آزياد- لوٽيءَ جو عشق
اسان ڪافي پيتي ۽ ٻاهر ڪجهه ٻيا ماڳ Spots پئي گهمياسين. هتان شهر جو نظارو ڏاڍو دلڪش آهي. هڪ جڳهه تي دوربينون فٽ ٿيل آهن، جتان ڪنهن جڳهه کي فوڪس ڪري وڌيڪ چٽائيءَ سان ڏسي سگهجي ٿو. مون ڪئمرا گائيڊ کي ڏني ته منهنجو فوٽو ڪڍ، ڇو ته مون فوٽو ڪڍيا گهڻا ۽ ڪڍرايا گهٽ آهن. ان تي مون کي گائيڊ هڪ خاص هنڌ وٽ ويهاري چيو: هتي هڪ اهڙو پوز هڻ، جيئن ڪو ناڪام عاشق يا اداس شاعر نظر اچين، ڇو ته هيءَ جڳهه هڪ عاشق جي نالي سان منسوب آهي، جنهن جو نالو Pierre Loti آهي. فوٽو ته جهڙو تهڙو ڪڍرايم پراسان جو موڊ يڪايڪ بدلجي ويو، سو کيس زور ڀريو ته پوري اسٽوري ۽ اصل حقيقت ٻڌاءِ.
ڪو ملڪ گهمڻ وقت جنگو جدل سان گڏ لازوال محبتن بابت ڄاڻ ضروري آهي. هن جي چهري تي هڪدم مايوسي اچي وئي. ڪجهه گهڙيون چپ رهڻ بعد هن ٻڌايو ته اهو شخص جنهن جي نالي سان هي ماڳ مشهور آهي، سو پائري لوٽي هو، جنهن جو اصل نالو جولين وياد Julien Viaud هيو، هو هڪ نيول آفيسر هيو. اصل فرانس جو هيو ۽ ناول نويس هيو ۽ پڙهڻ لکڻ جو خاصو ذوق رکندو هو. هن کي هڪ ترڪ ناريءَ سان پيار ٿي ويو هيو. جيئن جيئن گائيڊ ڳالهه ڪندو ويو تيئن تيئن ان جي چهري ۾ عجيب ڪشش۽ اکين ۾ اٻاڻڪائپ واري ڪيفيت طاري ٿيندي وئي ۽ اسان جي ان واديءَ سان انسيت وڌندي پئي وئي ۽ جذباتي ٿيندا ٿي وياسين. پائري لوٽي ترڪيءَ کي پنهنجو ٻيو ملڪ چوندو هيو، پر ڪجهه ساڙيلا ماڻهو هن کي حقارت سان ياد ڪندا آهن ڇو ته انهن مطابق هن هڪ ترڪ ناريءَ آزياد (Aziyade) سان ڌوڪو ڪيو. ظاهري طور سڃاتل هي ڌوڪيباز عاشق ۱۸۷۶ع ۾ پهريون دفعو ترڪي گهمڻ آيو، جتي هن جو هڪ شادي شده عورت سان پيار ٿي ويو. هو پنهنجي ڊائري ۾ اعتراف ڪري ٿو ته:
He fell in love with the green eyes of a woman whose gaze followed him from behind the shutters of harem, where she lived as the main wife of a wealthy Turkish Business man.
”هن کي سائين اکين واري ان عورت سان پيار ٿي ويو آهي جنهن جون نگاهون حرم جي تاڪن مان هن کي تڪڻ جي تاڪ ۾ آهن هوءَ ڪنهن نهايت ئي امير ڪاروباري شخص جي زال آهي“.
آزياد سان لوٽيءَ جو ملاقاتن جو سلسلو شروع ٿيو. هو لڪي ڇپي پاڻ ملڻ لڳا. هڪ ڏينهن هوءَ پوڙهي مڙس جي سخت پهرن مان جان ڇڏائي لوٽي سان ڀڄي نڪتي. تاپڪاپي جي عورتن لاءِ عقوبت خاني يا حرم مان ڪنهن جي ڀڄي نڪرڻ جو هي انوکو واقعو هو. هي پريمي جوڙو Eyup (ايوب) جي هڪ ٽڪريءَ تي ننڍي گهر ۾ رهڻ لڳو. وڏا واعدا ۽ وچن ٿيا. آزياد ڏاڍو خوش هئي ۽ لوٽي کي سندس بهادريءَ تي ناز هيو. لوٽي پنهنجي زندگيءَ جي تجربن تي هڪ ڊائري پڻ لکڻ شروع ڪئي، جيڪو اڳ تي هلي ناول جي روپ ۾ آيو ۽ ان جو نالو به ان پنهنجي دلير محبوبه آزياد سان منسوب ڪيو. ان وقت جي ريتن رسمن، ساڙيلي سماج، برادريءَ جي بي تڪن اصولن، هن عشق کي هڪ ڌارئي ماڻهوءَ جي بيشرميءَ ۽ حويليءَ مان ڀڄي نڪتل عورت جي بي حيائيءَ ۽ حقي مڙس سان بي وفائي قرار ڏنو. هونئن به معاشري ۾ پئسي واري ماڻهوءَ سان سڀني جون همدرديون ڪجهه سرس هونديون آهن ۽ کيس پهتل تڪليف عام ماڻهونءَ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ليکبي آهي. واپاري وا ڳون يا Tycoon پنهنجي هم پيشاور؛ شادين جي شوقين دوست جي حمايت ۾ صنعت ۽ تجارت جا ايوان لوڏي ڇڏيا ۽ پائري لوٽي جهڙي صوفي صفت ۽ درويش شخص مٿان مصيبتن جا پهاڙ ڪيرايا ويا. هن جون واٽون بند ڪيون ويون. هڪ ڏينهن هو پنهنجي محبوب جو شهر ڇڏي هليو ويو ان لاءِ ته جيئن آزياد کي استنبول مان اغوا ڪري فرانس ۾ شاديءَ ڪري ڇڏ يان پر سفارتي اعتراضن ڪري ائين ڪري نه سگهيو. هن بار بار ڪوشش ڪئي، هن کي دير ٿي وئي هن کي واقعي به گهڻي دير ٿي وئي. سڄي شهر سان ٽڪر ۾ اچڻ هن جي وس جي ڳالهه نه هئي. واپسي هن لاءِ موت هئي، پر آزياد جي خيال هن کي نه ته پنهنجي ڌرتيءَ فرانس ۾ سڪون سان ويهڻ ڏنو ۽ نه ئي جهاز رانيءَ جي نوڪريءَ سمونڊ هن لاءِ سهارو بڻيا.
کامان پچان پڄران، لڇان ۽ لوچان،
تن ۾ تؤنس پرينءَ جي، پيان نه ڍاپان،
جي سمونڊ منهن ڪيان، ته سرڪيائي نه ٿئي.
هڪ ڏينهن هو سر اڏيءَ تي رکي استنبول واپس اچي ويو. گائيڊ جي چهري تي خاموشي ڇانئجي وئي ۽ اسان جو تجسس وڌي ويو. اسان اهو ٻڌڻ لاءِ بيتاب هياسين ته ڪڏهن ٿو گائيڊ چوي ته لوٽي موٽي آيو. پيار جي فاتح جي روپ ۾ .هن جي سچائيءَ آڏو سڀ قانوني رڪاوٽون ڀور ڀور ٿي ويون ۽ آزياد کي اڪيلائيءَ جي عذاب مان ڪڍي پاڻ سان تمام پري و ٺي ويو گائيڊ جي اکين ۾ پاڻي تري آيو هن وري ڳالهه شروع ڪئي.لوٽيءَ جي واپسي هُن کي راس نه آئي، ڇو ته هن جي وئي پڄاڻان هن جي محبوبه آزياد وڇوڙو برداشت نه ڪندي مري وئي هئي. نفرتن جي نگر۾ لوٽي جي اوچتو کسڪي وڃڻ کان پوءِ کيس گهڻو خوار ۽ خراب ڪيو ويو. طعنا مهڻا ۽ تنقيد هن جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو هو. جيڪڏهن ڪنهن کي جگجيت سنگهه جو غزل ”بات نڪلي تو پهر دور تلڪ جائي گي“ پورو ياد آهي ته اهو ئي آزياد جي ڪيفيتن جي ترجماني آهي .
۱۸۸۷ع ۾ جڏهن پائري لوٽي واپس وريو ته ٺيڪ ڏهن سالن بعد به هن کي ترڪش ماڻهن جي نظرن ۾ سا ڳي حقارت ۽ شديد نفرت نظر آئي. هن کي مجرم ۽ قاتل ڪوٺيو ويو.
”Very sad yar“ هڪ دوست ڀڻڪيو.آزياد جو مڙهه Topkapi محل ۾ دفنايو ويو. پائري لوٽي به پاڻ کي ان سانحي جو ذميوار سمجهڻ لڳو. سمنڊن تي حڪم هلائڻ وارو هي ارڏو شخص دل آڏو بلڪل همٿ هاري ويٺو. هن وٽ هاڻي ڪجهه به نه بچيو هيو. جيستائين لوٽي زندهه رهيو، هو شرم ۽ ندامت وچان آزياد جي قبر تي ايندو رهيو ۽ اڀ ڏاريندڙ رڙيون ڪندو رهيو. ”هڪڙي پنهل ڪاڻ ٻانهي ڪل ٻروچ جي“ واري فلاسافي تحت هن کي پنهنجي دشمن ترڪن سان محبت ٿي وئي هئي.
پائري لوٽي ترڪ لباس پائيندو رهيو، مٿي تي ترڪي ٽوپيFes پائيندو هيو(پاڪستان ۾ ڦندڻ واري ڳاڙهي ترڪي ٽوپي مرحوم نواب زاده نصرالله خان ئي پائيندو هو) لوٽي هڪو پيئندو هيو. هن پنهنجو هر انداز ترڪن جهڙو بڻائي ڇڏيو. هو اڪثر ويران هنڌن، برباد بيٺڪن، ۽ اجڙيل گذر گاهن ۾ وقت گذاريندو هيو، ڄڻ ته لِڪي ڪنهن کان معافي وٺندو هجي يا پنهنجوپاڻ کي ڪا سزا ڏيندو هجي. هوگهڻو ڪري سليم يا فاتح مسجد آڏو نظر ايندو هيو، پر هن جي پسنديده جڳهه ايوب Eyup هئي، جتي آزياد جون يادون هن سان گڏ هونديون هيون. لوٽي باوفا هيو يا بي وفا ان لاءِ اڄ به استنبول ۾ متضاد خيال موجود آهن.ڪجهه ماڻهن جواهو به خيال آهي ته آزياد کي ايمنونو ۾ دفن ڪيو ويو هيو. آزياد لوٽي استنبول جو هڪ رومانوي داستان آهي.عجيب اتفاق آهي، ۱۹۲۳ع ۾ جڏهن ڪمال اتاترڪ جمهوري رياست جو قيام عمل ۾ آندو ان سال پائري لوٽي وفات ڪئي. ڪنهن کي به خبر ناهي ته هن جڳهه جو بنياد ڪڏهن پيو پر اهو سڀڪو ڄاڻي ٿو ته هي هڪ عاشق جو پسنديده ڪافي هائوس هيو.