ٽن سبجيڪٽس؛ اليڪٽوِ مئٿميٽڪس، فزڪس ۽ ڪيمسٽريءَ تي وڏي دسترس حاصل ھئي. اسڪول کان فارغ ٿيڻ بعد، پنھنجي گھر جي ٻاھرئين ڪمري اندر ٽيوشن پڙھائيندا ھيا. سندن ھڪ خوبي اھا ھئي جو پنھنجي ڪلاس جي شاگرد کي ٽيوشن تي نه پڙھائيندا ھيا. سندن چوڻ ھيو؛ ”جيڪو شاگرد مون کي ڪلاس ۾ فالو نه ٿو ڪري سگھي، تنھن کي ٽيوشن پڙھائڻ مان ڪو فائدو ناھي، بلڪ بدنامي آھي.“ اگر ڪنھن وڏو زور ڀريس ته پوءِ ان کي بنا پئسي ٽيوشن ڏيندا ھيا. سائين واسومل صاحب جو ديھانت، سال ۱۹۸۳ع ڌاري ٿيو.
16. محمد اسماعيل عرساڻي: نياريون وٿون (مضمون)، سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو/حيدرآباد سنڌ، ڇاپو پهريون ۱۹۸۰ع.
17. راشدي، علي محمد، پير: ڪونج ۽ سنڌ، مهراڻ ٽه ماهي، س ا ب، حيدرآباد ۳ ۽ ۴/۲۰۰۱ع.
18. ايسپ جون آکاڻيون، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو.
19. حاجي جعفر کوسو، شھدادڪوٽ. ٺيڪيدار ھيو ۽ سال ۱۹۹۸-۹۹ع ڌاري، ٻئي ٺيڪيدار سان ڀائيچاري تي ڪمَ کنيا ھيائين.
20. ٻوھيو، نھال؛ ڳوٺ ماڻڪ ٻوھيو، نزد نانگو شاھ، تعلقو ۽ ضلعو نوشھروفيروز. منھنجي دوست ۽ ھم ڪلاسي محمد ڄام ٻوھيو جو ڳوٺائي ھيو ۽ ڳوٺ اندر وڏو چرچائي ۽ کلمک ھيو.
21. مهرچنداڻي، ڪيرت: چوند سنڌي چوڻيون ۽ پهاڪا، (وستار سان سمجهايل) ڇاڇو پهريون ڊسمبر ١٩٨١ع (گجرات سرڪار جي مالي مدد سان ڇپيل/ ڪويتا پرنٽنگ پريس سهج پور بوگها، احمد آباد)
22. بشير حسين طاهر: انصاف بهت ضروري هي، روزنامه جنگ بتاريخ ۹۹/۱۱/۲۶
23. بلوچ، نبي بخش، ڊاڪٽر: رهاڻ هيرڻ کاڻ (جلد ۲)، نيو فيلڊس پبليڪيشن حيدرآباد، ۲۰۰۱ع.
24. چچو، عبدالڪريم؛ اصل ڳوٺ حمزو چچو عرف ملان چچا، تعلقو قنبر، حال رھائش، جناح باغ قنبر، پاڻ ڳوٺ جو بنيادي وڏيرو به آھي ۽ سنڌ سرڪار جو ملازم به آھي.
25. بروھي، علي احمد؛ ڄام ڄاموٽ ڄامڙا، نيو فيلڊس پبليڪيشن، حيدرآباد.
26. چنا، غلام علي: ڇڏ جهوري ڏي جهاٽ، سنڌي ادبي سنگت چڪ، ۲۰۰۱ع.
27. ارم چانڊيو، لاڙڪاڻو، بشڪريه؛ عوامي آواز، آچر ميگزين
28. جيٽلي، مرليڌر، ڊاڪٽر: اوائلي شايع ٿيل لوڪ ڪھاڻيون، سنڌ تحقيقي بورڊ حيدرآباد، ۱۹۹۰ع.
29. ٻڌ، محمد ڪامل، مرحوم، ويٺل ڳوٺ عدر ٻڌ، تعلقو ڪنڊيارو. ڳالھين کڻڻ ۽ ٻڌائڻ جو وڏو ڏانءُ ھيس. گھڻا لطيفا ۽ ٽوٽڪا ٻڌائيندو ھيو.
30. ايچ آر ميمڻ: جديد مضمون نويسي (ڀاڱو پهريون)، آر ايچ احمد ائنڊ برادرس حيدرآباد، ٦٨.١٩٦١ع.
31. ديوان پرمانند ميوارام: گل ڦل، سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
32. عذرا؛ نخريلي مينا، ماھوار گل ڦل، جون-جولاءِ ٢٠٠٠ع، سنڌي ادبي بورڊ.
33. سنائي، ناز: نقاد ۽ اديب، سنڌي ساھت گھر حيدرآباد، حيدر چوڪ، حيدرآباد.
34. شيخ اياز: ڪٿي نه ڀڃبو ٿڪ مسافر (جلد ۱)، نيو فيلڊس پبليڪيشن، حيدرآباد، ۱۹۹۴ع.
35. گل ڦل، ماھوار رسالو، سنڌي ادبي بورڊ، حيدرآباد، سال ۲- ۱۹۵۹ع
36. سنڌي، حبيب، حافظ؛ ويٺل چوھڙ جمالي، اديب ۽ عالم. ساڻس روبرو پڻ ملاقات ٿي ۽ بعد ۾ خط و ڪتابت ذريعي لاڙ خاص طور تي ماڃر، ڪڪرالي ۽ کاري ڇاڻ يا جتن جي ٻوليءَ منجھ آيل پھاڪن تي معلومات ورتي وئي، جيڪا خوشدليءَ سان موڪليائون.
37. کوسو، ابوبڪر: ’سپ نه ماري، ڊپ ماري‘، ماھوار نئين زندگي، ڪراچي، فيبروري ۱۹۵۹ع.
38. واحد پارس هيسباڻي: سُر ٺهي نه ٺهي، وٺ رينگٽ کي، روزاني ”عبرت“ حيدرآباد، ۲۲ جون ۲۰۱۲ع.
39. آنچلانند، جان ڪي ديوي؛ سپرواييزر پرائمري ايجوڪيشن، بيٽ عمرڪوٽ، ٿري ٻوليءَ جي پھاڪن ۽ چوڻين جي روشنيءَ ۾ ٿر جو سماجي، سياسي ۽ ادبي جائزو. (ايم فل لاءِ لکيل مقالو)
40. سھتو، محمد ڪامل، مرحوم؛ اصل ڳوٺ ڄام نورالله، ڪنڊيارو.
41. بلوچ، نبي بخش، ڊاڪٽر: رھاڻ ھيرن کاڻ (جلد ۱۰)، انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي ڄامشورو، ۲۰۱۱ع.
42. حاجي حقير ابن مڱڻ: چڪرم جا چڪر، ايڇ احمد اينڊ برادرس حيدرآباد، ١٩٨٧.
43. بلوچ، نبي بخش، ڊاڪٽر: رهاڻ هيرن کاڻ (جلد ٩)، سنڌ ماڻڪ موتي تنظيم حيدرآباد ڇاپو پهريون، جنوري ۲۰۱۰ع.
44. شمس نورالدين سرڪي: سنڌيڪار، ’ڪنهن جو برو نه ڀانءِ....‘، ماھوار گل ڦل، سال ۱-۱۹۵۸ع.
45. شيخ اياز: ڪٿي نه ڀڄبو ٿڪ مسافر (آتم ڪهاڻي-٢)، نيوفيلڊس ۱۹۹۶ع.
46. بروهي، نصير؛ لاڙڪاڻو ميونسپل ڪاميٽي ۾ ملازمت تان رٽائر بعد مختلف کاتن منجھ ٺيڪيداري ڪندو آھي.
47. لڏ هيٺان به لعل لڀيو وڃي؛ ماھوار گل ڦل، سال ۲-۱۹۵۹ع، ص ۳۹.
48. نصير محمد صاحب فقير جن جي رهاڻ؛ صوفي سونهون-٢، سهيڙندڙ روپو ريجهو مل ڪرپالاڻي، مارڪ هيون، بامبي، هندستان سال ١٩٨٠ع ڇاپو پهريون.
49. مادرزاد انڌي کي عينڪ جي ڪهڙي ضرورت؛ ماھوار گل ڦل، سال ۱۲-۱۹۵۹ع، ص ۴۸.
50. راشد مورائي: پاڻيءَ تي پهرو، فهد پبليڪيشن مورو، سيپٽمبر ۲۰۰۶ع.
51. سومرو، امان الله: جواب ڏيو، (روزنامچي تي مشتمل) ميرپورخاص.
52. رافيه بنت غلام محمد: دنبه ڳوٺ ڪراچي؛ نا انصافي جت ٿيندي، تباهي ات ايندي، روزاني ”ڪاوش“ حيدرآباد، ۱۷ جنوري ۲۰۰۱ع.
53. گھانگھرو، عبدالرزاق، ڊاڪٽر؛ اصل ڳوٺ ڄام نورالله، تحصيل ڪنڊيارو، ضلع نوشھروفيروز، حال مھراڻ يونيورسٽي آف انجنيئرنگ ۽ ٽيڪنالوجي ڄامشوري اندر، بئسڪ سائنس جي ڊپارٽمينٽ جو چيئرمين. ڳوٺائي ھئڻ جي ناتي، ننڍي ھوندي گڏ پڙھياسين؛ قرآن مجيد توڙي سنڌي. پاڻ طبعاً بذل سنج ۽ ھنس مُک، گفتي جو غازي ھئڻ سان گڏ تبليغ جي ڪمن ۾ به منسلڪ رھيو آھي. قرآن مجيد جا ترجما ۽ تفسير جي عنوان تي مقالو لکي ڊاڪٽريٽ جي ڊگري حاصل ڪيائين. ان کان علاوھ ڪيترا ئي مقالا ۽ مخطوطا تاليف ۽ تصنيف ڪيا اٿائين.
54. بلوچ، محمد انور: ٿوهر ڳاڙها گل.
55. ساگر ڪريم ميمڻ، لواري شريف؛ هر ڪو پنهنجو نصيب کائي ٿو، ”ڪاوش“، ۱۵ جنوري ۲۰۰۱ع
56. ٻوسڻ، عرفان علي: اٺ ۽ گدڙ، روشن راھ، ڪڙي نمبر ٣، پير جو ڳوٺ، نئون ديرو.
57. شيخ، محمد فاضل، پروفيسر؛ سائين ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ ۾ گھڻو وقت ملازمت ڪرڻ بعد، سکر ۾ رھندا ھيا. ساڻن زندگيءَ ۾ ٻه دفعا ملاقات ٿي. سندن ڪتاب، ”ماٿيلي اوٻاوڙي جي ٻولي“ منجھ استعمال ٿيل پھاڪن ۽ چوڻين تي ڳالھ ٻولھ ٿي، جيڪو مضمون جي صورت ۾ راقم جي تاليف ٿيل ڪتاب ”اترادي پھاڪا ۽ چوڻيون“ منجھ آيل آھي. ان ٿيل ڪچھريءَ دوارن سائينءَ، پنھنجي ڪتاب ۾ آيل پھاڪن ۽ چوڻين کان علاوھ ٻيا به ڪجھ ٻڌايا ھيا، جيڪي مختلف موضوعن جي ڪتابن اندر استعمال ٿيا آھن.
***