مصطفيٰ ڪمال اتا ترڪ
ڪمال اتاترڪ ڪنهن تعارف جو محتاج نه آهي، پوءِ به ورجائيندو هلان ته هو ۱۸۸۱ع ۾ سئلونيڪا ۾ پئدا ٿيو. سندس پيءُ جو نالو علي رَضا آفندي هيو. ۱۸۸۸ع ۾ هو پرائمري اسڪول ۾ هيو ته هن جو والد وفات ڪري ويو. هي ڪجهه وقت رپلاRapla ۾ پنهنجي چاچي وٽ رهيو. بعد ۾ هو فوجي اسڪول ۾ داخل ٿيو. ۾۱۸۸۹ع هو Monastir Military Senior High School مان تعليم پرائي استنبول آيو. ۱۹۰۲ع ۾ هو ليفٽيننٽ ٿيو ۽ ۱۹۰۵ع ۾ ڪپتان. ۱۹۰۷ع ۾ هن کيAdjutant Major جو درجو مليو. ڪمال اتا ترڪ خلافت جو سخت مخالف هو ۽ آزاد خيال هو. وقت جو خليفو عبدالمجيد هن جو جاني دشمن هو. هن گهڻن کي ڪمال اتا ترڪ جي سوپاري ڏني، پر هر دفعي هو بچي ويو. هن فتويٰ ڏياري کيس باغي ۽ گمراهه مسلمان قرار ڏنو. جڏهن ڪمال اتا ترڪ، ترڪي کي اندروني ۽ بيروني دشمنن مان نجات ڏيارڻ لاءِ تحريڪ هلائي، ته ان وقت حالت اها هئي، جو نه رستا هئا، نه فوجي سازو سامان. پراڻين رائيفلن تي گذارو ڪيترو هلي ها. نه ته ملڪ ۾ ڪو ڍنگ جو ڪارخانو هو، نه آمد رفت جا ذريعا. جڏهن ڪمال اتا ترڪ اقتدار ۾ آيو ته ان وقت ملڪ ۾ نوي سيڪڙو ماڻهو اڻپڙهيل هئا ۽ ا ڄ پنجاسي سيڪڙو پڙهيل آهن. هن محسوس ڪيو ته عربي رسم الخط ترڪيءَ جي ترقيءَ ۾ رڪاوٽ آهي. هن ٻوليءَ جي ماهرن جي هڪ ڪانفرنس ڪو ٺائي ۽ انهن کان سوال ڪيو ته عوام کي لاطيني ابجد ۾ ترڪي سيکارڻ ۾ ڪيترو وقت لڳندو؟ لسانيات جي ماهرن وراڻيو: پندرهن سال. ان تي ڪمال اتا ترڪ چيو ته ”مان توهان کي ڇهه مهينا ڏيان ٿو. ڇهن مهينن کانپوءِ ترڪيءَ جون سموريون اخبار لاطيني اکرن ۾ ڇپيا. ماڻهو حيران ٿي ويا ته ايترو جلدي ايڏو وڏو ڪم ڪيئن ٿي ويو. ٻئي طرف عالم سڳورن ڪمال اتا ترڪ خلاف ”ڪافر“ جي فتوي جاري ڪري ڇڏي. انهن واويلا ڪئي ته ڪمال اتا ترڪ خدا ۽ ان جي رسول جي زبان سان هٿ چراند ڪئي آهي . ان جي برعڪس ڪمال اتا ترڪ ڇا ڪيو، جو صدارتي سڪيورٽي ۽ پروٽوڪول کان بغير، چاڪ ۽ بورڊ کڻي انهن آبادين ۾، جتي جتي مذهبي جنوني رهندا هئا هليو ويندو هو ۽ وڻ هيٺان بورڊ رکي ماڻهن کي قائل ڪندو هو ته لاطيني رسم الخط ۾ ترڪي زبان ڪيئن پڙهجي. سندس ٻاريل ڏيئو ا ڄ به قائم ۽ دائم آهي.
کيس ٽرڪش گرانڊ نيشنل اسيمبليءَ اتا ترڪ جو خطاب ڏنو. هن کي ترتيبوار ۲۴ اپريل۱۹۲۰ع ۽ ۱۳ آگسٽ ۱۹۲۳ع تي هائوس جو اسپيڪر ۽ ۲۹ آڪٽوبر ۱۹۲۳ع ۾ جڏهن ترڪي جمهوري رياست بڻيو ته کيس لوڪ راڄ صدر بڻايو. هو مسلسل چار دفعا ترڪيءَ جو صدر رهيو. هن ۲۹ جنوري ۱۹۲۳ع ۾ لَطيف حانم سان شادي ڪئي. جيڪا گهڻو وقت نه هلي. هن۱۹۳۷ع ۾ پنهنجا فارم اسٽيٽ ٽريزري کي ڏنا، ملڪيتون انقره ۽ برسا جي ميونسپالٽين ۽ نج موروثي ملڪيتون ڀينرين ۽ نپايل اولاد کي ڏنائين. هن عَظيم ليڊر کي موسيقي، ڪتاب، گهوڙي سواريءَ ۽ رقص سان لڳاءُ هيو. هن پهنجي ذاتي لائبرري قائم ڪئي . هو خوش لباس رهندو هيو ۽ فرانسيسي ۽ جرمن زبان روانيءَ سان ڳالهائيندو هيو. ۱۰ نومبر ۱۹۳۸ع اهو نڀاڳو وار هيو، جنهن ڏينهن استنبول جي دولامباچي محل ۾ هي تاريخ ساز هستي جيري جي بيماري ۾ وفات ڪري وئي. کيس انقرهه ۾ دفن ڪيو ويو. يقينن هي سچو سپوت امر آهي. سندس ملڪ جا ماڻهون کيس ڪنهن وليءَ جيان پوڄن ٿا.
مون مجسمي جي ڏاڪڻ تي ويٺل هڪ ننڍي ڇوڪريءَ کان گاڏر ساڏڙ انگريزيءَ ۾ ڪجهه سوال ڪيا. جواب ۾ هو خاموشيءَ سان صرف منهنجي منهن کي تڪيندي رهي. شايد هتي انگريزي ايتري عام ڪونه آهي. عام بازارن ۾ پڻ ترڪي ٻوليءَ کان علاوه عربي گهڻي ڳالهائيندي ٻڌڻ ۾ آئي. اها ٻي ڳالهه آهي ته پاڪستاني ٻڌائيندي ڪنهن به ترڪي ماڻهو جي منهن تي عجيب رونق پئي محسوس ٿي، جنهن مان اندازو لڳو ته هنن کي اسان جي ملڪ سان ڪا خاص انسيت آهي. روڊ ڪراس ڪري بازار ۾ گهڙي پياسين. بازار تمام مهنگي هئي ان بازار ۾ گهما گهمي ڪونه هئي، هتي بازار جا رستا ويڪرا ۽ انهن پويان پراڻيون بلڊنگون هيون. باقي کاڌو هڪ هوٽل ۾ نهايت سستو ۽ سٺي ءَڪوالٽي وارو مليو. هتي بوٽ پالش لاءِ سينگاريل مخصوص ٽيبلون هيون. جن تي گولڊن ڊزائن جو ڪم ٿيل هو. اڃان هن هنڌان گهمڻ مان دل ڪانه ڀري هئي، پر ڇا ڪجي سج لهڻ وارو هو ۽ مون سان گڏ دوستن نئين مسجد طرف رخ رکيو، مون کي به مجبورن سندن پويان پويان هلڻو پيو.