سنڌ شناسي

اڳوڻن سنڌين جو ڏيساور سان واپار

”سنڌ سوداگرن جي زمين آهي. سنڌ جا وڻجارا پراڻي زماني کان ڏورانهان ڏيهه ڏوري، وڻج واپار ڪري، پنهنجي ملڪ کي مالا مال ڪندا هئا. هو وڏا تاجر ۽ قابل جهازران هئا. ساري دنيا سندن اڳيان ” ٻيلو ٻه ٻلانگهون “ هئي. تاريخ شاهد آهي ته اسان سنڌين جو ساري جڳ ۾ ڌاڪو هو. واپاري ڏس ۾ اسانجو وقار بلند هو. ڀٽ ڌڻي جو سر سامونڊي ۽ سر سريراڳ انجو گواهه آهي ته اسان تجارتي دنيا۾ ڪيڏي نه عظمت جا مالڪ هئاسين . سنڌي واپاري پرڏيهي واپار مان ايڏو ته ناڻو ڪمائي ايندا هئا جو سندن ست پيڙهيون رڄ ڪنديون هيون. مون پنهنجي هن ڪتاب ۾ ڪوشش ڪري، هن موضوع تي تاريخي حقيقتون پيش ڪيون آهن.“
  • 4.5/5.0
  • 2438
  • 561
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • دادا سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book اڳوڻن سنڌين جو ڏيساور سان واپار

(4) ارغونن ۽ ترخانن جو دور

ارغونن ۽ ترخانن جي دور ۾ هرات، خراسان ۽ قنڌار سان رستا واپار لاءِ سنڌ سان کليل هئا. سمنڊ رستي واپار لاهري بندر ۽ ٺٽي سان چالو هو. ان زماني ۾ سمنڊ تي پورچوگيزن جو قبضو هو. هنن 15 سالن ۾ ڊيو، گوئا، جزائرالشرق جي ڀيٽن مان ملاڪا، گولا، عدن، مورئمبڪ، هرمز تي قبضو ڪري قلعا تعمير ڪرائي سموري واپار تي قبضو ڪيو. سنڌ تي به سندن حريصد نگاهون پوڻ لڳيون. 1555ع ۾ هنن ٺٽي تي حملو ڪري، ان کي باهه لڳائي. ان ئي زماني ۾ هنن لهري بندر تي تجارتي ڪوٺي قائم ڪئي ۽ گمرگ ڪسٽم اڳاڙڻ شروع ڪئي. سندن اڳواڻ آگسٽ مين فاررس لهري بندر کي پنهنجي مذهب جي تبليغ جو مرڪز بنايو. هن لهري بندر ۾ هڪ ديول به ٺهرائي جنهن جي ڀتين تي ثثليث جون تصويرون نڪتل هيون. ( ڊاڪٽر درمحمد پٺاڻ – سه ماهي مهراڻ 1984 / 4) ص نمبر 129) ان دور ۾ سنڌ جو سمورو واپار، جيڪو ايراني نار ۽ گجرات سان هلندو هو، سو پورچوگيزن جي ور چڙهي ويو. سنڌي جهاز فقط مانڊوي ۽ پر بندر تائين مشڪل سان ويندا هئا. هت پورچوگيزي ڊالر ۽ گجرات جو سڪو لاڙي رائج هئا. مرزا عيسى ترخان پنهنجو سڪو عيسائي نالي جاري ڪيو. مير زاجاني بيگ ان جي قيمت گهٽائي، مٿس پنهنجي نالي تي ميري نالو رکيو هو. ( تحفته الڪرام – ج 3، ذڪر ترخان )
خلجي دور ۾ سنڌ جي واپار وڏي ترقي ڪئي. هن زماني ۾ سنڌ جو واپار لهري ۽ تيز بندر رستي ٿيندو هو. سنڌ جو واپار عدن ۽ آفريڪا سان به هلڻ لڳو. عربستان ۽ ايران جا سوداگر تيز، کنڀات ۽ لهري بندر تان گهوڙن جو واپار ڪري، اتان ڪپهه، نير ۽ چمڙو خريد ڪندا هئا ۽ سنڌوندي تي جهازراني چالو هئي، ان ڪري واپار زور وٺڻ لڳو.
محمد تغلق جڏهن سنڌ تي قبضو ڪيو. تڏهن لهري بندر مشغول ترين بندر هو، جنهن جي سالياني آمدني سٺ لک دينار هئي. ان ڪري هن هيءَ بندر قاضي علاءُ الملڪ کي جاگير طور ڏنو. هن ئي زماني ۾ ابن بطوطه سنڌ ۾ آيو ۽ هن لهري سنڌ ۾ آيو ۽ هن لهري بندر کي چڱي طرح ڏٺو ته ” لهري هڪ سٺو شهر آهي. هت سنڌو درياءَ سمنڊ ۾ ڪري ٿو، هي شهر هڪ وڏو بندر به هو، جتي يمن، فارس ۽ ٻين هنڌن جا واپاري جهاز، مال آڻيندا هئا ۽ هت انهن جو واپاري ڪوٺيون به هيون. هي بندر مالدار ۽ خوبصورت هو. منجانئس اٽڪل 60 لکن جو محصول ڪٺو ٿيندو هو.“ ( سنڌ جي اقتصادي تاريخ – ڊاڪٽر ڇٻلاڻي ص نمبر 103)
هن زماني ۾ لهر جي ڪري سنڌ جو واپار ساري دنيا سان جاري هو. ابن بطوطه اسڪندريه ( مصر ) جي محلي سوهن ۾ سنڌي واپارين جي ڪوٺي ڏٺي هئي ۽ ٻي ڪوٺي ملباري مسلمان واپارين جي هئي. جتي درويشن لاءِ لنگر به جاري هو. مصر، شام ۽ عراق جا واپاري هت رهندا هئا. واپار کي ترقي ڏيارڻ لاءِ تغلق حاڪمن، صوبي ۾ وڏو بندوبست ڪيو هو. رستن جي سلامتي جو انتظام، صوبائي حڪومت جي حوالي هو. شاهي رستن تي، سزائون جوڙيون ويون، جتي مسافرن کي سرڪار پاران، لنگر مان کاڌو ۽ ڪچو سيڌو ملندو هو. بار برداري جي جانورن لاءِ گاهه پٽي جو انتظام، سرڪار پاران ڪيل هو. هرهڪ سراءِ ۾، قافلن جي سلامتي لاءِ شقدار جوابدار هو. ندين تي پتڻن جو انتظام هو. خطرناڪ رستن تي فوجي چوڪيون ۽ ننڍڙا قلعا واپارين جي حفاظت لاءِ قائم هئا. ( تاريخ تمدن سنڌ – ص نمبر 232)
1001هه ۾ جڏهن سنڌ تي مرزا جاني بيگ جي حڪمراني هئي، تڏهن پورچوگيز لهدي ۽ ٺٽي ۾ موجود هئا ۽ هنن ٻنهي شهرن جي واپار تي سندن مڪمل قبضو هو. هن زماني ۾ اڪبري لشڪر جي سپهه سالار عبدالرحيم خان خانان سنڌ تي ڪاهه ڪئي. ان وقت سنڌ جي حاڪم مرزا جاني بيگ، لهري بندر ۾ رهندڙ پورچوگيزن کان فوجي مدد ورتي، جن بارود سان لهري ۽ ٺٽي کي وڏو نقصان پهچايو. پر جڏهن خان خانان کي فتح نصيب ٿي، تڏهن هن پاڻ وڃي لهري بندر مان پورچوگيزن کي تڙي ڪڍيو ۽ لهري تي مڪمل قبضو ڪري ورتو. هن سندن واپاري ڪوٺيون به ختم ڪر ي ڇڏيون. بعد ۾ جڏهن مرزا جاني بيگ بادشاهي درٻار مان مشرف ٿي چڪوته اڪبر بادشاهه سلطنت جي تذيير مطابق سيوهڻ ۾ لهري بندر واريون راڄڌانيون قبضي ۾ آڻي مرزا جاني بيگ کان الڳ ڪري شاهي تحويل ۾ آنديون ۽ باقي چار راڄڌانيون مرزا جاني بيگ کي جاگير طور بخش ڪيائين. ( تاريخ مظهر شاهجهاني – نياز همايوني ص نمبر 186)