(3) سومرن ۽ سمن جو دور
سومرن کان پوءِ سمن جو دور اچي ٿو. هن دور ۾ سنڌ جي واپار وڏي ترقي ڪئي. سمن فرمانروائن، ڌاڙيلن کي پڪڙي کين سخت سزائون ڏيئي کانئن ڦر ۽ چوري جو مال هٿ ڪري، اصلي وارثن کي پهچايو ان ڪري رستن ۾ امن امان هو. شين جي اگهن جي جاچ ڪرڻ لاءِ هر هڪ شهر ۾ ناظم مقرر ڪيا ويا. هن دور ۾ لهري بندر کي ايڏي اهميت هئي، جيڏي مصر جي بندر اسڪندريه کي واپار ڪري هئي. ٺٽو ۽ لهري سنڌ جا مشهور شهر، واپار ۽ صنعت ڪري اٽلي جي شهر وينس، فلورنس ۽ جينوا کان به وڌيڪ دولتمند هئا. ( سنڌ جي اقتصادي تاريخ – ڊاڪٽر ڇٻلاڻي ص نمبر 87) هن دور ۾ لهري بندر تان جيڪي شيون سنڌ جي شهرن ۾ وڪامنديون هيون سي آهن وولگا جي چمڙي جا گوڏن تائين ڊگها بوٽ، سائبريا جا سئمور، هرات جي شراب ۽ ڀنگ، قاهر ۽ شيراز جو ترارون، خراسان جو ڪيمخوب، يزد ۽ ڪرمان جو لنگيون، طبرير جو اطلس وغيره. هن دور ۾ يورپ وارن کي مشرقي شين لاءِ، سون ۽ چاندي ڏيڻو پوندو هو. واپارين کي مال پهچائڻ لاءِ گهڻو خرچ ڪرڻو پوندو هو، تاهم به نفعو بي حد گهڻو هو. واپارين کي جده ۽ قاهره ۾ مال رجسٽرڊ ڪرائڻو پوندو هو. اهو ڪم سندن گماشتا ڪندا هئا، مٿين شهرن ۾ بئنڪون هيون. واپار جو ڪاروبار هنڊين ذريعي هلندو هو. ( جنت السنڌ – مولائي شيدائي ص نمبر 332)