(ث) ايسٽ انڊيا ڪمپني ھند ۾

بهرحال ڪمپني 1612ع ۾ جهانگير جي دور ۾ اجازت حاصل ڪري احمد آباد سورت ۽ بمبئي ۾ تجارتي مرڪز قائم ڪيا. ڪمپني 1612ع ۾ سورت ۾ پنهنجو پهريون ڪارخانو 1616ع ۾ مسليپٽم ۾ ٻيو ۽ 1639ع ۾ مدراس ۾ ٽيون ڪارخانو قائم ڪيو. 1662ع ۾ انگلينڊ جي بادشاهه چارلس ٻئي بمبئي جو بندر جيڪو کيس زال جي ڏاج ۾ مليو هو، ڪمپني کي ڏهن هزارن پائونڊن جي سالياني مسواڙ تي ڏنو. مدراس جي راجا کان اجازت وٺي ” سينٽ جارج “ جي نالي سان هنن هڪ قلعو ٺهرايو. 1665ع ۾ سر ٽامسرو، مغلن جي درٻار ۾ ايلچي ٿي آيو، جيڪو ٽي سال رهي ڪمپني لاءِ ڪيترن ئي سهولتن حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. مغل بادشاهه فرخ سير جو جڏهن ڊاڪٽر هئملٽن علاج ڪيو، تڏهن ان جي عيوض ۾ کين تجارتي سامان تان محصول معاف ڪيو ويو ۽ کين ڪجهه زمين به الاٽ ڪئي ويئي. ان ڪري ڪمپني ڪلڪتي ۾ ” فورٽ وليم“ نالي هڪ ٻيو قلعو ٺهرايو ۽ انگلينڊ مان ڪجهه گورا پلٽڻ گهرائي رکي ويئي جنهن ۾ هوريا هوريان اضافو ڪندا رهيا. ( هماري آزادي کي کهاني حصه اول عشرت رحماني ص نمبر 1) انگريز 1612ع ۾ سورت وٽ پورچوگيزن کي شڪست ڏيئي، سمنڊ جا مالڪ بنجي ويا. هاڻي هنن واپار سان گڏ خونريزي به شروع ڪري ڏني. هڪ انگريز گورنر اعلان ڪيو ته ” ڪمپني کي هڪ هٿ ۾ واپار جون شيون ۽ ٻئي هٿ ۾ ترار هئڻ گهرجن.“ مسز ايني نسبت لکي ٿي ته ” ڪمپني وارن جي جنگ سپاهين جي جنگ نه هئي پر واپارين جي جنگ هئي.“ مسٽر پام دت ڪمپني جي واپار جي باري ۾ لکي ٿو ته ” شروع ۾ هن ڪمپني جو اهو خيال هو ته هندستان سان واپار ۾ ڪجهه شيون بدلي ۾ ڏجن، پر هنن وٽ ڪابه اهڙي شئي نه هئي، جيڪا هو پيش ڪري سگهن، ڇو ته فني لحاظ کان اهي شيون انهن جي ضرورت مطابق نه هيون. انهن شين جي عيوض ڏيڻ لاءِ، انگريزن وٽ درٻار ۾ آرائش وغيره جو سامان شيهو، ٽامو، ٽين، سون ۽ عاج هو. منڍ ۾ ڪمپني کي حڪومت ٽيهه هزار پائونڊ جي چاندي سون ۽ بيروني سڪو، ملڪ کان ٻاهر کڻي وڃڻ جي اجازت ڏني. پر اهڙا قيمتي ڌاتو، هو صرف مصالحن جي بدران ڏيڻ لاءِ تيار ڪين هئا، ان ڪري ڪمپني جي ماڻهن غربالهند ۽ هسپانوي آمريڪا ۾، غلامن کي وڪرو ڪري هند ۾ اتان، سون ۽ چاندي آڻي، واپار کي هٿي ڏني.“ ( بنگالي مسمانون کي صد ساله جدوجهد آزادي ص نمبر 13) ( ڪمپني جا نوڪر ڪناري وارن ملڪن مان ٻارن کي زوري کڻي، انهن گگدامن کي غلام ڪري وڪڻندا هئا. حبشي عورتون، خوبصورت مرد ۽ چوڪس ٻانهيون به هندستان ۾ وڪڻندا هئا. اورنگزيب جي ڏينهن ۾ في حبشي غلام يا ٻانهي جي قيمت پنجويهه يا ٽيهه ڪرائون هئي. في ڪرائون جي قيمت چار شلنگ ڇهه پنيس هئي. ( تمدن سنڌ – ص نمبر 489) )اهڙي طرح ڏينهون ڏينهن سندن واپار وڌڻ لڳو. 1615ع ۾ انگريزن ٻن جهازن جو محصول 14 هزار پائونڊ ڏنو. هڪ هڪ جهاز تي سندن، هڪ لک چاليهه هزار پائونڊن جو هندستاني مال هوندو هو. برنيئر لکي ٿو ته ” فرنگي واپارين جا جهاز، هر سال سامان سان ڀرجي، برما، ملايا ۽ اوڀر آفريڪا ڏانهن ويندا هئا ۽ وڏي تعداد ۾ قيمتي جواهرات کڻي موٽندا هئا. سورت، گوا، ڪاليڪٽ، سوليپٽم، چٽگانگ، هگلي ۽ سونارگائون، ٻاهرين واپارين لاءِ مشهور هئا. سوٽي ڪپڙو،ڪارا مرچ، نير، آفيم، ريشم ۽ لاک ڏورانهن ڏيهن ڏانهن موڪليا ويندا هئا. قيمتي جواهرات، ڪچو ريشم، گهوڙا ۽ چيني جو سامان هت آندو ويندو هو.“ ( روشن مستقبل ص نمبر 45 )

سنڌ شناسي

اڳوڻن سنڌين جو ڏيساور سان واپار