سج جي روشنيءَ جو انساني مزاج تي اثر
قديم زماني جا ماڻھو سج جي پوڄا، ان کان خوف کائي ڪندا هئا. پر اُن وقت سج جي باري ۾ کين ڪابہ ڄاڻ نہ هئي. پر اڄ جي دور جا ماڻھو سج جي باري ۾ سائنسي ڄاڻ رکن ٿا. سج هڪ ستارو آهي، جنھن جي اندر هائڊروجن، هيليم، ڪاربان، نائيٽروجن ۽ آڪسيجن وغيرہ شامل آهن. سج 4.5 بلين سال قديم آهي. سج جيڪو سولر سسٽم جي مرڪز ۾ موجود آهي. هي ستارو ايترو وڏو آهي جو ان ۾ هڪ ملين زمينون سمائجي سگهن ٿيون. سولار سسٽم جي وچ ۾ واقع سج، 220 ڪلو ميٽر پر سيڪنڊ جي رفتار سان سفر ڪري ٿو
اها حقيقت آهي تہ سج لھڻ ۽ اُڀرڻ وارو منظر احساس ۾ توانائي ڀري ٿو ڇڏي. سج اُڀرڻ جي ٿڌي ۽ پرسڪون روشني هڪ نئين ڏينھن جو سنيھو آڻي ٿي. اُن وقت هر شيءِ تازي تواني ۽ اُتساھہ سان ڀرپور هوندي آهي. ساڳيءَ ريت شام جا رنگ، زمين، درياهن ۽ سمنڊ تي پوندي هڪ سڪون بخش منظر کي ترتيب ڏين ٿا.
انھن لمحن جي طاقت ۽ اُتساھہ جي گهٽ ماڻھن کي خبر هوندي پر فطرت سان چاھہ رکندڙن کي سج لھڻ جو منظر منفرد ڪيفيتن جو ميڙ محسوس ٿيندو آهي. اهڙيون ڪيفيتون، انھن گهڙين ۾ انساني ذهن جي اداسي کي هڪ نئين سگهہ عطا ڪن ٿيون. ڏينھن جنھن موڙ تي پڄاڻي تي پھچي ٿو، اُتان رات جو پھر شروع ٿيندو آهي. مندون هجن يا انھن جو ميلاپ، فطري زندگيءَ ۾ معنيٰ جا مختلف رنگ متعارف ڪرائي ٿو. درحقيقت، فطرت جا رنگ ۽ منظر مختلف علامتن ۽ استعارن جو اظھار آهن. اهي پرسڪون رنگ ۽ منظر خاموشيءَ جي زبان ۾ پنھنجي هئڻ جي ڀرپور ترجماني ڪندا آهن. جيئن آسمان جو نيرو رنگ ذهني دٻاءُ ۾ ڪمي ڪري ٿو، ائين سج لھڻ وقت آسمان تي انڊلٺ ورنا رنگ وکري وڃن ٿا. اڀرندڙ سج جا رنگ اميد سان ڀرپور ٿين ٿا تہ لھندڙ سج سڪون ورهائي ٿو.
سج لھڻ جو وقت صدين کان وٺي انساني ذهن جي دروازي تي روز هڪ سوال کڻي ٿو اچي. انھن گهڙين ۾ انساني ذهن، سوچ جي گهري ساگر ۾ ٽُٻي هڻي، معنيٰ جا موتي ڳولڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. شين جي حقيقت، عارضي هئڻ جو احساس ۽ تيزي سان گذرندڙ لمحن جو ادراڪ ٿئي ٿي. گوڙ ۾ انسان ڪٿي وڃائجي وڃي ٿو، پر خاموشيء ۾ پاڻ کي ٻيھر ڳولھي ٿو لھي. اڄڪلھہ جو شور ٻيائي ۽ ذاتي مفاد جو مظھر آهي جڏهن تہ خاموشي غيرمعمولي ۽ لڪل سچ دريافت ڪري ٿي.
ماڻھو، خاموشي ۾ پاڻ سان همڪلام ٿئي ٿو ۽ خود ڪلامي جي ڪيفيت سرجي ٿي. زندگيءَ جو گوڙ فقط مشاهدي جو محور ٿئي ٿو. انسان مشاهدو ڪري ٿو، پر جيڪڏهن کيس موقعو نہ ملي ان مشاهدي کي اڪيلائيءَ ۾ ورجائڻ جو تہ هو ذاتي تجزيي ۽ ساڃھہ جي صلاحيت مان لاڀ حاصل ڪري نہ سگهندو.
جديد تحقيق مطابق، فطري منظرن جي ويجهڙائي صحت بخش، سڪون ڏيندڙ ۽ اطمينان جوڳي ٿيندي آهي. انفرادي ۽ سماجي ڊاھہ ڊوھہ تباھہ ڪندڙ آهي، پر فطرت جي سونھن ۽ سادگي ان نقصان جي تلافي ڪري سگهن ٿا. ڇو تہ هڪ پاسي خوبصورت منظر اتساهين ٿا تہ ٻئي پاسي تخليقي سوچ جو ڏانءُ عطا ڪندا آھن. انساني ذهن ۽ فطرت جي وچ ۾ اهو رابطو، جذبن جي اظھار جو ذريعو بڻجي ٿو. ماڻھو فطرت کان پري آهن، انڪري انساني رابطن ۾ بہ فعال نہ آهن.
خواهشون ۽ مشيني زندگي اڄ جي انسان کي هڪٻئي کان پري ڪري ڇڏيو آهي. انساني زندگيءَ جو ڪارج، فقط مادي شين جي حاصلات جي چوڌاري نہ ٿو ڦري پر زندگيءَ جو حقيقي مقصد، رابطي جي حسن کي محسوس ڪرڻ آهي. رابطو، ذهن کي فطرت سان جوڙي ٿو. فطرت جو لاڳاپو وري سندس احساس کي سڄي سنسار سان ڳنڍي ٿو ڇڏي. جيوت، فطرت ۽ ڪائناتي تبديلين کي سمجهڻ لاءِ، ذهني يڪسوئي ۽ سوچ جا مختلف رخ گهرجن. ان کانسواءِ انسان جڏهن فطرت جو مشاهدو ڪري ٿو تہ سندس اندر جو مڪالمو سگهارو ٿئي ٿو.
ساڳيءَ طرح سج لھڻ جو منظر خودڪلامي کي اُتساهي ٿو. ان کان علاوہ اهو پاڻ سان گڏ اداسيءَ جو احساس بہ کڻي ٿو اچي، جيڪو وقت جي بي ثباتي جو مظھر آهي. لھندڙ سج، انساني زندگيءَ جي عارضي هئڻ جي نشاندهي پڻ ڪري ٿو، جتي مندون تڪڙيون تبديل ٿين ٿيون. هر شيءِ هن جڳ ۾ بقا کان فنا ڏانھن سفر ڪري ٿي. انساني واڌ ويجهہ جو عمل اُها چاڙهي آهي، جنھن جي لاهي فنا طرف آهي.
فطرت جو مشاهدو، انسان ۾ مثبت گڻ پيدا ڪري ٿو، جنھن ۾ سوچ سمجهہ، ساڃاھہ، شڪر گذاري، رابطو، اطمينان، محبت ۽ روحاني رمزون شامل آهن. لفظ مراقبو (Meditation)، انساني غور ۽ فڪر ۽ ذهني يڪسوئيءَ جو ثمر آهي. سوچ جي مرڪزيت حقيقتن کي وائکو ڪري ٿي. ساڳيءَ ريت لفظ ’غور ۽ فڪر‘ (Meditate) انڪشاف جي مختلف مرحلن جي وضاحت ڪري ٿو.
غور و فڪر ۽ ڌيان جو گڻ پيدا ڪرڻ کانسواءِ، حقيقتن تائين پھچڻ ڏکيو آهي. مثال هڪ لفظ ٻج پنھنجي معنيٰ ۾ سڄو گلستان آهي، جيڪو واڌ ويجهہ جي مختلف مرحلن مان گذرندي ٻوٽو يا وڌي وڻ ٿئي ٿو. پر پنھنجي خاصيت جي پھرئين مرحلي ۾ ٻج آهي، جنھن جو ڪارج زندگي بخش آهي. ساڳيو ڪم مثبت خيال يا خوبصورت سوچ جو آهي. سٺي سوچ سان انساني زندگيءَ ۾ زرخيزي اچي ٿي. الھام بہ ڌيان جو ڪرشمو آهي. ڌيان جي سگهہ وري فطرت جي منظرن جي محتاج ٿئي ٿي. جديد تحقيق مطابق فطرت جي قربت، يڪسوئي جي صلاحيت ۾ اضافو ڪري ٿي. ايشيا ۽ ڏکڻ ايشيا ۾ ڪيترا ادارا آهن، جيڪي نيچر ميڊيٽيشن جي سکيا ڏيندا آهن.
اڀرندڙ ۽ لھندڙ سج جي روشني، هڪ طرف ذهني ۽ روحاني فائدا آهن تہ ٻئي طرف سج توانائيءَ جو سرچشمو آهي. سائنس، ان روشنيءَ کي منفرد طور تي بيان ڪري ٿي. جرمن ڊاڪٽر ۽ فوٽو بايولاجيءَ جي ماهر ڊاڪٽر اليگزينڊر ونش مطابق ”انساني نظام اکين ۽ چمڙي وسيلي، روشنيءَ جا رنگ ڳولي ٿو، جيڪي ماحول ۾ موجود آهن، جن وسيلي اهو هارمون سسٽم، وقت ۽ جڳھہ جي مناسبت سان پنھنجو ڪم ڏيکاري ٿو. ساڳيءَ ريت اُس جي ڪري، جسم کي متحرڪ ڪندڙ رطوبت (Serotonin Hormones) جو جسم مان اخراج ٿئي ٿو. سيروٽونن هارمونز، نيورو ٽرانسميٽر آهي، جيڪو مزاج ۽ سماجي روين کي اعتدال بخشي ٿو. ان سان گڏوگڏ نظام هضم، ننڊ، ياداشت ۽ جنسي خواهش کي فعال بنائڻ ۾ مددگار بہ ٿئي ٿو. سج اڀرڻ ۽ لھڻ واري ٿڌي روشني، تندرستي لاءِ فائديمند ثابت ٿئي ٿي. اڪثر نون ڄاول ٻارن کي صبح جو سج جي روشنيءَ ۾ رکيو ويندو آهي تہ جيئن سندن جسم جو مدافعتي نظام بھتر ٿي سگهي.
جسم جي فعال ڪارڪردگيءَ لاءِ جسم ۾ وٽامن ڊي جي مناسب مقدار جو موجود هئڻ ضروري آهي. وٽامن ڊي جي ڪمي ڪيترين ئي مھلڪ بيمارين جو ڪارڻ بڻجي ٿي، جن ۾ هارٽ اٽيڪ ۽ ڊپريشن بہ شامل آهن. سج جي روشني ۽ اوندھہ اسان جي ذهن ۾ مختلف رطوبتون (هارمونز) پيدا ڪري ٿي. سج جي روشني ۾ Serotonin هارمونز گهڻائيءَ ۾ خارج ٿين ٿا، جيڪي مزاج کي پرسڪون ڪندي، ذهني يڪسوئي پڻ پيدا ڪندا آهن. جڏهن تہ رات جو Melatonin نالي جي رطوبت ذهن مان خارج ٿئي ٿي، جيڪا ننڊ آڻڻ جو سبب بڻجي ٿي. سج جي نہ هئڻ جي صورت ۾ سيروٽونن هارموزن جي ڪمي سبب ميجر ڊپريشن جا اهڃاڻ پيدا ٿيندا آهن. انڪري صبح يا لھندڙ روشنيءَ ۾ پنڌ ڪرڻ ضروري ٿيو پوي.
گذريل دور ۾ انسان فطرت جي رنگن کي تمام ويجهو هو. انڪري سندس ذهني صحت بہ فعال رهندي هئي. سج جي روشني، تازي هوا ۽ ساوڪ ذهني سڪون بخشيندي هئي. پر اڄ هو مصنوعي ماحول ۾ بلبن جي روشني، ايئرڪنڊيشنر، موبائيل، ڪمپيوٽر ۽ گهر ۾ استعمال ٿيندڙ بجليءَ تي هلندڙ ڪَلُن جو عادي ٿي چڪو آهي. بلبن جي مصنوعي روشنيءَ جا ڪيترائي نقصان آهن، جن جو مزاج تي خراب اثر پوي ٿو.
سج جي توانائي جتي حيات بخش آهي، اُتي هاڃيڪار پڻ آهي. ماحولياتي گدلاڻ جتي هن سڄي ڌرتيءَ جي گولي کي پنھنجو نشانو بڻايو آهي.ا ُتي فضا ۾ موجود اوزون گئس جي تھہ (Ozone Layer) کي بہ نقصان پھتو آهي، جيڪو سج جي ساڙيندڙ تپش جي نقصان کان بچاءُ جو ذريعو آهي. گرين هائوس گيسز ۽ ڪيميائي هٿيارن جي استعمال، ڌرتيءَ جي وجود کي خطري ۾ وجهي ڇڏيو آهي. اڄ ترقي يافتہ ملڪن جو گهڻي ۾ گهڻو خرچ ماحولياتي گدلاڻ کان بچاءُ لاءِ حفاظتي اُپاءُ وٺڻ تي ٿئي ٿو.
سج جي هاڃيڪار ڪرڻن کان بچاءُ جا ڪيترائي ذريعا آهن. جيئن گرميءَ ۾ ٻاهر نڪرڻ وقت ڇَٽي کڻڻ يا مٿو ڍڪڻ لازمي ٿيو پوي. ٿڌي ۽ معتدل غذا واپرائڻ بہ فائديمند ثابت ٿئي ٿو. پر ماحوليات جي ماهرن مطابق وڌ ۾ وڌ وڻڪاري وڌندڙ گرمي پد سان وڙهي سگهي ٿي. پر اسان وٽ ڪمرشلائيزيشن جي ڪري گهاٽا ٻيلا ۽ وڻ ڪٽي اُتي عمارتون، پلازا ۽ ريسٽورنٽ کلي ويا آهن. هن وقت تمام ضروري ٿي پيو آهي تہ وڌ ۾ وڌ ٻوٽا ۽ وڻ لڳايا وڃن تہ جيئن سج جي تيز تپش ۽ ماحولياتي گدلاڻ ۾ ڪمي واقع ٿي سگهي.