ناظم حڪمت
ترڪيءَ جي سارن شاعرن مان جيڪڏهن دنيا ۾ ڪو ترڪيءَ جي سڃاڻپ بڻيو ته اُهو ناظم حڪمت آهي. جيئري ته هن جي شهريت ختم ڪري کيس جلاوطن ڪيو ويو. شيخ اياز، فيض احمد فيض ۽ پئبلو نرودا جهڙي هن باغي شاعر کي مرڻ بعد ترڪيءَ شهريت واپس ڪئي وئي. ڇا جلاوطنيءَ جي زندگي ۾ اڪيلائيءَ ۾ جهري مرندڙ ملڪي شهريت قبول ڪري سگهي ٿو.سا ڳالهه ترڪيءَ جي حڪمرانن کان ڪير پڇي. ڀلا ماسڪو مان موت جي سرٽيفڪيٽ ملڻ بعد، ترڪيءَ مان سندس لاش کي مستقل شهريت جو ڊوميسائيل بحال ڪرڻ سان ڪو سندس روح راحت محسوس ڪئي هوندي. اهو سڀ ڪجهه هڪ عظيم شاعر جي روح سان مذاق ناهي ته ٻيو ڇاهي؟ ناظم حڪمت جي وارثن ۽ انساني حقن جي تنظيمن اهو اعزاز مدي خارج سمجهي واپس حڪومت جي منهن ۾ ڇو نه هنيو؟ اهو اعزاز ته ميدان حشر جي زينت ٿي سگهي ٿو، جتي نيڪ اعمالن جي ڪتاب ۾ آبرو جي بحاليءَ جي ترميم لاءِ رٿ ذريعي پيش ڪجي ها. ناظم حڪمت ته پنهنجي هيٺين نظم جيان آزاد ٿي چڪو هو.
توهان پنهنجي اکين جوڌيان
۽ پنهنجي هٿن جو چمڪندڙ پورهيو،
ضايع ڪري رهيا آهيو-
۽ ماني ڳڀي لاءِ پئسن کي مروڙي رهيا آهيو،
جن مان اوهان کي ڪو خاص ذائقو نه ملندو.
اوهان ٻين لاءِ غلام بڻائڻ جي لاءِ آزاد آهيو-
اوهان اميرن کي وڌيڪ امير بڻائڻ جي لاءِ آزاد آهيو-
جنهن گهڙي اوهان ڄاوا هئا،
انهن اوهان جي چوڌاري ملون لڳايون هيون-
جيڪي ڪوڙ گهڙينديون هيون-
اهڙا ڪوڙ جيڪي اوهان کي ساري عمر ياد رهندا-
توهان پنهنجي زندگي جي آزاد لمحن ۾ سوچيندا رهندا
اوهان پنهنجي عبادت خاني ڏانهن آ ڱر کنئي
آزاديءَ سان، آزاد ضمير سان
توهان پنهنجي وطن سان پيار ٿا ڪريو
جيڪو توهان جي دل جي ويجهو آهي
جيڪو اوهان جي لاءِ ڏاڍو قيمتي آهي
اهي ان کي آمريڪا کان به بهتر سمجهي سگهن ٿا
۽ توهان پڻِ-
اوهان پنهنجي عظيم آزاديءَ سان
اوهان کي اها پڻ آزادي آهي ته
اوهان ڪنهن ٻئي جي لاءِ هوائي اڏو بڻجو
اوهان اها دعوي ڪري سگهو ٿا ته
هر ڪنهن کي جيئڻ جو حق آهي
نه ڪنهن اوزار وانگر نه ڪنهن عدد وانگر
يا ڪنهن ڳنڍيندڙ شئي وانگر
پر هڪ انسان وانگر
تنهن ڪري اهي ڪنهن موڙ تي
اوهان کي هٿ ڪڙيون پارائن ٿا
اوهان گرفتار ٿيڻ جي لاءِ آزاد آهيو
اوهان جيل وڃڻ لاءِ آزاد آهيو
۽ ايستائين جو اوهان
ڦاهيءَ چڙهڻ لاءِ به آزاد آهيو. You waste the attention of your eyes,
the glittering labour of your hands,
and knead the dough enough for dozens of loaves
of which you’ll taste not a morsel;
you are free to slave for others–
you are free to make the rich richer.
The moment you’re born
they plant around you
mills that grind lies
lies to last you a lifetime.
You keep thinking in your great freedom
a finger on your temple
free to have a free conscience.
Your head bent as if half-cut from the nape,
your arms long, hanging,
your saunter about in your great freedom:
you’re free
with the freedom of being unemployed.
You love your country
as the nearest, most precious thing to you.
But one day, for example,
they may endorse it over to America,
and you, too, with your great freedom–
you have the freedom to become an air-base.
You may proclaim that one must live
not as a tool, a number or a link
but as a human being–
then at once they handcuff your wrists.
You are free to be arrested, imprisoned
and even hanged.
There’s neither an iron, wooden
nor a tulle curtain
in your life;
there’s no need to choose freedom:
you are free.
But this kind of freedom
is a sad affair under the stars.
ترڪيءَ ناظم حڪمت (۱۹۶۳-۱۹۰۲ع) کي مارڪسي نظريي جو پوئلڳ هجڻ جي سزا ڏني. هي واحد شاعر هيو، جنهن کليل لفظن ۾ آمريڪا جي داداگيرين کي ننديو. هي سترهن سال جيلن ۾ رهيو. سندس پي خارجه کاتي ۾ ملازم هيو، جنهن ٻڏل پراجيڪٽن ۾ پئسا لڳائي پاڻ کي تباهه ڪري ڇڏيو. جڏهن هن استنبول ۾ ڌنڌو شروع ڪيو ته سندس ڏيوالو نڪري ويو. هو ۱۹۰۹ع ۾ خارجه کاتي ۾ ترجمان مقرر ٿيو. آخر ۾ هو سينما جو مئنيجر ٿيو ۽ ۱۹۳۲ ۾ گذاري ويو. ناظم حڪمت استنبول ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ بحري جنگ اسڪول ۾ داخل ٿيو، جتان خراب صحت ڪري ڪڍيو ويو. هن ماسڪو يونيوريٽي ۾ سوشيالاجي ۽ اقتصاديات پڙهيو ۽ ۱۹۲۰ع ۾ ترڪش ڪميونسٽ پارٽي جوائن ڪئي.۱۹۲۸ع ۾ هي ترڪيءَ موٽيو ۽ اخبارن، رسالن۾ لکڻ شروع ڪيائين. ان سان گڏ فلم اسڪرپٽ ۽ ڊراما پڻ لکيائين. کيس جيل موڪليو ويو پر ۱۹۳۵ع ۾ کيس معافي ڏني وئي. ۱۹۳۸ع ۾ وري کيس اٺاويهه سال چار مهينن لاءِ جيل موڪليو ويو ۽ هي مختلف جيلن۾ رهيو.هتي هن ٻي شادي ڪئي. ۱۹۵۰ع ۾ بين الاقوامي دٻاءَ، احتجاجن تحت هن کي آزاد ڪيو ويو ۽ هي ٻيڙيءَ رستي ملڪ مان ڀڄي جان بچائي ويو. هن جي شهريت رد ڪئي وئي ۽ هن سوويت يونين ۾ پناه ورتي. هتي هن جي ملاقات امن جي نوبل پرائز يافته شاعر پئبولو نرودا سان ٿي. بعد ۾ هي صوفيه، وارسا ويو پر پوءِ هن ماسڪو ۾ مستقل رهائش ا ختيار ڪئي. دل جي عارضي ۽ ڊاڪٽرن جي منع باوجود هن آفريڪا، چين ۽ ڪيوبا جو سفر ڪيو ۽ ڪافي عرصو پئرس، روم ۽ پراگ ۾ گذاريو. هن ماسڪو ۾ ٽين شادي ڪئي، جتي ۳ جون ۱۹۶۳ع هن وفات ڪئي. کيس هتي ئي دفنايو ويو.
ڊراما نويس جي حيثيت ۾ هن ٿيٽر جي دنيا ۾ کلبلي مچائي ڇڏي.مارڪس نظريي مان متاثر ڊرامن هن کي سوويت يونين ۽ ٻين ڪميونسٽ ۽ سوشلٽ ملڪن ۾ مقبول بڻائي ڇڏيو. ۱۹۳۲ع ۾ مڊل ڪلاس فيملي جي منافقت ۽ لالچ تي لکيل سندس هڪ ”ڊرامي فوتيءَ جو گهر“ The House of the Deceased تمام گهڻي شهرت ماڻي.
سندس هي شعر پنهنجي نوعيت جو ڪيڏو نه بهترين شعر آهي:
اي منهنجا معالج
تون ڇاٿو سمجهين
منهنجي بيماري جو سبب
سگريٽ نوشي ۽ اوجاڳا آهن
ته،
نا انصافي جي پيرن سان
چٿجندڙ دنيا جي درد
مونکي عليل ڪري ڇڏيو آهي