شاعر جي قلم مان : خانه بدوشيءَ جون ساروڻيون
مورو- جنهن لاءِ منهنجي محبوب شاعر دوست سليمان سولنگيءَ چيو آهي ته؛
اچ ته ڪـــريـــون ســـودو،
ٻه چـمـيـون، هڪ ڀاڪــر،
پوءِ سارو مورو تنهنجو،
واڌو ٿــــــورو تــنـهـنـجــو.
مورو- جنهن ۾ سائين راشد مورائي عظيم سنڌي، محمد صديق پرهياڙ، سائين محمد لائق زرداري، فتح علي شاهه، عبدالحق ميمڻ، ادريس جتوئي، نماڻي سنڌي، احمد سولنگي، خادم ٻگهيي، سڪندر ڪورائي، بادل ٻگهيي، هاشم کوسو، آفتاب ٻگهيي، عرفان عباسي، امداد سولنگي، ارباب ڇڄڙي، محبتي ملاح، رکيل مورائي، رزاق مستوئي، رمضان نول، عبدالله جيسر، اسد سولنگي، اسلم عباسي، عزيز سولنگي سميت کوڙ سارن ادب دوست ساٿين وچ ۾ اٿندي ويهندي، انهن جي ادبي ڪچهرين مان جيڪو ڪجهه پرايو/ حاصل ڪيو آهي. ان جي ڪا موٽ ته نه ٿو ڏئي سگهان پر اهو قبول ٿو ڪيان ته منهنجي ادبي / شاعراڻي ميڙي چونڊيءَ ۾ هنن دوستن جو ساٿ ۽ سهڪار اهم محرڪ رهيو آهي.
موري جي ادب دوستن جيڪو مانُ ڪيو آهي، اهو ڪڏهن به وساري نٿو سگهان پر جيڪو موري جي مائٽن اَپمان ڪيو آهي اهو به ڪڏهن وسري نه سگهندو.
دادو- جنهن لاءِ استاد بخاريءَ جون پڇاڙڪيون سٽون آهن ته؛
ٽٽي پوندي استــاد، دادوءَ جي دلـــڙي،
بخاريءَ کان مورو، متان موڪلائي.
يا منهنجي پياري دوست منظور سخيراڻيءَ جو ڳايل هي ڪلام؛
دادوءَ ۾ ساهه منهنجو،
دادوءَ ۾ چاهه منهنجو،
هلي آ دادو.
دادو منهنجو ادبي جنم ڀومي - جنهن دادوءَ سان - مخدوم بلاول، حيدر شاهه سنائي، علامه آءِ آءِ قاضي، سائين جي ايم سيد، سائين محمد ابرهيم جويي، ايم ايڇ پنهور، استاد بخاري ۽ تاج جويي، جهڙن عظيم انسانن جو تعلق رهيو آهي. دادو شهر جنهن ۾ سنڌي ادبي سنگت شاهه آباد شاخ به هوندي هئي. جنهن جي پهرينءَ گڏجاڻيءَ جي صدارت ناليواري ڪهاڻيڪار ڪيهر شوڪت ڪئي هئي، جنهن ۾ سائين نور گہلو، ڊاڪٽر شمس سومري، اطهر منگي، وزير منگي، شير زمان سومري، گل شير سولنگي، اميد سنڌي، علي گوهر سومري، شان راشدي سميت کوڙ سارن دوستن شرڪت ڪئي هئي. تنهن زماني ۾ سنگت جون گڏجاڻيون جڳت آباد پاڙي ۾ اطهر منگيءَ جي اوطاق تي ٿينديون هيون. جنهن ۾ احمد خان ملڪاڻي، فاروق سولنگي، سنڌو ميراڻي، سقراط سيتائي، قمر ڀان، مجيد پنهور، الطاف انصاري، وفا شبير جمالي، شير محمد ڀرڳڙي، عبدالله خان مگسي، عزيز ڪنگراڻي، منظور ٿهيم، خاڪي جويو، تاج جويو ۽ سائين راشد مورائي شريڪ ٿيندا هئا.
دادو، جنهن ۾ منهنجي جوانيءَ جا ويڙهاڪ ڏينهن ايم آر ڊي تحريڪ جي ورِ چڙهي ويا هئا ۽ مون کي موٽ ۾ مليون هيون رولاڪيون، روپوشيون ۽ معاشي بدحالي. ايم آر ڊيءَ جي حاصلات، جمهوريت جي بحالي جنهن جو پير مظهر جهڙن ماڻهن کٽيو کاڌو، ايم آر ڊي شهيدن کي ايئن وساريو ويو جيئن اڄ سڄيءَ سنڌ کي وساريو ويو آهي. سنڌ جي ڀينگ ايتري ڌارين ناهي ڪئي جيتري ڀينگ سنڌ جي اقتدار ڌڻي پارٽي ڪري رهي آهي انهيءَ کان پوءِ منهنجو ڳوٺ محراب پور ۾ رهڻ ٿيو، جتي سنڌي ادبي سنگت لاڙڪاڻي ۽ ڏوڪري جي گڏجاڻين ۾ شرڪت ڪئي.
لاڙڪاڻي ۾ - سائين سرڪش سنڌي، افضل قادري، محمد علي پٺاڻ، ملڪ آگاڻي، منٺار سولنگي، منظور ڪوهيار، رزاق مهر ۽ واجد منگي سميت کوڙ سارن ادب دوستن کان سکڻ جو موقعو مليو، ڏوڪري سنڌي ادبي سنگت ۾ ناصر زهراڻي، گلاب سومري، خير چني، عيسيٰ ميمڻ، عزيز منگي، شهمير سومري، حمزه علي سوهو. حاڪم مڱريي، صلاح قاضي، هدنُ جيسر، منير سومري، ڪامريڊ حيدر جويي، حافظ رجب سولنگي، بچل سولنگي، عرفان موريي، ارشد ميراڻي، غفور زهراڻي، انور ابڙي، نثار کوکر، ظهير بسمل، امام ٻٽ، عارف مڱريي، سڄڻ سنڌي، فلڪ ٻٽ، علي گوهر ٻٽ، سميت کوڙ سارن دوستن کان پرائڻ جو موقعو مليو. تڏهن بگي، باڊهه ۽ ڳيريلي شاخن ۾ به وڃڻ جو موقعو ملندو هو. جنهن ۾ عزيز منگي، مجيد زهراڻي، وفا صالع راڄپر، حبدار سولنگي، اصغر سنڌي، بحربوٿرائي، غلام نبي ڪولاچي، مير ڪولاچي ۽ ٻين سنگتين کان سکڻ جو موقعو مليو.
اڻويهه سئو اڻانوي جو زمانو آهي. سِگا پاران ڪراچي ۾ انٽرنيشنل سچل سيمينار ڪوٺايو ويو آهي. آءٌ پرل ڪانٽيننٽل هوٽل ڪراچي ۾ ٿيندڙ چئن ڏينهن وارين تقريبن ۾ شريڪ ٿيان ٿو.
آخري تقريب مشاعري جي آهي، جنهن جي صدارت مها ڪوي شيخ اياز ڪري رهيو آهي ۽ ان مشاعري جي ميزباني سنڌي ادبي سنگت جو اڳوڻو سيڪريٽري جنرل سائين شمشير الحيدري ڪري رهيو آهي. مشاعري ۾ استاد بخاري، تاجل بيوس، تاج بلوچ، تنوير عباسي، غلام حسين رنگريز، وينا شرنگي، قمر شهباز، هدايت بلوچ، ادل سومري ۽ اياز گل سميت سنڌ جي ناليوارن شاعرن پنهنجو شعر پڙهي مون کي هالار جيڏا حوصلا ڏياري ڇڏيا هئا.
ٻئي ڏينهن آءٌ پارس جي آفيس ۾ مجيد پنهور سان ملڻ لاءِ پهچان ٿو. منهنجي ملاقات سنڌي ڪهاڻيءَ جي ناليواري ليکڪ علي بابا سان ٿئي ٿي، علي بابا ايڊيٽر جي حيثيت ۾ مون کي پارس ۾ ڪم ڪرڻ جي آڇ ڪري ٿو ۽ آءٌ بنا ڪنهن هٻڪ جي اهڙي آڇ قبولي پارس ۾ ڪم ڪيان ٿو. ڀرسان سنڌيڪا اڪيڊمي هئي جتي پارس ڪمپوز ٿيندو هو. اتي ئي سائين نور احمد ميمڻ، علي حسن چانڊيي، انب گوپانگ سان سڃاڻپ ٿي. جڏهن ته سهڻيءَ جي ايڊيٽر طارق اشرف ۽ ساڃاهه جي ايڊيٽر خاڪي جويي سان پڻ ملاقاتون ٿينديون هيون. جڏهن ته رمپا پلازا تي سنڌي ادبي سنگت جون گڏجاڻيون ٿينديون هيون. تڏهن سنگت ڪراچيءَ جو سيڪريٽري جان خاصخيلي هوندو هئو.
سنڌي ادبي سنگت ڪراچي جا تنقيدي ڪلاس مثالي ڪلاس اهڙي نموني هلندا هئا جو تهه سياري ۾ پگهر ۽ آرهڙ جي ڏينهن ۾ ٿڌ وٺي ويندي هئي، ڪيترائي ورهيه ڪراچي ادبي سنگت جي انهن گڏجاڻين ۾ شريڪ رهندي، ڪجهه لکندي ۽ ڪجهه پڙهندي اڳتي وڌيو آهيان تڏهن مون ڪراچيءَ کي پنهنجو گہر بڻائي ڇڏيو هو. اها ڪراچي جنهن لاءِ مها ڪوي شيخ اياز لکيو هيو ته؛
اي ڪراچي-
جهلملائيندڙ
ڪراچي.
۽ منهنجي پياري دوست حسن درس لکيو هيو ته؛
او – ڪراچي
تون اسان جو سج آهين
۽ اسان سورج مُکي!
۽ آءُ ڪراچيءَ ۾ رهي پيو هوس.
ادب جو ڪينواس ڌرتي ۽ آڪاش جيڏو وسيع ۽ ويڪرو آهي جنهن جي گهرائپ سمنڊ جيڏي ۽ رنگت ڪائنات ۾ موجود رنگن کان به وڌيڪ ويڪري آهي. ۽ وري شاعري - ادب جو اهڙو حسين مُک آهي جنهن جي سونهن تي لطيف، سچل، سامي، کيئلداس فاني، ڪشنچند بيوس، تنوير عباسي، شيخ اياز، استاد بخاري، شمشيرالحيدري، امداد حسيني، تاج بلوچ، تاجل بيوس، راشد مورائي، غلام حسين رنگريز، حڪيم ارشد، انور پيرزادي، حسن مجتبيٰ، ڊاڪٽر شمس سومري، مير محمد پيرزادي، اياز امر شيخ، اياز گل، ادل سومري، تاج جويي، ذوالفقار سيال، مختيار ملڪ، پارس حميد، مشتاق ڦل، اطھر منگي، نور گهلو، واجد منگي، نصير مرزا، حليم باغي، آڪاش انصاري، شاه محمد پيرزادي، روبينه ابڙو، عطيه دائود، امر سنڌو، پشپا ولڀ، زيب نظاماڻي، اياز جاني، احمد سولنگي، بدر شاهه، رکيل مورائي، وسيم سومري، حسن درس، نويد سنديلي، بخشڻ مهراڻوي، رمضان نول، نماڻي سنڌي، امر اقبال، ابرار ابڙي، بخشل باغي، ستار سندر، ماڻڪ ملاح، امتياز ابڙي، امداد سولنگي، انور ابڙي، عادل عباسي، حبدار سولنگي، محمد علي پٺاڻ، ممتاز عباسي، اظهرٻانڀڻ، علي حسن چانڊيي، رحمت پيرزادي، امر پيرزادي، سميت هزارين سنڌ جي شاعرن، سنڌي ٻوليءَ ۾ سرجندڙ شاعريءَ سان نينهن لاتو ۽ خوب نڀايو آهي.
آءٌ شاعريءَ جي قافلي جو سڀ کان پويون پانڌيئڙو آهيان. ادب جي هن قافلي ۾ روز نوان تخليقڪار شامل ٿيندا رهن ٿا. زندگي انفرادي طور ڀلي ختم ٿيندي هجي پر اجتماعي زندگيءَ جو تسلسل برقرار رهي ٿو ۽ هر حال ۾ رهڻو آهي.
آءٌ مهين جي دڙي جي ڌراوڙن جو پويون نسل آهيان، منهنجي وڏڙن هزارين سالن جون ارتقائي منزلون طئي ڪندي نه رڳو سنڌوءَ ڪناري ويد لکيا هئا، پر جڏهن سنڌو سلطنت جي گاديءَ واري شهر جي اڏاوت ڪئي هئي ته ان شهر سنڌو سلطنت جي اعليٰ تهذيب جو ڄڻ ته اوچو مينار تعمير ڪري ڇڏيو هيو. مهين جو دڙو جيڪو نه رڳو سنڌو سلطنت جو عظيم ثقافتي ورثو آهي پر اڄ جي دنيا جو گڏيل تاريخي ثقافتي ورثو به آهي. مهين جو دڙو جنهن دنيا جي اڄوڪي ترقيءَ جا مضبوط بنياد ڏهه هزار سال اڳ رکيا هئا. ڪڏهن هن شهر ۾ به يورپ ۽ آمريڪا جهڙي ترقي هئي ۽ تمام گهڻي خوشحال زندگي هئي - ٽهڪ هئا - مرڪون هيون - گيت هيا - ناچ هيا - هڪڙي جيئري جاڳندي تهذيب هئي، وقت جي اوٿر هن تهذيب کي پوري ڇڏيو - ۽ مهين جي دڙي جي ڌراوڙن جي هيءَ عظيم تهذيب تاريخ جي تهه خانن ۾ پوريل رهي - جنهن کي سر جان مارشل، مجمعدار ۽ سندن ساٿين ڳولي لڌو آهي. آءٌ سنڌو سلطنت جو اهو وارث ڌراوڙ آهيان، جنهن ڌرتيءَ تي ڪاهه ڪندڙن سان پهريون مهاڏو اٽڪايو هئو.
آءٌ ان ڌراوڙ جي سڏ جو پڙاڏو آهيان، جنهن ڪاهه ڪندڙن کي هڪلون ڏيندي للڪاريو هئو ۽ وطن جو رکوال بڻجي ويڙهاند ڪئي هئي. اڄ به پنهنجي وڏڙن جو وهيل رت منهنجي نيڻن جي پنبڙين مان وهي رهيو آهي.
مون پنهنجي سڄي ڄمار ان ”ڇرڪ“ ۾ جاڳندي گذاري آهي ته متان اڄ وري ڪو نئون اوٿر منهنجي سرزمين سنڌ کي ايٽمي سگهه جي پناهه گاهه نه بڻائي ڇڏي ۽ پوءِ تاريخ ۾ اسان کي به ڪنهن هيروشيما ۽ ناگا ساڪيءَ وانگر ياد ڪيو وڃي. منهنجي تر جي جابلو پٽين ۾ ايٽمي سگهه کي محفوظ رکڻ جي نالي ۾ ڌرتي کي تباهه ۽ برباد ڪرڻ جون تياريون ڪيون پيون وڃن. گڏيل قومن جو عالمي ادارو، اهڙي چرپر جو ڪوبه نوٽيس ڪونه ٿو وٺي. اهڙي عمل خلاف آواز اٿاريندڙ نوجوان قومي ڪارڪن کي کنڀي گم ڪيو وڃي ٿو ۽ کين ٽارچر سيلن ۾ بند رکي چچريل لاشن جي صورت ۾ رستن تي ڦٽو ڪيو وڃي ٿو. عالمي ضمير، انساني حقن جون تنظيمون، ۽ جمهوري ملڪ اهڙي عمل تي مسلسل خاموش آهن - عالمي ضمير جي اهڙي خاموشي ۽ بي حسيءَ سبب مون سميت سنڌ جي سمورن سڄڻن جون ننڊون حرام ٿي ويون آهن ۽ اسين مسلسل جاڳي رهيا آهيون.
شاعري جاڳ جي پنڌ جو اهڙو وسيلو آهي جنهن جو هٿ وٺي پنهنجي منزل ڏانهن نه رڳو وڌي سگهجي ٿو پر پنهنجي منزل تائين رسي به سگهجي ٿو. شاعري قومن جي جسم ۾ روح جيان هوندي آهي. شاعري جوان جسمن ۾ عشق ۽ انقلاب جا اُلا ٻاريندي آهي، شاعري قومن جي تقدير بدلائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندي آهي. شاعري اهڙو تحفو آهي جنهن جي ذريعي آزاديءَ جي جل پري ماڻي سگهجي ٿي. شاعري قومن جي جياپي جي شاهدي آهي، جنهن قوم وٽ شاعري آهي ان کي ڪا به طاقت مات نٿي ڏئي سگهي.
پراڻي ناري ڪناري تي آباد منهنجو ڳوٺ محراب پور صدين کان آباد آهي. علمي - ادبي - سياسي جاڳرتا ۾ پنهنجو ڪردار نڀائيندو پيو اچي.
هن ڳوٺ ۾ بزرگ خليفي صوبدار جتوئي ۽ عاشقِ رسول مولوي غلام رسول جتوئي جهڙيون شخصيتون به مدفون آهن. سياسي حوالي سان عزيز احمد جتوئي ٽيون ڀيرو ايم پي اي ٿيو آهي، جيڪو راڄوڻن فيصلن ۾ نالو ڪمائيندڙ مرحوم حاجي غلام مصطفيٰ خان جتوئي جو ننڍو فرزند آهي. ادبي حوالي سان مولوي غلام رسول جتوئي جي خطبن تي ٻڌل ڪتاب ”خطباتِ رسولي“ ۽ سندس پوٽي منهنجي دوست آزاد جتوئي جي ڪهاڻين جو ڪتاب ”ڏکيو ڏيهه – سندر سپنا“ ڳوٺ محراب پور جي کاتي ۾ چڙهيل آهي.
سماجي سجاڳيءَ جي حوالي سان حاجي شير محمد خان جتوئي جو ماضيءَ ۾ مثالي ڪردار رهيو آهي. جڏهن ته سندس خاندان رهبر اعظم سائين جي ايم سيد جي فڪري ڌارا سان واڳيل آهي. قومي تحريڪ جي شروعاتي زماني ۾ محمد خان ۽ قربان جتوئي، جو به ڪردار رهيو آهي. جڏهن ته اڄ سندن ننڍو ڀاءُ احمد انقلابي قومي تحريڪ ۾ مرڪزي اڳواڻ جي حيثيت سان قومي جدوجهد ۾ مصروفِ عمل آهي.
آءٌ ٿورائتو آهيان سنڌي ٻوليءَ جي نهايت ئي خوبصورت ۽ برجستي شاعر - ڀاءُ عبدالغفار تبسم، جو جنهن مون تي ٻه اکر لکي منهنجي زندگي جا سمورا ٿَڪ لاهي ڇڏيا ۽ احسان آهن مون تي منهنجي ننڊي ڀاءُ، دوست ۽ ادبي استاد رکيل مورائيءَ جا جنهن منهنجي ڪتاب تي مهاڳ لکي منهنجي زندگي جي مختلف پاسن کي سموهي ذري مان آفتاب بڻائي ڇڏيو آهي. رکيل مورائي، منهنجي سموري ادبي، سياسي ۽ ذاتي زندگيءَ کي ڀليءَ ڀَتِ نه صرف ڄاڻي ٿو پر مان سمجهان ٿو هو مونکي مونکان به وڌيڪ سمجهي ٿو. هي مهاڳ منهنجي لاءِ ڪنهن نوبل پرائيز کان گهٽ ناهي. ان کان سواءِ پنهنجي نياڻي ڪلثوم سولنگي جا به ٿورا جنهن مون تي ٻه اکر لکيا. منهنجي دوست نورگہلوءَ ڪنهن جاءِ تي لکيو هيو ته ”وکري وياسين موتين جيان، ڄڻ ڪو هار ٽُٽي پيو آهي“ پر اڄ منهنجي نهايت ئي پياري دوست، ادبي ۽ سياسي همسفر ۽ ننڍڙي ڀاءُ عيسيٰ ميمڻ ان وکريل موتين کي سموهي وري هڪ هار جوڙيو آهي جنهن کي مون نالو ڏنو آهي ”خانه بدوش لفظن جا قافلا“ جنهن جي ذريعي آءٌ سڄيءَ سنڌ ۾ موجود ادبي دوستن سان ڳنڍجي رهيو آهيان. منهنجي هن خانه بدوش زندگيءَ کي سهيڙيندڙ منهنجن ننڍن ڀائرن علي بخش پٺاڻ ۽ مجيب نواب ميراڻي، جن جا به هميشه احسان رهندا جن منهنجين هجتن ۽ ارڏاين کي سدائين محبت ۽ احترام جي نظر سان ڏٺو ۽ خاص ٿورا پياري دوست نامياري ڪهاڻيڪار ناصر زهراڻيءَ جا جن هن ڪتاب کي اوهان تائين پهچائڻ ۾ هميشه ياد رکڻ جهڙو ڪردار ادا ڪيو آهي آءٌ ٿورائتو آهيان پنهنجي احترام لائق محُسن دوست اياز گل جو جنهن هن ڪتاب جي بيڪ ٽائيٽل لاءِ پيار مان لکيو آهي - آءٌ ٿورائتو آهيان محترم سائين ادل سومري ۽ پيار دوست ساجد سومري جو جن منهنجيءَ رهاڻ ۾ اچي شرڪت ڪئي هئي ۽ مون تي ڳالھايو هيو.
منهنجون هي سڀ محبتون ۽ محنتون اوهان جي سامهون آهن، اوهان جي ملندڙ هر موٽ منهنجي لاءِ نه صرف اتساهه ۽ ويساهه جو سبب بڻبي پر منهنجي باقي زندگيءَ ۾ به ان جو رهنمائيءَ وارو ڪردار رهندو.
سنڌ سلامت – ساٿ سلامت
ادل سولنگي
محراب پور
تاريخ؛ 07.01.2015
03448389326