(ب) سنڌ جي تهذيب
هي صرف دعوى نه آهي پر حقيقت آهي به آهي ته جڏهن دنيا ۾ انسان غارن ۽ چرن ۾ رهندو هو تڏهن سنڌ جو ماڻهو اعلى معيار جي زندگي گذاريندو هو. سندس شهري نظام بهترين هو. مورخ سنڌ جي شهرن جي تصوير هن طرح چٽين ٿا ته ” هن شهر ۾ هر طرف سک سانت ۽ امن امان آهي، هتي ڪوبه طاقتور ڪنهن به ڪمزور کي ڪو اهنج رسائي نه ٿو سگهي . هتي ڪوبه پوڙهو پاڻ کي پوڙهو نه ٿو سڏائي ۽ هت ڪابه پوڙهي زال پوڙهي نه ٿي چوائي، هتي جون نينگريون گهٽين ۾ گندو پاڻي نه ٿيون هارين، هتي ڪو به يتيم ناهي، ڪابه بيوه زال نه آهي، هتي ڪوبه شخص بيمار نه ٿو گذراري،ڪنهن کي مٿي جو سور يا اکين جو آزار نه ٿو ٿئي، هت مرثيو پڙهڻ وارو ڪونهي، نڪي پروهت کي ميرا پائي ڳوڙها وهائڻا پون ٿا. نڪي ڪو ديوار جو سهارو وٺي فرياد ڪري ٿو. هتي مٺي پاڻي جا کوهه ۽ چشما آهن. هتي جون ٻنيون سرسبز فصل اپائن ٿيون. بيشڪ هي زمين بهشت جي سرزمين آهي. ڊاڪٽر ڪريمر جو رايو آهي ته هت ماڻهو وڏن پڪن گهرن ۾ رهندا هئا ۽ شهر جو نظام نهايت سڌريل، جڏهن ته سنڌي پنهنجي همعصر عراقين جي مصرين کان وڌيڪ سڌريل ۽ تمدن هئا. سنڌ جي هڪ ئي عالم اونيس ضلعي هارس پار سميرين ( عراق ۽ بابال) کي لکڻ، پڙهڻ، ترڻ، تير هڻڻ، ٻيڙيون جوڙڻڻ، ٻڙيون هلائڻ، ٿانو ٿپا ٺاهڻ، ڪپڙو اڻڻ، اڇو اجرو اوڍي سکي زندگي گذارڻ لاءِ شهر اڏڻ جي سکيا ڏني. اهي ڳالهيون سامهون رکي نازمن برائون لکيو ته ” مصر فونيقيه ۽ عراق جون تهذيبون سڀني سنڌ جي ڪري ئي ترقي ڪئي.“ ( مغربي پاڪستان ڪي قديم جهازران – سياره ڊائجسٽ سالنامو 1968ع).
هنن بيانن مان صاف ظاهر آهي، ته سنڌ ئي ساري دنيا ۾ اعلى تهذيب جو مرڪز رهي ۽ هتان ئي ساري دنيا لاڀ حاصل ڪيو.