ماڻھو خودڪشي ڇو ٿو ڪري!
انسان گهڻي ڀاڱي ان وقت پنھنجو انت آڻي ٿو، جڏهن هو پاڻ کي بيوس محسوس ڪندو آهي يا ڪنھن ڳوڙهي مونجهاري ۾ ڦاٿل هجي يا ان ڏک کي حل ڪرڻ جو ڪو رستو نظر نہ ايندو هجي. ڊپريشن ۾ مبتلا ماڻھو اڪثر اهڙو قدم کڻندا آهن. ڪڏهن انھن ماڻھن جو ڊپريشن يا ڪا ٻي ذهني بيماري اڳي ظاهر ناهي ٿي سگهندي آهي.
هر حساس ۽ ذهين ماڻھوءَ لاءِ جيئڻ هڪ عذاب آهي. ائين نہ هجي ها تہ گانڌي يا مارٽن لوٿر ڪنگ نوجواني ۾ خودڪُشيءَ جي ڪوشش نہ ڪن ها. ڪھاڻيڪار، شاعر ثروت حسين، سارا شگفته، سلويا پاٿ، ارنيسٽ هيمنگوي جھڙين اهم شخصيتن بہ خودڪشيءَ جھڙو اڻوڻندڙ فيصلو ڪيو. غير موافق حالات ۽ مزاج ۾ حساسيت جو نتيجو انتھا پسند فيصلا آهن.
جاپان ۾ زندگي کان بي زار ماڻھو، مائونٽ فيوجي جي ڀرسان واقع جهنگ ۾ خودڪشي ڪندا آھن. سري لنڪا ۾ ھڪ وڻ جي ٻج کائڻ سان موت واقع ٿيو پوي. سوئيزرلينڊ ۾ قانوني طور تي خودڪشي لاءِ قانون موجود آھي، جنھن مطابق ڪو بہ بيمار ۽ لاچار ماڻھو درخواست ڏيئي سگهي ٿو. جنھن کانپوءِ ھن لاءِ موت جو بندوبست ڪيو ويندو آھي. ان عمل کي سياحتي خودڪشي (Suicide Tourism) سڏيو وڃي ٿو. تازو ئي انگلينڊ سان تعلق رکندڙ مشھور سائنسدان David Goodall، 104 سالن جي ڄمار ۾ سوئيزرلينڊ ۾ زندگيءَ جو انت آندو. جيڪو آسٽريليا ۾ رهائش پذير هو ۽ سياحتي خودڪشي ذريعي پوري دنيا جي خبرن جو مرڪز بنيو. هو جسماني طور تي تندرست هو پر موت جو سبب زندگيءَ کان بي زاري ڄاڻايائين. ھڪ رپورٽ مطابق سوئيزرلينڊ ۾ سال دوران ڇھہ سو ماڻھو خودڪشي ڪن ٿا جن ۾ ٻہ سو کن ٽوئرسٽ ھوندا آھن. اڪثر ماڻھو ناقابل علاج بيمارين جي ڪري خودڪشي ڪرڻ جو فيصلو ڪندا آھن.
ڏٺو وڃي تہ هيءُ هڪ حساس موضوع آهي. پنھنجن هٿن سان زندگيءَ جو خاتمو ڪرڻ بزدلي آهي يا بھادري؟ ڇا انسان کي ڪو اهڙو سمجهوتو ڪرڻ گهرجي جيڪو کيس روحاني طور تي ماري ڇڏي؟ روحاني موت مرڻ کانپوءِ بہ ڇا کيس جيئڻ جو حق آهي؟ گهڻا ماڻھو جيئڻ جي چاھہ ۾ پيا ساھہ کڻندا آهن. سوال اهو ٿو پيدا ٿئي تہ آخر اُهي ڪھڙا حالات يا محرڪ ٿين ٿا، جيڪي ماڻھوءَ کي خودڪشي ڪرڻ تي مجبور ڪيو ڇڏين.
ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن پاران ڪيل سروي مطابق هر سال اٺ لک ماڻھو زندگيءَ جو خاتمو ڪن ٿا. پندرهن کان اڻٽيھہ سالن تائين جي نوجوانن ۽ وڏن جي موت جو ڪارڻ خودڪشي هئي. پاڪستان انسٽيٽيوٽ آف ميڊيڪل سائنس ۾ گذريل سال پنج سؤ عورتن کي آندو ويو، جن خودڪشي جي ڪوشش ڪئي هئي، ان انتھائي قدم جي سببن ۾ جذباتي دٻاءُ، معاشي مسئلا ۽ گهريلو جهيڙا جهٽا ڄاڻايا ويا آهن. انھن عورتن جون عمرون ويھن کان چاليھن سالن تائين هيون.
جيئن تہ عورتون معاشرتي تضاد کي وڌ ۾ وڌ منھن ڏين ٿيون. اھا صنفي اڻ برابري چاهي گهر ۾ هجي، يا تعليمي ادارن يا ڪم ڪار جي جاءِ تي ٿيندي هجي، سندن ذهني صحت کي تباھہ ڪري ٿي ڇڏي.
بي روزگاري، خراب صحت ۽ غربت اُهي ذهني پيڙائون آهن، جيڪي ماڻھن کي زندگيءَ جي خاتمي ڪرڻ تي مجبور ڪن ٿيون. نوي فيصد ذهني مريض پنھنجي زندگيءَ کي نقصان پھچائڻ جي ڪوشش ڪندا آهن.
ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن مطابق، ملڪ ۾ پنج مينٽل هاسپٽل ۽ چار سؤ سائيڪيا ٽرسٽ آهن، جيڪي ويھہ ڪروڙ ماڻھن لاءِ ناڪافي آهن، جنھن جي ڪري ذهني صحت نظرانداز ٿيل موضوع آهي.دنيا ۾ لکين ماڻھن جي زندگي خطري ۾ ٻڌائي وڃي ٿي، جيڪي زندگيءَ کي نقصان پھچائي سگهن ٿا. جڏهن تہ ھن ملڪ ۾ ھزارين ماڻھو، هر سال زندگيءَ جو انت آڻين ٿا، جن ۾ نوجوان پڻ شامل آهن. اها حقيقت آهي تہ ذهني هيجان، خوف، ڀوائتا خواب، بي حسي، ڪاوڙ ۽ فيصلي ڪرڻ جي سگهہ نہ هئڻ سبب اهي ماڻھو ڪنھن بہ مسئلي کي جلد حل نہ ڪري سگهندا آھن. اڻ حل ٿيل مسئلا ۽ غيرواضع ڪيفيتون، خودڪشي ڪرڻ جو سبب بڻجن ٿيون.
عام ماڻھو ان وقت تائين پنھنجي ذهني بيماري کان لاعلم رهي ٿو، جيستائين هو ذاتي تجزيي جي صلاحيت کان محروم ۽ پنھنجي ذات جي سمجهڻ کان وانجهيل نظر اچي ۽ فطري لاڙن کان اڻڄاڻ ھجي. يا هو لاشعور جي نامعلوم وروڪڙ رستن تي مستقل ڀٽڪندو رھي. منجهيل ماڻھو پنھنجو الميو پاڻ تخليق ڪري ٿو. ان جو وڏو سبب پنھنجين ڪيفيتن يا احساسن کي ٻين کان لڪائڻ آهي، ڇاڪاڻ تہ منفي روين کان خوفزد رهندي، زندگيءَ جي ٻٽي معيار ۾ ڪٿي سندس ذات جو سچ وڃائجي وڃي ٿو.
خبر نہ آهي ڪھڙي ڳالھہ، واقعو يا حادثو ٻار جي ذهن ۾ خوف بڻجي محفوظ ٿي وڃي! چاهي اهو واقعو هن سان ٿيو هجي يا اهو سندس ٻئي درجي جو تجربو هجي. نہ والدين ان ذهني عذاب کي سمجهي سگهندا آهن ۽ نہ نوجوان ان ڳنڀير مسئلي کي اهميت ڏيندا آهن. اهڙا نوجوان ٻاهر جي دنيا ۾ لفظن جي بازيگرن جي ور چڙهي ويندا آهن. حساس ۽ ذهني طور تي ڌڪيل ماڻھوءَ جو وڏو خواب، احساس جو ڇانورو پائڻ آهي. اهڙن ماڻھن لاءِ پناھہ، رهبر جي ٻھروپ ۾ رهزن کڻي ايندا آهن.
الميو اهو آهي تہ ٻار جيئن جيئن وڏو ٿيندو آهي تہ عام طور تي مائٽ هن مان هٿ ڪڍي ڇڏيندا آهن. اهو اسان جي موجودہ معاشري جو وڏو الميو آهي. ان ٻار يا نوجوان کي ماءُ يا پيءُ جي ذهني ويجهڙائپ گهرجي. والدين کي ٻار جي باري ۾ معلومات رکڻ کپي تہ ٻار ڪھڙي ماحول ۾ اُٿي ويھي ٿو. هن جي چوڌاري ڪھڙا ماڻھو آهن يا جيڪڏهن هن جي سوچ يا طبيعت ۾ ڪو فرق اوچتو ظاهر ٿيو آهي تہ ان جو سبب ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪن. نوي فيصد ذهني بيمارين ۽ اوچتن حادثن جو سبب ويجهن رشتن جي لاتعلقي هوندي آهي.
ٻار جي تربيت جي شروعاتي مرحلي دوران، جيڪڏهن کيس يقين ۽ تحفظ جو ڇانورو نہ ٿو ملي تہ سندس شخصيت جي پيڙھہ ڪچي ۽ بي بنياد رهجي وڃي ٿي. ڌيءُ جون ماءُ سان يا پٽ جون پيءُ سان جذباتي وڇوٽيون، ڪيترن ئي اڻ وڻندڙ واقعن کي جنم ڏين ٿيون. اسان رشتن ۾ جذباتي سگهہ جي اهميت يا ذهني فاصلي جي خطرن کان اڄ تائين غير واقف آهيون. جيڪڏھن والدين ۾ ذاتي تجزيي يا دور انديشي جي صلاحيت ناهي تہ اولاد بہ اڻڄاڻ ۽ غافل رهي ٿي. غفلت، جذباتي توڙي ظاهري حادثن جو ڪارڻ ٿئي ٿي. اها غفلت، سماجي زندگيءَ جو اهم حصو بڻجي چڪي آهي. سمجهدار والدين نوجوانن ۾ ذهني پختگي پيدا ڪرڻ کانسواءِ کين، ڪڏهن بہ معاشري جي حوالي نہ ڪندا آهن. مائٽن جو فرض آهي تہ ٻار کي ننڍپڻ ۾ ئي اهم مثبت روين سان واقف ڪرائين، جن ۾ سچ ڳالھائڻ، پاڻ ڀرائي ۽ سماجي رابطي جو گڻ وغيرہ شامل آهن.
ڊپريشن هئڻ جو هڪ پاسو مثبت پڻ آهي، ڇو تہ ڳڻتي، غم يا محروميءَ ۾ وڪوڙيل ماڻھو، ان ڪيفيت مان ٻاهر نڪرڻ لاءِ پاڻ پتوڙي ٿو. سندس ذهن بہ معيار مطابق ڪارڪردگي ڏيکارڻ لاءِ معمول کان تڪڙو ڪم ڪري ٿو. ان ڪيميائي عمل جي نتيجي ۾، تخليقي صلاحيتون اُسرن ٿيون. احساس محرومي بہ طاقت بڻجي سگهجي ٿي. نوجوانن ۾ بي روزگاريءَ جي ڪري مايوسي وڌي آهي. جيڪي اعليٰ ڊگريون حاصل ڪرڻ بعد بہ گهرن ۾ فارغ ويٺا آهن. اها فرصت ذهني بيمارين جو ڳڙھہ ٿئي ٿي.
جيئن اسان جي معاشري ۾ گهر ۽ خاندان جو مثبت ڪردار گهٽيو آهي، نوجوانن ۾ ويڳاڻائپ وڌي آهي، سائيڪو ٿراپي جي نالي سان مشھور نفسياتي ماهر سگمنڊ فرائڊ علاج جو طريقو-گفتگو يا حال اورڻ وسيلي دريافت ڪيو، جنھن جي مطابق ڳالھہ ٻولھہ وسيلي ذهني مونجهارا حل ٿي سگهن ٿا. گهڻا ماڻھو پنھنجي ذات تائين ئي محدود رهن ٿا. جيڪي گهڻو ڪري ذهني بيمارين ۾ مبتلا ٿيندا آهن. ٻارن يا نوجوانن کي پنھنجي ڳالھہ چوڻ جي آزادي هئڻ گهرجي.
جيڪڏهن ٻارن يا نوجوانن ۾ ڪا خامي آهي تہ سندن غلطين کي سمجهڻ جي سھپ وڏن کي پنھنجي اندر پيدا ڪرڻي پوندي آهي. ٻار ننڍا هجن يا وڏا، هر لمحي کين وڏن جي شخصيت ۽ ساٿ جي ضرورت پوي ٿي. والدين جي ڇانوري کان محروم ٻارن کي مٽ مائٽ يا سندن دوست ذهني ساٿ ڏيئي سگهن ٿا. اهي فلاحي رويا معاشرن کي ذهني طور تي سگهارو بڻائيندا آهن.