سيوهڻ جون تاريخي درگاهون

سنڌ ۾ درگاهن جو بنياد اسلام اچڻ جي دؤر کان پيو. جڏهن کان مزارون ٺهيون ته ڪن مزارن مٿان ڇٽيون، ۽ چوڪنڊيون ٺاهيون ويون پوءِ آهستي آهستي مقبرا (درگاهون) ٺهڻ شروع ٿيون. سنڌ ۾ آڳاٽي (درگاھ) عبدالله شاھ غازي ڪراچيءَ واري جي چئي وڃي ٿي. سنڌ کان پهرين مقبرا سعودي عرب، عراق، شام، ايران ۾ پڻ ٺاهيا ويا هئا. سعودي عرب ۾ نبي ڪريم صلي الله عليه وسلم جو مقبرو صحابن ڪرامن، خليفن ۽ ٻين بزرگن جا مقبرا ٺاهيا ويا. عراق ۾ حضرت امام حسين عليه السلام ۽ ٻين امامن ۽ عالمن جا مقبرا ٺاهيا ويا. اهو سلسلو هلندو رهيو. سنڌ ۾ آڳاٽا مقبرا عبدالله شاھ غازي، حضرت قلندر لعل شهبازرحه، پير پٺو ۽ ٻيا آهن. ويهين صدي ۾  ٻي عالمي جنگ جي خاتمي کانپوءِ جڏهن خلافت عثمانيه ٽٽي وئي، حجاز مقدس تي سعود خاندان قبضو ڪري ان کي سعودي عرب جي نالي سان هڪ آزاد رياست جو بنياد ڏنو. تڏهن سعودي عرب ۾ وهابي فرقي وڌي وڃڻ ڪري اڪثر مقبرا مسمار ڪيا ويا. هن وقت سعودي عرب ۾ نبي ڪريم صلي الله عليه وسلم کان سواءِ ٻيو ڪوبه مقبرو ناهي، پر پاڪستان، هندستان، ايران، عراق، مصر، شام ۽ ٻين ڪجهه ملڪن ۾ مقبرا آهن، مسلمانن جي عقيدي موجب مقبرن ۾ دفن ٿيل بزرگ روحاني فيض ڏين ٿا. سنڌ ۾ مندر به ٺهندا رهيا آهن ته، مقبرا به ٺهندا رهيا آهن. سڀ ڪو پنهنجي عقيدي مطابق پوڄا ڪري ٿو. ڪنهن به شخص کي ڪا پابندي ناهي. هر شخص آزاد آهي. هو ڪهڙو به مذهب اختيار ڪري، پاڪستان ۾ غير مسلم مذهب مٽائي مسلمان به ٿيندا رهن ٿا. هندستان ۾ وري مسلمان مذهب مٽائي غير مسلم به ٿيندا رهن ٿا. 

اُنهن لفظن جي معنيٰ ڏجي ٿي. جيڪي درگاھ ۽ فقيرن سان لاڳاپيل آهن .

درگاھ ڇاکي ٿو چئجي؟

جنهن مزار مٿان مقبرو ٺهيل هجي ان کي درگاھ چيو وڃي ٿو. آستانو، درٻار، خانقاھ بارگاھ به چيو وڃي ٿو.

مقبرو:

قبو، روضو، درگاھ

زيارت گاھ:

زيارت ڪرڻ جي جاءِ، مقدس جڳهه، درگاھ، آستانو.

زيارت ڪرڻ:

ڪنهن مقدس جاءِ يا بزرگ جو ديدار ڪرڻ.

مُجرد:

اڪيلو ڇڙو، پاڪ صاف، غير شادي شده.

ڪافي :

فقراءِ جي رهڻ لاءِ جاءِ، سيوهڻ ۾ گهڻيون ڪافيون هيون جن ۾ پانڌيئڙا اچي رهندا هئا. هاڻ سيوهڻ ۾ ريسٽ هائوس ٺهي ويا آهن، هاڻ ڪافيون گهٽجي ويون آهن. 

اوتارو:

منزل جي جاءِ، منزل، اوطاق، فقيرن جي بيٺڪ جو خاص هنڌ، مڪان، دائرو، آستانو.

بيٺڪ: 

ويهڪ، نشت، ويهڻ جو هنڌ

مجاور:

دکپال، رکوالو، نگهبان، سنڀال ڪندڙ، مسجد يا قبي جو سنڀاليندڙ، درگاھ جو رکوالو. قبرستان جي سنڀال ڪندڙ،

فقير: 

مسڪين.کٽل، محتاج، بکاري، پينو، پنندڙ، سوالي، گداگر، منگتو، سائل، الله لوڪ، درويش.

سجاده نشين:

ڪنهن بزرگ جي گاديءَ تي ويٺل شخص، سنڀاليندڙ. (جيڪو ان بزرگ جي اولاد مان نه هجي)

ننگر:

خيرات ڪرڻ، خيراتي کاڌي جي ملڻ جو هنڌ، ثواب لاءِ لنگر ورهائڻ، رڌل پڪل شئي، کاڌو ننگر وغيره

معتقد:

اعتقاد رکندڙ، ڀروسو رکندڙ، ويساھ رکندڙ، يقين رکندڙ، پيروي ڪندڙ، نوڪر، خادم، تابعدار، ٻانهو، غلام، ٻالڪو.

نَذرُ:

خدا جي نالي تي باسيل صدقو، خدا جي راھ ۾ ڪيل ختمو، بخشش، تحفو، سوکڙي.

نذرانو:

تحفو، سوکڙي، عقيدت ڀريو تحفو، مريد پنهنجي مرشد کي پئسن جو نذرانو ڏيندو آهي.

پڙُ:

چادر يا ڪپڙو، ڪنهن قبر مٿان وجهجي، غلاف. 

نوبت:

وڏو نغارو، ڀيڙ، نقارو، ڌمامو، طبل.

گنبذ:

عمارت جي مٿان گولائين ديوار، گول ڇت واري عمارت، قبو، برج.

دعا گهرڻ:

 بزرگ کان ڀلائي گهرڻ، مراد گهرڻ، مدد گهرڻ، 

دعا لڳڻ:

دعا جو اثر ٿيڻ، مراد پوري ٿيڻ.

رياضت:

عبادت، زهد جوڳ، بندگي، سادگي، محنت.

سُکا ڏيڻ:

مرشد تي حاضري ڏيڻ، اميد پوري ٿيڻ کان پوءِ پڙ ڏيڻ، خير خيراتون ڪرڻ، باس ڏيڻ، نذرانو ڏيڻ.

مرشد:

هادي، رهبر، چڱي واٽ ڏيکاريندڙ، الله جو رستو ڏيکاريندڙ.

مريد:

پيروي ڪندڙ، عقيدت مند، مرشد جو تابعدار، خادم، پوئلڳ.

طالب:

شاگرد، مريد، سالڪ، فقير.

پِٽَ:

پاراتو، بددعا، هڪ چوڻي ته (مرشد جو پٽيل آهي)

ڌاڳو ڏيڻ:

تعويذ ڦل ڪرڻ، دعا ڪرڻ، سڳو (ڌاڳو) پڙهي ڏيڻ، مريد اهو پڙهيل ڌاڳو ڳچيءَ ۾ يا ٻانهن ۾ ٻڌندو آهي.

باس باسڻ:

ڪوبه شخص ڪنهن به بزرگ تي باس باسيندو آهي، ۽ دل ۾ چوندو آهي ته منهنجي ڦلاڻي دعا قبول ٿي ته آءٌ هي شئي خيرات ڪندس، اچي حاضري ڏيندس.

ذڪر ڪرڻ:

خدا جو نالو وٺڻ، وظيفو پڙهڻ، الله الله ڪرڻ.

گادي نشين:

مسند تي ويٺل، تخت تي ويهڻ، وارث  (بزرگ جي خاندان مان  هجي)

متولي:

نگران ڪار، نگهبان، رکپال، رکوالو، خانگاھ، مقام يا مسجد، درگاھ جو رکپال.

فقراءَ:

فقير جو جمع فقراءَ (جمع) فقيرن جو ٽولو، گهڻا فقير.

چڳ وڍائڻ:

وار ڪپائڻ، مريد ٿيڻ.

دستار:

پَڳ، منهن مٿان پيل پڳ (جا خاص مٿان لاءِ ٺاهي ويندي آهي.)

درويش:

بزرگ، سالڪ، ولي الله، مست، نيڪ، مسڪين، سادو،ڪم فهم، ٻي معنيٰ پينون، گداگر، بيکاري، منگتو.

ڪلنگي:

بادشاهي ڇٽ، پکين جي کنڀن جو گل، دستار جي وچ ۾ لڳڻ وارو گل.

بزرگ: 

نيڪ، عالم، پڙهيل، عظيم، وڏي عمر وارو، عزت مند، معزز، الله وارو.

تِلِ:

ڪنهن اولياءَ جو ٻارهين مهيني خيرات ڪيو ويندو آهي. ان کي تِل به چئبو آهي. عرس

اولياءُ:

الله جو دوست، الله وارو، پهتل شخص، درويش، ولي 

ولي :

خدا جو خاص بندو، اولياءَ ، پاڪ انسان، والي، وارث، آقا، پرهيزگار، عارف، خدا رسيدو، صابر، شاڪر،

ولي الله:

خدا کي ويجهو، نيڪ بندو، عابد، زاهد، مالڪ، مجذوب، عارف بالله.

مجذوب:

ياد الاهي ۾ غرق، جذبو، مست، بيهوش، پاڳل، چريو.

عرس:

ڪنهن اولياءَ يا بزرگ جي نالي ڪيل کاڌو، ڪنهن پير يا ولي جي ياد ۾ سندس وفات واري ڏينهن ياد ڪرڻ، وصال وارو ڏينهن .

تارڪ الدنيا:

گوشئه نشين، دنيا کان فارغ، آجو، آزاد، دينوي معاملن کي ترڪ ڪري ڇڏيندڙ.

تڪيو: 

فقيرن جي ويهڻ جي جاءِ، مڪان، ماڳ، آستانو، 

”تڪيا سڀ تڪيام، نوريءَ تڪيو ناھ ڪو“ (شاھ)

ڪندري:

لوهي لڪڻ جيڪو اڪثر فقير کڻندا آهن.

چلو:

عبادت يا وظيفي جو مقرر ڪيل مدو (جو اڪثر چاليهه ڏينهن جو ٿئي).

ڌمال:

نچڻ، هٿ مٿي ڪري رقص ڪرڻ

نفيل:

فقيرن جي وڄائڻ جو سڱ، توتارو، نفيري، ناد.

ناد:

وڄائڻ ۾ ڪم ايندڙ هڪ ساز، سنک، مينهن جو سڱ ، ڦوڪ سان ڊگهو آواز ڏيندو آهي.

پانڌيئڙو:

پانڌي، واٽهڙو، زيارتي، چوندا آهن ته هي شخص قلندر جو پانڌيئڙو آهي، زيارتي آهي. ڪنهن منزل لاءِ سفر تي نڪتل.

صوفي:

سلوڪ وارو فقير، شراب يا ٻئي ڪنهن نشي کان پرهيز ڪندڙ، سالڪ، پرهيزڪار، پاڪباز، پارسا، طريقت وارو سالڪ دنيا کان ڪٽيل

صوم صلوات:

نماز، روزو رکندڙ.

موالي:

دوست، نوڪر، غلام، چاڪر، مستيءَ وارو، مست، نشو واپرائيندڙ، نشي جو عادي فقير.

مست:

خماريل، الوٽ، مجنو، ديوانو، سرمست، مجذوب، بي پرواھ، وجدان ۾ گم ٿي وڃڻ. ( مين ته اڪ خيال هان ملسان خيال نال)

سماع: 

صوفياڻي راڳ جي محفل، روحاني ڪيفيت وارو راڳ

عقيدو: 

اعتبار، مذهبي يقين، ايمان، ڀروسو، پوئلڳي.

ڪشتو (ڪستو):

فقيرن جي پنڻ جو ٿانءُ (ڪشڪول)

بيراڳي:

ويراڳي، سنياسي، تارڪ، اداس، ملول، عاشق، فقير.

مستانو:

مست، چريو، پاڳل، ديوانو، متوالو، نشئي، عاشق، ڪام ارٿي فقير. با الله واصل، الله لوڪ، درويش.

پيرُ:

پهتل شخص، بزرگ، ولي الله، مرشد، هادي.

نقارو:

وڄائڻ جي ساز جو هڪ قسم، نغارو، ڌمال مهل اهو نقارو وڄايو ويندو آهي.

گلوبند:

هڪ پٿر جو قسم، جو قلندر لعل شهباز جي ڳچي ۾ پيل هوندو هو.

رقص:

ناچ، نرت، اڇل، ٽپ، ڌمال ۾ نچڻ کي رقص چيو ويندو آهي. 

رقص و سرود:

(سرو، واجد) راڳ، ناچ، ڳائڻ، وڄائڻ.

روحانيت:

دل جي صفائي، دل جي سچائي، من جي پاڪائي.

گهُنڊ:

وڏو گهنڊ، وڏو چڙو، وڄائڻ جو هڪ ساز.

الله لوڪ:

خدا وارو، اهل الله، درويش، پهتل، سڌو سادو. 

قلندر لعل شهباز کان سواءِ، سيوهڻ جي تاريخ ۽ سيوهڻ جي قلعي، بابت تمام گهٽ ڪم ٿيو آهي. هن کان اڳ به ’ڪتاب‘ سيوهڻ جون ادبي شخصيتون مون آندو هئو. اهو نجو ادبي شخصيتن تي هو. هي نجو سيوهڻ جي درگاهن تي آهي. تذڪره مشائخ سيوستان کان سواءِ ٻيو ڪو به تذڪرو سيوهڻ جي بزرگن جو مڪمل نه ٿو ملي. جيڪو مڪمل درگاهن تي هجي.اميد ته هي منهنجو پورهيو اوهان کي ضرور پسند ايندو. پنهنجي قيمتي راين کان نوازيندا. 

مير حاجن مير
15 جنوري 2019ع