ISTANBUL THROUGH MY EYES
استنبول جي باري ۾ منهنجي ابتدائي ناقص ڄاڻ موجب هي شهر باسفورس جي سوڙهي پاڻي جي لنگهه Straits ۽ قدرتي بندرگاه جنهن جو دلچسپ نالو سونو سڱ (Golden Horn) آهي، جي ڪپر تي آباد آهي. سندس پراڻو نالو قسطنطنيه (Constantinople) هو. ڪڏهن هن کي بائزينٽيم Byzantium پڻ پڪاريو ويو هئو. استنبول تاريخ عالم جو اهو واحد خطو، جيڪو ٻن کنڊن تي پکڙيل آهي، هي ٽن عظيم سلطنتن جي گاديءَ جو هنڌ رهيو. جنهن ۾ ۳۹۵-۳۳۰ هجري تائين رومي سلطنت جي گادي، ۳۹۵ کان ۱۴۵۳ تائين بازنطيني سلطنت جي گادي ۽ ۱۴۵۳ کان ۱۹۲۳ تائين سلطنت عثمانيه(Ottoman Empire) جي گادي جو هنڌ رهيو. پر هاڻوڪو شهر نئين دور جي تقاضائن موجب تمامmodern ٿي ويو آهي. پراڻن عمارتن سان لاڳيتيون فلڪ بوس پلازا اوهان کي هر دور جو هڳاءُ ڏياريندا. مون استنبول جي باري ۾هوٽل جي ڪمري ۾ رکيل هڪ پراڻي رسالي ۾ پڙهيو ته؛
“Istanbul not only offers the opulent footprints of the Ottomans, but also the remains of the Byzantine and the Roman empires. Modern Istanbul is a mistress of reinvention, and new restaurants, shops, clubs and galleries open all the time”.
”استنبول مان نه صرف عثمانين جا آسائشي پيرا کڄن ٿا پران سان گڏو گڏ بائزنٽائن ۽ رومن اهڃاڻ به موجود آهن. جديد استنبول نئين روپ ۽ رنگ ۾ ملبوس هڪ محبوبا آهي جتي نت نوان ريستوران، دڪان، ڪلبون ۽ گئلريز هر وقت کليل رهن ٿا“.
۱۹۲۳ع ۾ ترڪي جڏهن سمورا پراڻا لڳ لاڳاپا ۽ نظام ٽوڙي هڪ جمهوري رياست بڻيو ته استنبول جي جاءِ تي انقره کي گاديءَ جو هنڌ بڻايو ويو. جڏهن ته خلافت عثمانيه تحت استنبول جي جاگرافيڪل بيهڪ سبب سعودي عرب به سندس سرپرستيءَ ۾ هوندو هئو. هتي ڏنل حقيقتون ظاهر ڪن ٿيون ته استنبول واقعي به هڪ شهر باڪمال ۽ منفرد خطو رهيو آهي، جنهن جو نه صرف ترڪي جي سياسي، سماجي۽ تعليمي اوسر ۾ وڏو اهم ڪردار رهيو آهي، پرهو مذاهب عالم جو پڻ ڳڙه رهيو آهي. جهڙي نموني فيلڊ مارشل ايوب خان ڪراچيءَ بدران اسلام آباد کي گادي جو هنڌ بڻائڻ سان ڪراچي جي قد ڪاٺ تي ڪو به فرق نه پيو اهڙيءَ طرح استنبول کي گادي واري درجي کان محروم ڪرڻ سان سندس قدرو قيمت تي ذري برابر فرق به نه پيو.
سلطنت عثمانيه (Ottoman Empire)جي پهرين سلطان محمد فاتح سندس نالو قسطنتنيه مان مٽائي اسلامبول رکيو، جيڪو مختلف اچار ۽ شڪليون مٽائيندو استنبول بڻجي ويو. پيار مان کيس شهرن جي راڻي(Vasileousa Polis) ، باب مملڪت، پادرين جو شهر، شهر خلافت، چشم دنيا، تخت سلاطين پڻ پڪاريو ويو. هن شهر جي اندر تهذيبن ۽ قومن جي قسمت جا فيصلا ٿيا، جن دنيا جي سياست جا رخ تبديل ڪري ڇڏيا. هڪ هزار سالن تائين رومن امپائر جو تخت رهيو، دنيا جو ڪو ٻيو شهر ايڏي مان مرتبي اهميت وارو نه رهيو هوندو. هن کي خزانن جو شهر به ڪوٺيو ويو، ڇو ته آفريڪا، ايشيا ۽ سموري يورپ مان خزانا هن شهر ۾ آندا ويندا هئا. خبر ناهي ته سطح تي ڪهڙا خزانا لٽيا هوندا ۽ زمين اندر اڃا امانت ۾ ڇا ڇا دفن هوندو؟ هتي دنيا جا ناياب مجسما ۽ فن پارا جمع ڪيا ويندا هئا. شهر جي باشندن وٽ دولت جا اڻکٽ خزانا هوندا هيا.
استنبول صوبي جي حيثيت ۾ اوڻيتاليهن ضلعن تي مشتمل آهي، جنهن مان ستاويهه ته رڳو استنبول شهر جا آهن. رياست جو سربراه گورنر ۽ انتَظامي ڍانچي جو واڳون استنبول ميٽروپوليٽن ميونسپالٽي وٽ آهن جنهن کي ميئريا ناظم سنڀاليندو آهي. ڪل ايراضي ارڙهن سؤ ايڪٽيهه ڪلوميٽر ۽ ۷۰۶.۹ اسڪوائر ميل اٿس. يونيسڪو ۱۹۸۵ع ۾ استنبول شهر جا ڪجهه حصا عالمي ورثي واري لسٽ ۾ شامل ڪيا. لاکيڻي لطيف سر سارنگ ۾ استنبول جو ذڪر ڪيو ته، علامه اقبال پڻ بانگ درا ۾ کيس انمول بڻائي ڇڏيو. ترڪي جو سڪو ترڪش ليرا آهي ۽ پاڪستاني ۵۳ روپين جي برابر آهي. ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ انقرا آهي. سندس قومي جهنڊو ڳاڙهو آهي جنهن تي چنڊ ستارو آهي. استنبول شهر گرميءَ جي موسم ۾ موافق ۽ سياري ۾ سَخت ٿڌو هجي ٿو ۽ ان سان گڏ برفباري پڻ ٿئي ٿي. سال جو گرم ترين مهينو جون ۽ ٿڌو جنوري جو آهي.