پئنوراما ميوزيم ۱۴۵۳ع
اسان جي پهرين منزل پئنوراما ۱۴۵۳ع جو ميوزيم هئو. بس هڪ ڪشادي باغ مان گذرندي هڪ عمارت ڀرسان بريڪ هنيو. سڀ هيٺ لٿاسين، ان هدايت سان ته هڪ ڪلاڪ ۾ هن ئي غلط جڳهه تي واپس اچڻو آهي. ۱۴۵۳ع Panorama نالي جي اعتبار سان ته تاريخي ميوزيم ئي چئبو پر گهڙڻ سان معلوم ٿيو ته هن عمارت ۾ ڪنهن فلم جيان استنبول جي فتح جي منظرنامي جي عڪاسيءَ لاءِ ڄڻ ڪو فلم جو سيٽ لڳايو ويو هجي. اسان ٽڪيٽ وٺي گول ڏاڪڻ تان آخري طبقي تي آياسين. Oh my God اسان ته غلط جڳهه تي اچي ويا سي. هي ميوزيم ته جنگ جو ميدان آهي، باهه جا اُلا گولن جو وسڪارو، تلوارن جا تيز آواز، زخمين جون سسڪيون ۽ حملا آورن جون اُلرون ۽ گهوڙن جا آواز، الله اڪبر جي نعرن جا پڙاڏا وغيره. واقعي هي ميوزيم ڪمال آهي، جتي اچڻ سان گهڙيءَ پلڪ لاءِ اوهان پاڻ کي جنگي ميدان ۾ محسوس ڪندا. هو ته ڏسو وڏن گولن سان سٽي ديوار جا ڪافي حصا ٽٽي چڪا آهن. ڀت ڪرڻ جو آواز بلڪل چٽو ٿيندو ٿو وڃي. هاڻي ڇا ٿيندو. ڪجهه زرهون، ڪٽيل سِسيون، جنگي اوائلي اسلح ۽ گولا ته بلڪل پيرن ۾ پيئي محسوس ٿيا. ۱۴۵۳ Panorama قائم ڪري دراصل اوهان کي اکين سان قسطنتنيه فتح ڪرڻ وارو منظر فلمبندي ذريعي ڏيکارڻ آهي. جنهن مان مراد اها آهي ته سال ۱۴۵۳ع ۾ بائزنٽائن Byzantine حڪومتن جو زوال ۽ تڏا ويڙهه ۽ ديو قامت ديوار جنهن تي کين ناز هيو، ڪنهن اوڏڪي ڪچي ڀت جيان ڀُري پئي ۽ ڏيکاريل منظر ۾ فاتح شهر ۾ داخل ٿي، پنهنجو تسلط قائم ڪيو. گائيڊ ٻڌايو ته افسوس جو فوج جو وڏو انگ ۽ خصوصن بحري فوج يورپي سمنڊ ۾ محلاتن چوڌاري صرف بائزنٽائن جي ٽهل ٽڪور ۾ مشغول هئي. باقي سلطان محمد ڪمانڊر جنهن بهادري سان مقابلو ڪيو ۽ حمله آورن تي کنوڻ جيان ڪڙڪيو، تنهن کي استنبول جو هوشو شيدي چئي سگهجي ٿو. ميوزيم جو سائونڊ سسٽم۽ روشني بلڪل ا صلي پئي محسوس ٿيا.
هتي پنج سئو پنجاهه سال پراڻي فتح مهل استنبول جي زميني حقيقتن جو منظرآهي، جڏهن سلطان محمد ٻئي گجگوڙ ڪندي سوڀ حاصل ڪئي. هتي اندر دا خل ٿيڻ سان گهڙي پلڪ لاءِ خوف ۾ مبتلا ٿي ويندئو. اوهان کي سلطان محمد ٻئي جي لشڪر جي نعرن جو پڙاڏو ”الله اڪبر“ ۽ فوجي بينڊ تي جذباتي ڌنون پري کان ٻڌڻ ۾ اينديون. ٿورو تصويرن ۽ پينٽنگس ڏانهن واجهايو جيڪي ڏسڻ سان اوهان کي ۳Dيعني dimensions three جو اثر ملندو. ڇت پڻ آسمان جو ڏيک ڏئي ٿي. وڏي ڳالهه ته تصويرن جي ڪا به حد ڪونه آهي . ڪاٿي به اهو محسوس ڪون ٿيندو ته تصوير ڪٿان جڙيل آهي. جيتوڻيڪ هڪ بند جگهه تي بيهندي اوهان هڪ کليل ميدان ۾ محسوس ڪندا. هن پئنوراما جو منصوبو استنبول جي ميٽرو پوليٽن ميونسپالٽيءَ شروع ڪيو جنهن ۾ اٺن مشهور ترين آرٽسٽن جي مدد حاصل ڪئي وئي، پر تخليق هن پراجيڪٽ جي ڪوآرڊينيٽر حاصم وطندس جي هئي جيڪو آرٽسٽ سان گڏ ڪارٽونسٽ پڻ آهي . مددگار آرٽسٽن ۾ ياسر، زينالو، آڪسن ليگڪا، احمد ڪايا، حسن ايڇ ڊنسر ، مراد ايفي ۽ عطيلا تنڪا شامل آهن. پوري دنيا ۾ هن طرح جا ڪل ۳۰ پينوراما سينٽر آهن، جيڪي تاريخي واقعات ترجيحاً جنگين جو منظرنامو پيش ڪن ٿا. تن مان نيپولين جو ماسڪو ۾ داخل ٿيڻ ۽ ٻيا مشهور آهن، پر پنهنجي نوعيت جو هي ميوزيم حقيقت جي قريب تر آهي ۽ توهان هڪ خوفناڪ ۽ غير محفوظ ميدان وچ ۾، پاڻ کي جنگ جو حصو محسوس ڪندا. ڪنهن وقت ايئن پئي محسوس ٿيو ڄڻ اسان ٽيليويزن منجهه ڪا تحريڪ آزاديءَ جي سيريل ڏسي رهيا هجون. يا سراج ميمڻ جو سنڌي ناول” پڙائو سوئي سڏ“ پڙهي رهيا هجون. ان طرز تي مون هڪ اردو جو پراڻو ناول”استنبول“ به پڙهيو هيو، جيڪو محمد سعيد جو لکيل هيو ۽ لاهور مان ڇپيل هيو. ڇا ته لکڻ جو ڏانو هيس. حرف آغاز ۾ لکي ٿو:
”استنبول تي پهرين يلغار ڪرڻ واري لشڪر جي قيادت ميزبان رسول الله حضرت ايوب انصاريءَ جهڙي جليل القدر صحابي ڪئي. بلاخرسلطنت عثمانيه جي نوجوان سلطان محمد ثانيءَ کي هيءَ سعادت نصيب ٿي. فوجي نقطه نگاهه کان هي فتح هڪ ملڪ جي گادي تي قبضو ڪرڻ لاءِ نه هئي، پرهن فتح ۾ دراصل فلسفه زندگي جي فتح شامل هئي جنهن کي اسلام جون اڀرندڙ قوتون ساه ۾ سانڍي اڳتي وڌي رهيون هيون“.