...ايڏي سفر سپرين!
جي سِجهائِي سِڪَ، ته پُڻ سِڪي سَسُئي،
پيتائِين پُنھُونءَ سين، هَڏ نهَ ڀَڳِيَس هِڪَ،
اِنَ تَــڙَ مَنجهان تِڪَ، ڏِني پاڻ َ اُڃَ ٿِيي.
(شاهه)
سِڪ مان ساهه ٿڌڙا ڀربا آهن، تڏهن خوشبوءِ هڳاءُ ٿي هوائن ۾ ڦلھجي ويندي آهي، چاهت مان چَپَ چُرندا آهن ته گلاب جون پَتيون بڻجي وکرندا آهن، ۽ جڏهن سِڪ ۽ چاهت اُڪير بڻجي اکين ۾ آگم آڻيندي آهي ته ڄڻ سِپ ۾ موتي چمڪندا آهن. اِهي سڀئي سھڻا شفق جھڙا رنگ زندگيءَ ۾ قدرت ڀريندي آهي، ته سِڪ مٿان ساهه گهورڻ گُهرندو آهي ماڻُھوءَ جو مَن.
ڇا ٿيندو آ چاهه، گهڻو آئون ڄاڻان ٿو،
ڏِبو آهي ساهه، مُحبتن جي موٽ ۾.
ٻاهر گاڏيءَ جو هارُن وڳو، سمجهي ويس ته عمران آيو هوندو مونکي وٺڻ لاءِ. پرينءَ جي نصيب تي چَپَ رکي کائنس موڪلايم. هن به ٻئي ٻانھون منھنجي ڳچي ۾ هار ڪيون، سندس اکين ۾ ڏِٺم ته آگم نظر آيم ۽ سندس چپن مان دُعا سان گڏ لطيفرح جا هي لفظ ڇڻي رهيا هئا. ”وڃ مَ ڦوڙائي ايڏي سفر سُپرين“. اِن کان اڳ جو آئون به اکيـين آگم آڻيان، تڪڙو تڪڙو هيندڪيري کي ڦيٿن تي هلائي ۽ ٿيلھو ڪُلھي ۾ پائي اچي ڪار ۾ ويٺس، 15 منٽن ۾ BDRO جي آفيس پُھچي وياسين.
محمد خان، منھنجو هم نانءُ ۽ سفر ۾ همسفر تياري ڪري رهيو هو. تيستائين مون ڏي چانھه موڪليائين. محمد خان هڪ هينڊڪيري کنئي سامان ڊِگيءَ ۾ رکي ڪار ۾ ويٺاسين، گاڏي محمد خان ڊرائيو ڪندو هليو ۽ گڏوگڏ ڪچھري به ڪندا هلياسين، پر محمد خان کي هِڪڙي عادت آهي ’پان‘ کانئڻ جي، جنھن ڪري اڪثر ’هون هون‘ جواب ڏيندو هلندو.
جيڪو سفر ۾ همسفر آهي اُن جو توهان سان ٿورو تعارف به ڪرائيندو هلان. هِن همراهه سان جيڪو منھنجو هم نام به آهي، مشڪل سان سَتَ يا اَٺ سال پھريان واسطو ٿيو هيو. پوءِ سندس سڀاءُ سبب اِهو واسطو جلد ئي دوستيءَ ۾ بدلجي ويو. محمد خان پنھنجي هڪ BDRO نالي NGOs به هلائيندو آهي. دوستي نڀائڻ جو مڙس ماڻھو آهي، سدائين ڏسندو آهيانس ته ڪنھن نه ڪنھن يار جي ڪا نه ڪا ڦـٽنگ هوندي اَٿس، پر ڪنھن کان ڪنڌ ڪڍائيندي مون نه ڏِٺو. مون هِن شخص جي دِل ۾ ڪنھن لاءِ ڪا سوڙهه محسوس ڪڏهن نه ڪئي، هي 24 ڪلاڪ سماجي ڪارڪن ٿي گهمندو آهي، اهڙا ماڻھو تمام گهٽ هوندا آهن جيڪي پنھنجن ڪمن کان وڌيڪ ٻين جي ڪمن کي اهميت ڏين. دِل ٿي چئي اياز جا هي لفظ کيس ڀيٽا ڪريان:
ڪڏهن تون لُڙڪ ۾ ڪنھن جي، ڪڏهن تون ماڪ آن گُل تي،
هزارين پوش پھرين ٿو، هزارين ويس ڌارين ٿو.
ڪڏهن آهوءَ جيان آهين، رميده تون بيابن ۾،
ڪڏهن خوشبوءِ جيئان ڦھلي، پيو دِل کي ڌُتارين ٿو.
منھنجو هم نام محمد خان سُٺو شاعر پُڻ آهي، ۽ اخبارن ۾ سُٺا مضمون پُڻ تحرير ڪندو آهي، گهڻو ڪري شخصيتن تي ئي لکندو آهي، ڪڏهن ڪڏهن دل جي ڪنھن گوشي مان ڪا ياد اُڀرندي اٿس ته شاعري ٻُڌائڻ شروع ٿي ويندو آهي:
واءُ اُتر جو، پٿر ٺاري،
پارو ڄڻ ٿو، رَت سُڪائي،
ڪَنَ جون واليون ڪيئن ڍڪيان مان،
تنھنجي هٿ ڪِتايون اُن ۾،
پُور پوَن جي جوڀن جَلندي،
رات پڇاڙي ڪيئن ٿي ڪٽجي،
مان جي چاهيان ڏور گگن تي،
تارن ڀر ۾ گهرڙو ٺاهيان،
ڪوبه نه گهرجي تو بِن ڍوليا،
لوڪ سمورو ذرڙو ڀانيان،
سي سيارو آڌي چيري،
ماس هڏين چوڙين ڇڻڪو،
پوپٽ جيان تون واس وٺين جي،
لڱ سرايون، ڪَنَ ۾ ڀُڻ ڀُڻ،
اک اندر آ ڳوڙهو تولئه،
نادَ ٿڌي ۾ پاڻي ٺريل،
مون کان منھنجو مَن پُڇين جي،
آس اندر جي آه نه پَلجي،
پوئين رات جو پھر پَڇاڙي،
بُت جي ڏڪڻي خالي کٽ تي،
ها جا مونکي اک لڳي جا،
شھر سڄي جا ماڻھو جاڳيا،
تولئه مايا وِچ ندي جو،
مان ٿي ڪِناري اُڃ اُجهايان،
ها، پر هِڪڙي ڳالھه ٻُڌائي،
سار جي سردي ڪيئن ڍڪيان مان،
تو وَٽَ هيل به مان جي ناهيان،
منھنجي خيال ۾ تون هُجين شل،
تنھنجي خيال ۾ ڇا آئون به آهيان؟
تاراڪوٺي آيس تو وَٽَ،
تِن کي تو سِج ڏيکاريو،
اڳڙيون منھنجي آرس تو بِن،
جوڀن منھنجي مَتَ وِڃائي،
واه اُتر جو پٿر ٺاري،
پارو ڄڻ ٿو، رَت سُڪائي.
پر هِن جي سُڃاڻپ شاعر طور ناهي، هي هڪ صحافي دوست سان ڪيتريون اسٽوريون به ڪري چُڪو آهي، پر هِن جي سُڃاڻپ صحافي واري به ناهي، هي گهڻ رُخي شخصيت جو مالڪ آهي، تنھن ڪري هِن کي سماجي ڪارڪُن طور ئي سُڃاتو وڃي ٿو.
آئون سندس تعريف هيءَ اِن ڪري پيو ڪريان جو چوندا آهن ته دوست سُڃاڻڻ چاهيو ته ساڻس گڏ سفر ڪيو. سو حيدرآباد کان بدين تائين هميشه گڏ ايندا آهيون. اُهو اِيئن ته جڏهن به سندس حيدرآباد ڪم ٿيندو آهي ۽ واپسيءَ شام جو ٿيندي اَٿس ته مونکي فون ڪري چوندو آهي، ’هلين گهر ته کنيو هلان‘، اِها ڪوالٽي تمام گهٽ ماڻھن ۾ آهي، پئسي ۽ ملڪيت ۾ ته هر ٽيون ماڻھو امير آهي، پر دل جو امير سوَن ۾ هڪڙو هوندو آهي. هي همراه منھنجو نالي ڀائي دل جو امير آهي. ڀلي کيس آزمائي ڏسجو.
ماڻھو سڀ نه سھڻا، پکي سڀ نه هَنج،
ڪنھن ڪنھن ماڻھو منجهه، اچي بوءِ بھار جي.
(شاهه لطيف)
ٻُڌايم ته حيدرآباد مان انيڪ ڀيرا گڏ ايندا رهندا آهيون. سدائين ڪنھن نه ڪنھن دوست جي فون ايندي اٿس ’يار خان حيدرآباد مان اچين پيو، ڪيڪ وٺيو اچ، هيءَ شئي وٺيو اچ، هوءَ شئي وٺيو اچ،‘ ۽ هي بنا ڪنھن به گهٻراهٽ يا مُنھن تي ڪو خراب تاثر آڻڻ جي، گاڏيءَ کي اڌ مان پوئتي ورائيندي چوندو، ’يار ٻه ٽي منٽ لڳندا همراه فون ڪئي آهي ڪم ڪريو هلونس‘.
منھنجي وضاحت ڪرڻ جو مطلب ته مونسان گڏ جيڪو همسفر هيو، سو بِلڪل ذهني هم آهنگي رکندڙ هو. تنھن ڪري سفر ڪيئن رهيو، اِهو ته اوهين اڳتي پڙهندا، باقي همراهه ڇا آهي اِهو مون اوهان کي ٻُڌائي ڇڏيو.
اِهو گُڻ سٺو آهي، سڀ ڪنھن ماڻھوءَ ۾ ناهي هوندو، پر مون ڪنھن ڏاهي ماڻھو واتان ٻُڌو ته ’اوهان زندگي ۾ انڪار ڪرڻ سِکو نه ته پنھنجا سڀ ڪم اَڌورا رهجي ويندا ۽ ذهني دٻاءُ جو شڪار رهندا، ماڻھو اوهان کي اهڙا ڪم به چوندا جيڪي هو خود آسانيءَ سان ڪري سگهن ٿا، پر توهان هر وقت اهڙن ماڻھن لاءِ حاضر هوندا ته هنن جي اِها عادت ٿي ويندي آهي، ته اسان جو هي معمولي ڪم به ڪو ٻيو ڪري، سو هر ننڍي وڏي ڪم تي ها نه ڪيو، جيڪو اوهان کي پسند به نه هجي ۽ انڪار به نه ڪري سگهو ته اِهو ڪم اوهان کي تمام گهڻو ذهني دٻاءُ جو شڪار ڪري سگهي ٿو. تنھن ڪري زندگيءَ ۾ انڪار ڪرڻ سِکو.‘