پائري لوٽي جي سوانح عمري
سمونڊن سان چاهه ۽ جهازراني سان محبت لوٽيءَ کي سترهن سالن جي ڄمار ۾ نيول ڪاليج آندو. ۱۹۰۶ع ۾ هو ترقي ڪندي ڪندي ڪپتان بڻيو. طبعيت جي لحاظ کان هو لڄارو،گهٽ ڳالهائيندڙ، گوڙ گهمسان کان ڪيٻائيندڙ ۽ هجومن کان حجاب ڪندڙ هيو. نيول ڪاليج جي دور ۾ ئي هن تي لوٽي نالو ان ڪري پيو، جو هو ڪنول گل جيان ڪومل ۽ نازڪ هيو، جنهن کي انگريزي ۾ Lotus چئبو آهي. لوٽس مان ڦري کيس لوٽي پڪارڻ لڳا. عام راءِ اها هئي ته هو پڙهائيءَ لکائيءَ ۾ گهٽ ۽ ڪتابن کان پري رهندو هيو. هو پاڻ کي اڪثر ڪم علم، ڪم عقل ۽ گهٽ ڄاڻ رکندڙ ظاهر ڪندو هيو ۽ ڪنهن به بحث مباحثي ۾ پنهنجي راءِ ظاهر ڪونه ڪندو هيو. ڪنهن معمولي ڳالهه تي گهٻرائجي چپ ٿي ويندو هيو، پر سندس ويجها دوست ڄاڻندا هئا ته گهر ۾ هن وٽ ڪتابن جو ذخيرو هوندو هيو ۽ پنهنجو باقي وقت صرف ڪتابن کي ڏيندو هيو. هن منجهه همعمر دوستن جيان چالاڪي، هوشياري ڪونه هئي.
سندس پهريون ڪتاب لوٽيءَ جي شادي جي نالي سان ۱۸۸۰ع ۾ منظر عام تي آيو، جيڪو هن جي مادري ٻولي فرانسيسيءَ ۾ هيو. هي هڪ ناول هيو، جيڪو سندس آپ بيتي هيو. هن ناول ۾ هن پنهنجا تجربا، واقعا، ادبي ڪمن جو جائزو ۽ ٻيون ذاتي ڳالهيون بيان ڪيون. ٻئي سال ۱۸۸۱ع ۾ سندس هڪ ٻيو ڪتاب ڇپيو، جنهن ۾ سينيگال(Senegal) جي هڪ سپاهيءَ جي پيڙائن ۽ اداسين جو تذڪرو ٿيل هيو. ان بعد پائري لوٽي (Flowers of Boredom)نالي هڪ ڪتاب لکيو، جيڪو يادگيرين، سفرنامن ۽ ڪهاڻين تي مبني هيو. سندس شاهڪار ناول جيڪو تمام مشهور ٿيو اهو هيو منهنجو ڀاءُ وائس (My brother Yves) هي ناول ۾ هن جگري يار وائس جي دوستيءَ تي لکيل هيو. توڙي جو وائس هڪ معمولي خلاصي (Sailor) هيو، پر هم منصب دوستن کي ڇڏي ۽ پروٽوڪول ٽوڙي، هو غريب دوست سان ڪچهريون ڪندي نطر ايندو هيو. وائس ڪيترن ئي ڪٺن سامونڊي سفرن ۾ پائري لوٽيءَ جو ساٿي رهيو. وائس نه ته ايترو پڙهيل لکيل هيو ۽ نه ڪو ماهر زيردست، پر هو تمام سوبر، همدرد ۽ وفادار هيو. سندس قد ڊگهو، اکيون نيريون ۽ بت ڪثرتي هيو. هو گهڻي شراب واپرائڻ ڪري اڪثرنشي ۾ الوٽ رهندو هيو. وائس فارغ وقت ۾ پائري لوٽيءَ سان جوا کيڏندو هيو ۽ ٻيون شرارتون ۽ مزاقون ڪندو هيو. پائري لوٽيءَ جي بالا آفيسرن کي اها ڳالهه بلڪل پسند نه هئي. هن سچي دوستيءَ کي هم جنس پرستيءَ جو الزام ڏئي بدنام ڪرڻ جي ڪوشش به ڪئي وئي هئي، پر ساڙيلا ماڻهو ان سازش ۾ ڪامياب ٿي نه سگهيا.
اتر ويٽنام ۾ نيول آفيسر جي حيثيت ۾ ڪم ڪرڻ دوران پائري لوٽي ٿوئان جي جنگ( Battle of Thuau An) جيڪا ويهين آگسٽ ارڙهن سئو ٽياسي ۾ ويٽنامين ۽ فرانسيسين وچ ۾ لڳي، دوران اخبارن ۾ ليک ڏئي، هن سامونڊي جنگ جي اصل حقيقتن تان پردو کنيو. هن مضمون پائري لوٽيءَ کي مقبول ضرور ڪيو، پر سرڪاري آفيسر جي حيثيت ۾ هن جيڪو لکيو ان جو هن کي قانوني طور ڪو حق نه پيو پهچي. هي وڏي پئماني جي Misconduct هئي، جنهن ۾ سرڪاري راز فاش ڪيا ويا هئا. سچائي لکڻ تي پائري لوٽيءَ کي سخت محڪماتي ڪارروائي ۽ سزا لاءِ ذهني دٻاءَ هيٺ آندو ويو هيو. سبب ڄاڻايو نوٽيس ۾ هن کي ڌمڪي ڏني وئي ته صرف حڪمن جي پوئواري ڪرڻي هئي، نه ڪي انهن تي تبصرو. ننڍپڻ کان وٺي حساسيت ۽ درد دل رکندڙ هي سيلاني ناروا سلوڪن ۽ بيواجبين تي اکيون پوري ڇڏڻ وارن منجهان ڪونه هيو. هن سمنڊ جي تهن کان وٺي ڪنارن ۽ ارد گرد جيڪو ڏٺو ۽ پرکيو ان تي قلم کنيو. ۱۸۸۶ع ۾ هن هڪ ٻيو ناول برفاني مهاڻو(An Iceland Fisherman) لکيو، جنهن ۾ رومانوي داستانن ۽ بريٽنس (Bretons) ”هڪ فرانسيسي لساني ٽولي“ جي مجبورين، لاچارين، تڪليفن ۽ رحم جوڳيءَ زندگيءَ جو عڪس چٽيو. هن پنهنجي ناول ذريعي دنيا کي ٻڌايو ته برفباريءَ جي موسم ۾ جڏهن هر شئي تي برف جا تهه ڄمي وڃن ٿا، رستا بلاڪ ٿي وڃن ٿا، آمدورفت بند ٿي وڃي ٿي، عام زندگي مفلوج ٿي وڃي ٿي، انهن حالتن ۾ اتان جا غريب قبيلا ڪهڙيءَ ڪسمپرسيءَ جي حالت مان گذرن ٿا. هن پنهنجين لکڻين ذريعي سرڪاري بنگلن ۾ گرم ڪمبل ويڙهيل حڪمرانن کان انهن لاچار ۽ ڦاٿل روحن لاءِ سڪون جي سين هنئي.
ترڪيءَ جي جنگ آزاديءَ جي حمايت ڪرڻ تي حڪومتي ڪائونسل کيس تحسين ۽ شڪريي جا خط لکيا، پر ٻئي طرف عام ماڻهوءَ وانگر اديبن ۽ دانشورن کيس سخت تنقيد جو نشانو بڻايو، ڇو ته برصغير جي مسلمانن وانگر هن کي به خلافت عثمانيه سان همدردي هئي . ترڪيءَ جي مشهور انقلابي شاعر ناظم حڪمت پائري لوٽيءَ لاءِ هڪ هنڌ چيو ته، ڇالاءِ هو خلافت عثمانيه جي خاتمي تي اونڌي منجي ڪري ماتم ڪندو رهي ٿو. ۱۹۲۵ع ۾ پائري لوٽيءَ جي مخالفت ۾ لکيل سندس هڪ نظم هيٺ ڏجي ٿو.
۽ تون!
پائري لوٽي
توکان ته
اسان کي پنهنجي پيلي ماس مان
رت چيسيندڙ جونئان به
وڌيڪ عزيز آهن
اي فرانسيسي اهلڪار