(الف) تعارف
[img]https://i.imgur.com/Vyc7zTQ.jpg[/img]
[b]تعارف[/b]
سنڌ ايامن لاڪون آهي . ڄڳن کان آهي. ڌرتي جي ٺهڻ سان ئي سنڌ سونهاري وجود ۾ آئي. ڪائنات ۾ هن خطي جي تخليق، آدم عليه السلام جي نزول جو سبب بڻي. پهريائين انسان جنهن زمين جي ٽڪري تي قدم رکيو، اها ڀاڳن ڀري جاءِ ۽ مان وارو هنڌ، سنڌ ئي آهي. جهڙي آهي سنڌ جي زمين قديم، تهڙو وري سندس نالو پراڻو آهي. حضرت آدم عليه السلام جي پئدا ٿيڻ کان 130 ورهيه پوءِ، سنڌ جو نالو دنيا ۾ پئدا ٿيو ۽ آدم عليه السلام 5959 ق م ۾ فوت ٿيو. ( تاريخ آئينه قديم سنڌ – شمس الدين قريشي ص نمبر 2) مورخ لکن ٿا ته سنڌ جو نالو حضرت آدم عليه السلام جي هم شڪل پٽ حضرت شيث عليه السلام جو ٻيو نالو آهي، جنهن کي تورات سيت جي نالي سان سڏيو آهي ۽ رگويد ” ورڻ “ ڪوٺيو آهي، جنهن جي معنى آهي پاڻي. آدم ثاني، حضرت نوح عليه السلام جي پٽ حام کي ٻه فرزند هنڌ ۽ سنڌ هئا. سنڌ هن ملڪ ۾ رهيو، جنهن جي پٺيان هي خطو سنڌ سڏجڻ لڳو، جيڪو سندس 61 ملڪن مان هو. ( ايضا تحفته الڪرام – مير قانع ٺٽوي ص نمبر 22). عالمن جي چوڻ موجب سنڌ پراڻي زماني ۾، سڄي هند تي مشتمل خطو هو. آرين سنڌو کي هندو ۽ سنڌ کي هند سڏيو.ايرانين س کي هه ۾ تبديل ڪيو، تنهن ڪري سپت بدلجي، هپت ٿيو، ان ڪري سپت سنڌو کي، پارسي جي مذهبي ڪتاب زنداوستا ۾ هپت هندو لکيو ويو آهي ۽ هپت هندو جي رهاڪن کي، هندو لقب سان سڏيو آهي. سيد سليمان ندوي لکي ٿو ته ” اهل فارس وارن سنڌ کي هند جي نالي سان سڏيو آهي، ڇاڪاڻ ته پراڻي ايراني زبان ۽ سنسڪرت ۾ س ۽ هه پاڻ ۾ مٽجن ٿا. انهي ڪري سنڌ جو نالو هند سڏجڻ ۾ آيو.“ ( عرب وهند ڪي تعلقات – ص نمبر 11). يونانين هه ۽ د جي اچارن بدران، انڊو لفظ آندو ۽ سنڌ کي انڊيڪا ۽ دريا کي انڊس سڏيائون، جيڪو اڳتي هلي انڊيا ٿيو، جيڪو اصل سنڌ آهي. پروفيسر بي – بي لاءِ لکي ٿو ته ” اهل هنود جا بزرگ پاڻ کي هندو ڪونه چورائيندا هئا، مگر اهل فارس جي قديم ڪتاب زنداوستا ۾ هندو جو لفظ ملي ٿو، جنهن کي قديم فارسي مخروطي حرفن جي ڪتبن ۾ هيدس چيل آهي. جنهن مان اندازو لڳائجي ٿو ته، لفظ هندو زبان جو آهي. اهل هنود کي هي لقب پهرين فارسين کان، پوءِ ٻين قومن کان مليو. ( رشيون کا آبائي وطن – بحواله آئينه قديم سنڌ ص نمبر 12). چيني قوم صبا، سنڌ ۾ آئي تنهن سنڌ کي شين سڏيو، پوءِ شنڌو، پوءِ سنتو آخر ۾ سنڌو ٿيو. انگريزن يوناني لفظ انڊوئي جي ڪري، هندن جي رهڻ واري ملڪ کي انڊيا سڏيو.
مسلمان مورخن اهو لفظ، ايرانين کان ورتو، جن سنڌ کي هند لکيو. مشهور سنڌي مورخ جناب شمس الدين قريشي لکيو آهي ته ” سنڌ هند جي نالي سان سڏڻ جي مشهوري خاص ڪري مسلمان تاريخ نويس ڏني آهي. هن جتي به سنڌ جو نالو آهي، اتي ان کي سنڌ ۽ هند جي گڏيل نالي سان سڏيو آهي، ورنه بحر هند وارا سامونڊي ٻيٽ يعني بحر سنڌ مان سامونڊي ٻيٽ، سنڌ جي نالي سان مشهور آهن. ( تاريخ آئينه قديم سنڌ ص نمبر 12).
هن مان صاف ظاهر آهي ته انهن لفظن جي مٽاسٽا يا نالي جي لحاظ کان ڏٺو وڃي ته ساري هندستان جو اصل نالو سنڌ آهي. مولانا گرامي صاحب جو رايو آهي ته ” اهو سنڌ لفظ “ تلفظ ۾ بدلجي انڊيا ٿي پيو، حالانڪ ان وقت انڊيا جو ڪوبه وجود ڪونه هو. سڪندر واري هيروڊوٽس ۽ ٻِين يوناني مورخن لکيو آهي ته ” گنگا جي وادين کان پري“ ڪابه آباد ڪانه هئي، گويا انهن سڄي سنڌ کي انڊيا ڪري سڏيو آهي. ( موج ڪئي مهراڻ – انٽرويو – سه ماهي مهراڻ گرامي نمبر 2۽ 1 – 1977ع). ڊاڪٽر زمان شيخ لکي ٿو ته ” سڄي ڀارت ۾ “ پهريائين سنڌو ماٿري هئي، جنهن پنهنجي سڀيتا جي ڪري، اهڙو ته نالو ڪڍيو جو سڄي هندو جاتي ۽ سمورو هندستان، سندس نالي پويان سڏجڻ ۾ آيا. دراصل، سنڌ لفظ مان ئي، هندو لفظ نڪتو آهي، نه ته اڳ سڄي علائقي کي سنڌ سڏبو هو. ( سنڌ ۾ طب – صدين جي آئيني ۾ - سه ماهي مهراڻ 1۽ 2 / 1980ع). جناب قمرالدين احمد جو رايو آهي ته ” پراڻي زماني ۾، هند جي بحري تجارت ۽ بحري مهارت جو چوٻول هو، پر اهو هند اڄوڪو ڀارت نه هو، پر اهو سمنڊ سان ويجهو ۽ قديم دنيا جي مهذب ملڪن سان متعارف، سنڌ ئي هو.“ ( مغربي پاڪستان ڪي قدم جهازران – سياره ڊائجست سالنامو 1962ع). ڊاڪٽر محمد جمن ٽالپر ان سنڌ جون سرحدون بيان ڪندي لکي ٿو ته” اهو قديم سنڌ وارو ملڪ اتر سائبيريا، ڏکڻ ۾ ڪرهند، الهندي ۾ دجله درياءَ ۽ اڀرندي ۾ چين واري سمنڊ تائين ڦهليل هو. ان ڪري هن چوڻ ۾ ڪوبه وڏاءُ نه ٿيندو ته انهي قديم زماني ۾ ذري گهٽ سمورو ايشيا کنڊ سنڌ جي نالي سڏبو هو.“ ( سنڌ جا اسلامي درسگاهه – باب ٻيون ص نمبر 16).مسلمانن جي اچڻ وقت سنڌ جو سرحدون هن طرح هيون : اتر اولهه ۾ هيلمند ندي تائين ڏکڻ اوڀر ۾ ڪڇ جو رڻ ۽ اوڀر ۾ راجپوتانا ۽ جيسلمير جي سرحد تائين سنڌ هئي. ( ايضٰا ص نمبر 13) بهرحال سنڌ سونهاري پنهنجي قدامت ۽ وسعت جي لحاظ کان، ساري هند تي ڦهليل هئي ۽ جتي به هند جو ذڪر ٿيل آهي، اها سنڌ ئي سمجهڻ گهرجي.