مثبت احساس جي روشني
مان منجهي پيس تہ کيس ڇا جواب ڏيان. پر پوءِ ذهن تي زور ڏنم تہ اهو موضوع ياد آيو تہ چيومانس: ”ظاهر آهي تہ والدين ٻارن جي سامھون هڪ مثال ٿين ٿا. سندن رويا اولاد جي شخصيت تي سڌا سنوان اثر انداز ٿين ٿا.“
چيائين: ”منھنجي گهر واريءَ جي بہ جهيڙي واري ماحول ۾ پالنا ٿيل آهي. سندس والدين سدائين پيا پاڻ ۾ وڙهندا هئا. هوءَ بہ مون سان گهڻو وڙهي ٿي. ٻار ننڍا آهن، ان ڪري کيس ڇڏي بہ نہ ٿو سگهان. ٻي ڳالھہ تہ مان کيس دل جي گهرائيءَ سان چاهيان ٿو. توهان ئي ٻڌايو تہ ڪھڙو فيصلو ڪريان، منھنجي ان مسئلي جو ڪھڙو حل ٿي سگهي ٿو؟“
وراڻيم: ”هڪٻئي جي خامين کي نظرانداز ڪرڻ جي ڪوشش ڪيو.“
جواب ٻڌي مرڪيو ۽ چيائين: ”اها بہ ڪوشش ڪري ڏٺي اٿم. الڳ گهر چيائين تہ اهو بہ وٺي ڏنومانس، پر پوءِ بہ سڪون نہ اٿس.“
نوجوان گهڻو پريشان هو. ڏٺو وڃي تہ هر ٻيو ٽيو ماڻھو اهڙي صورتحال ۾ ڦاٿل نظر اچي ٿو. ان سوال مون لاءِ سوچ جا نوان رستا ڳولھي لڌا. شخصي تضاد جي ڪري ازدواجي زندگي جھنم بڻجي ٿي. نوجوان جي سوال جو مطلب هو تہ آخر عورت ڇا ٿي چاهي؟ مرد ۽ عورت جي پالنا ساڳئي ئي ماحول ۾ مختلف معيارن جي تحت ٿئي ٿي. سندن عادتون ۽ رويا هڪٻئي کان بنھہ مختلف ٿين ٿا. ڇوڪرن کي گهرن ۾ وڌيڪ اهميت ملڻ سبب اڪثر ھو احساس برتري ۾ مبتلا ٿي ويندا آھن. پھريون اولاد پٽ جو ھئڻ جي صورت ۾ کيس ضرورت کان وڌيڪ توجھہ ملي ٿي، اھڙي صورتحال ۾ هو ٻين ٻارن جي مقابلي ۾ ارڏو ۽ گهٽ تعاون ڪندڙ ثابت ٿيندو. ٻئي طرف پٽن جي مقابلي ۾ نياڻين کي نظرانداز ڪرڻ ھڪ عام رويوآھي، ھونئن بہ ڇوڪرين جي اندر احساسِ محرومي ۽ سماجي خوف فطري طور تي اڳواٽ ئي موجود ھوندو آهي.
سائنسي تحقيق مطابق، مرد ۽ عورت جي وچ ۾ حياتياتي فرق موجود آهي، جنھن جي ڪري مرد عملي، منطقي ۽ رابطي جي فعاليت جو مظاھرو ڪري ٿو. هو مشاهدي مان چند اهم شيون ذهن ۾ رکندو آهي. پر عورت هڪ ئي وقت ۾ گهڻا ڪم ڪري سگهي ٿي. هن وٽ مشاهدي جي سموري تفصيل ذھن ۾ محفوظ ٿئي ٿي. اهو ئي سبب آهي تہ يورپ ۾ عورتن کي سراغ رساني جي ڪم لاءِ موزون سمجهي، کين ان شعبي ۾ ترجيحي بنيادن تي شامل ڪيو ويندو آھي. سسپينس ۽ جاسوسي ادب تخليق ڪندڙن ۾ عورتن جو وڏو حصو رھيو آھي، جن ۾ اگاٿا ڪرسٽي جي ناولن جا مداح پوري دنيا ۾ موجود آھن.
مرد پنھنجي انا جي ڪري عورت جي حساس گهرجن ۽ مشاهدي جي باريڪ بيني کي اهميت ڏيڻ کان انڪار ڪري ٿو، جنھن جي ڪري ان موڙ تي ٻنھي جي وچ ۾ تضاد پيدا ٿئي ٿو. ڇو تہ عورت جي حساسيت کي سمجهڻ ۽ سندس توقعات مطابق هلڻ مرد لاءِ ڏکيو عمل آھي. مرد ڪڏهن بہ تبديل ٿيڻ نہ چاهيندو. ڪن حالتن ۾ وري عورت بہ سمجهوتو نہ ٿي ڪري، پر ٻئي هڪٻئي کي تبديل ڪرڻ جي ڪوشش کانسواءِ بہ خوشگوار زندگي گذاري سگهن ٿا.
سماج ۾ مرداڻي غلبي هئڻ ڪري عورت جي مرضي ثانوي حيثيت رکي ٿي. ھونئن بہ عورتن ۾ ڊپريشن، مردن جي مقابلي ۾ وڌيڪ ٿئي ٿو. سندن ذهني ۽ جسماني بيمارين جو سبب اهو آهي تہ هو ناپسنديدہ صورتحال سان گهٽ سمجهوتو ڪري سگهن ٿيون، پر ڪٿي مصلحتاً کين خاموش رهڻو پوي ٿو. ان بي اطمينانيءَ جو سندن ذهني صحت تي خراب اثر پوي ٿو. اهي ذهني ڪيفيتون اڳتي هلي جسماني بيمارين ۾ تبديل ٿي وڃن ٿيون.
عورتن جي طبي بيمارين جون ڪڙيون، اڪثر سندن ننڍپڻ جي احساس محرومين ۽ اڻ وڻندڙ صورتحال سان وڃي ملن ٿيون. ان مشڪل موڙ تي کين رهنمائيءَ جي ضرورت پوي ٿي، جيئن هو انھن ذهني مونجهارن مان ٻاهر نڪري سگهن. جيڪڏهن اهڙي عورت جو مڙس بہ احساس محروميءَ ۾ مبتلا هوندو تہ هو زال جي ذهني صحت کي بھتر ڪرڻ ۾ ڪوبہ ڪردار ادا ڪري نہ سگهندو. اهڙي مونجهاري ۾ ڪو نفسياتي ماهر ان عورت جي تڪليف کي سمجهندي، ڪو حل ڪڍي سگهي ٿو. ھو صلاح ۽ مشوري (Counseling) وسيلي علاج ڪري ٿو، جيڪو دوائن جي مقابلي ۾ محفوظ حل آھي. نفسياتي بيماري جون دوائون، حمل کان ويندي ٿڃ پيئارڻ تائين ٻار جي فطري اوسرکي پڻ متاثر ڪن ٿيون. ڪٿي تہ دوا فائدو ڪرڻ جي بجاءِ مرض ۾ بگاڙ پيدا ڪريو ڇڏي. دوا جي ڀيٽ ۾ چڱو احساس وڌيڪ اثر ڏيکاري ٿو. اهو ڪردار ڀيڻ يا ڪا ويجهي ساهيڙي بہ ادا ڪري سگهي ٿي.
نفسياتي ماهر اڄ بہ ان تحقيق ۾ رڌل آهن تہ انسان جي شخصي اوسر ۾ ماحول جو وڌيڪ اثر آھي يا پالنا جو. پالنا جي اهميت هوندي بہ ٻار جي شخصيت ۾ موجود ڪجهہ نمايان رويا کيس جينياتي طور تي منتقل ٿيندا آھن، جيڪي موروثي بيمارين جيان سفاڪ ٿين ٿا. جيئن تہ اسان جي معاشري ۾ ذهني صحت بابت ھڪ عام ماڻھوءَ وٽ گهٽ ڄاڻ آهي، ان ڪري موروثي منفي اثر بہ نظرانداز ٿيو وڃن جھڙوڪ: ڪاوڙ، ڪوڙ، بزدلي، ڏيکاءُ، ٻٽا رويا ۽ مصلحت پسندي وغيرہ.
ان کانپوءِ ماحول جو وارو اچي ٿو. سٺو ماحول انھن منفي روين کي اعتدال ۾ آڻي ٿو، جڏهن تہ ناسازگار ماحول انھن جي شدت ۾ اضافي جو باعث بڻجي ٿو.
ماءُ جي سوچ جو اثر حمل دوران ئي ٻار تي اثرانداز ٿيندو آھي. ڇو تہ ان ڪيفيت مان گذرندڙ هر عورت، ان وقت ذهني ۽ جسماني دٻاءَ جو شڪار ھوندي آھي. اُها ماءُ، جيڪا اڳ ۾ ئي ڳڻتين ۽ انديشن ۾ مبتلا آهي، حمل دوران سندس ڪيفيتن ۾ واڌ اچي ٿي. ان دوران ماءُ جو سخت ذهني دٻاءَ ۾ رھڻ سبب، ٻار جي ذهني ۽ جسماني اوسر بہ شديد متاثرٿي سگهي ٿي. خوش ۽ مطمئن مائرون صحتمند ٻار دنيا ۾ آڻين ٿيون. جڏهن تہ ذهني اذيت جو شڪار عورتون، اڪثر ذهني ۽ جسماني طور تي بيمار ٻار پيدا ڪنديون آهن. ان ڪيفيت ۾ سندن ابارشن ٿي ويندا آهن. ڪڏهن تہ عورتون ڊپريشن جي ڪري ٻار ڄڻڻ جي صلاحيت کان ئي محروم ٿي وينديون آهن.
اها حقيقت آهي تہ عورت جي جسماني بناوت اهڙي آهي، جو سندس جسم پريشاني يا ذهني دٻاءَ جو بوجهہ نہ ٿو کڻي سگهي. انڪري عورتن ۾ بيماريون مردن جي نسبت وڌيڪ ٿين ٿيون. ڳڻتيءَ جي ڪري، عورت جي جسم جو ڪيميائي عمل براھہ راست متاثر ٿئي ٿو، جيڪو سندس مزاج جي رخ جو تعين ڪري ٿو.
جيڪڏهن عورت اڳي ئي ذهني پيڙا ۾ مبتلا آهي تہ ان صورت ۾ هوءَ پوسٽ پارٽم ڊپريشن جي شدت ۾ مبتلا ٿيو وڃي. حمل ۽ ڄم دوران مزاج جي خرابين کي Postpartum Depression ياPostnatal Depression سڏيو وڃي ٿو.ان ذهني ڪيفيت مان هر عورت گذري ٿي. ائين کڻي سمجهو تہ هوءَ ان سموري عمل دوران ذهني ۽ جسماني طور تي بيمار آھي. ان ذھني ۽ جسماني پيڙا دوران کيس محبت، شفقت ۽ سمجهہ جي گهڻي ضرورت پوندي. اهو ئي دور آهي، جنھن ۾ سندن پرگهور لھڻ نھايت ضروري آهي. عورت جي صحت جو مڪمل دارومدار سندس خاندان جي توجھہ تي منحصر آهي. اهي خراب ڪيفيتون اڪثر ٻار جي ذهني نشونما ۽ جسماني واڌ ويجهہ تي شدت سان اثر انداز ٿينديون آهن. زال جو خيال رکڻ، پنھنجي ايندڙ نسلن کي تحفظ ڏيڻ آهي. ماءُ ۽ ٻار جو احساس هڪٻئي سان جڙيل آھي. خوش ۽ مطمئن مائرون پنھنجين نسلن کي بھتر ذهني ۽ جسماني تحفظ فراهم ڪن ٿيون. ٻيءَ صورت ۾ ماءُ جي مايوسي، خود رحمي ۽ تشويش سبب معصوم ٻارن ۾ منتقل ٿي وڃن ٿيون. جيئن وڻ جو گهاٽو هجڻ زمين ۽ ٻج جي خاصيت جو اثر آهي، پر وڻ جي اوچائيءَ جو تعين آبھوا ڪري ٿي. ساڳيءَ ريت ماحول ۽ موروثيت جو اثر لازم و ملزوم آھي.
ٻار جڏهن وڏو ٿئي ٿو تہ هو پنھنجي ماحول ۽ ذاتي تجربن مان گهڻو ڪجهہ پرائي ٿو. نفسياتي مسئلن ۾ مبتلا مائرن جا ٻار، عمر جي هر حصي ۾ سندن ذهني پيڙا ۽ منفي روين کان گهايل ٿيندا رهن ٿا. ڊپريشن جي ڪيفيت ۾ عورتن جي اندر تخليقي صلاحيت پڻ ظاھر ٿئي ٿي. ان ڪيفيت دوران، عورتن بھترين ادب سرجيو آهي، جن ۾ اوريانہ فلاچي، ورجينيا وولف، سلويا پاٿ ۽ سارا ٽيسڊيل ۽ ٻيون ڪيتريون عورتون شامل آهن، جن ذهني پيڙائن کي تخليق جو روپ ڏنو. هن وقت بہ دنيا جا بھترين ادبي اعزاز عورتن وٽ آهن. اندازاً پنجاھہ کن عورتن نوبل پرائيز حاصل ڪيا آهن.
ذهني پيڙا جو حل، تخليقي عمل جي مصروفيت ٿي سگهي ٿو. ڪوبہ تخليقي يا تعميري ڪم، ذهني ويڳاڻائپ ۾ ڪمي آڻي ٿو. ڇوڪرين جي پالنا ۾ ڪي رويا، سندن ذهني ۽ جسماني صحت جو رخ ترتيب ڏيندا آهن. ان صورتحال ۾، سندن وارثن جو اولين فرض ٿئي ٿو تہ هو حالتن جي ستايل عورتن کي پيار ۽ عزت ڏين، ڇو تہ توجھہ ۽ پيار کان وڌيڪ ٻيو ڪو اثرائتو مرهم نہ ٿو ٿي سگهي. عورت کي فقط مثبت احساس جو ڇانورو گهرجي، اهو بھتر ورتاءُ وقت جي اھم ضرورت آهي. ڇو تہ خاندان جي بقا ۽ نسلن جي واڳ ان عورت جي ئي هٿ ۾ آهي، جنھن کي سندس ذات ۾ اڪيلو ۽ ويڳاڻو بنايو وڃي ٿو.
ٻيو رويو، جيڪو ڇوڪرين لاءِ هاڃيڪار آهي، اهو والدين جو بيجا لاڏ ۽ پيار آهي، جيڪو کين پنھنجي طور تي جذباتي سطح تي مضبوط ٿيڻ نہ ٿو ڏئي. خودانحصاري، عورت لاءِ ساھہ کڻڻ جي عمل جيان ضروري آهي، نہ تہ هوءَ جذباتي سھارن لاءِ واجهائي ٿي. جذباتي لاڳاپا سک کان وڌيڪ ڏک ۽ بي اطميناني جو سبب بڻجن ٿا.
فطري طور عورت ڪنھن لھر جيان بي چين رهندي آهي. ان جا بہ ڪي طبعي ڪارڻ آهن. جڏهن تہ مرد صرف پنھنجي انفرادي مدار جي چوڌاري ڦرڻ جو عادي آهي. کيس بيروني مداخلت گهڻي پسند ناهي. مرد جون خواهشون ۽ خواب خارجي دنيا سان سلھاڙيل هوندا آهن. مرد ۽ عورت جون ذهني ۽ جسماني گهرجون الڳ نوعيت جون ٿينديون آهن، ان ڪري سندن روين ۾ تلخي پيدا ٿي پوي ٿي. جڏھن تہ روين جي وچ ۾ تضاد جي بہ پنھنجي اهميت آهي، پر تضاد ۽ انفراديت سان سھمت رهڻ سڀ ڪنھن جي وس جي ڳالھہ ناهي. مزاج جي خلاف ٿيندڙ ڳالھين تي هڪدم جذباتي ردعمل جو اظھار جي ڪري، مسئلا حل ٿيڻ بدران وڌي وڻ ٿيو وڃن. جڏهن مرد ۽ عورت ٻئي پنھنجي وچ ۾ موجود ان ذهني ۽ جسماني تفاوت جي منطق کي حقيقت پسندانہ ۽ سائنسي انداز ۾ سمجهڻ جي ڪوشش ڪندا تہ تڏهن ئي ڪا بھتر صورت پيدا ٿي سگهندي.
اها حقيقت آهي تہ ٻار هجي يا وڏو هجي، سندن ذهني ۽ جسماني گهرجن کي نظر انداز ڪرڻ، منجهن جارحيت پيدا ڪري ٿي ڇڏي. جنھن سبب اهي ’ڌيان ڇڪرائيندڙ رويي‘ (Attention Seeking Behavior) جو شڪار ٿيو وڃن. ان رويي جا متاثر پاڻ ڏانھن متوجھہ ڪرڻ لاءِ عجيب و غريب حرڪتون ڪرڻ لڳندا آهن. وڏن جي زندگين ۾ اهي جذباتي ڊراما توجھہ ۽ رابطي جي کوٽ سبب لاشعوري طور تي پيش ايندا آهن، جيڪي وقت جو ذيان ۽ جذباتي ويڇن جو ڪارڻ بڻجن ٿا. اهي بي يقينيءَ جي پيداوار آهن. جهيڙن جهٽن واري ماحول ۾ پرورش پائيندڙ مرد ۽ عورت ٻئي وچڙندڙ بيمارين جيان ٿين ٿا، جيئن اسان بيماريءَ مان جان ڇڏائڻ لاءِ حيلا وسيلا ڪندا آهيون. ساڳيءَ ريت ذهني مونجهارن کي منھن ڏيڻ لاءِ حقيقت پسندي ۽ منطقي رويا بھترين دوا ثابت ٿين ٿا.