(2) نالو ۽ بيهڪ
لهري بندر موجوده ميرپور ساڪري جي حدن اندر،سمنڊ کي ويجهو کاري مير واري ڀاڱي ۾ هو، جنهن جي ڀرسان الهندي طرف، سنڌو درياءَ جو قديم وهڪرو هو. تاريخ طاهري جو مصنف لکي ٿو ته ” سنڌو درياءَ ٺٽي شهر جي ڏکڻ کان وهي لاهري بندر جي ڀرسان سون مياڻي وٽ، سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪندو هو. ٺٽي شهر ۽ لهري بندر جي وچ ۾ ٻن ڏينهن جو خشڪي ۽ دريائي مسافري، جيترو پنڌ آهي لهري بندر کان وٺي سمنڊ تائين وري هڪ ڏينهن جي مسافري جيترو پنڌ آهي انهي وچ ۾ هڪ ڳوٺ سون مياڻي آهي. ( تاريخ طاهري ص نمبر 115) هنٽر صاحب سنڌ گزيٽيئر ۾ لکي ٿو ته ” لهري بندر سنڌو درياءَ جي مشرقي شاخ تي سمنڊ کان 20 ميل اندر طرف هڪ ڳوٺ هو.“ ( بحواله تاريخ آئينه قديم سنڌ شمس الدين قريشي ص نمبر 612) البيروني جي راءِ آهي ته ديبل کي هڪ ساحلي بندر کان 12 فرسخ ( 36 ميل ) پري هو. ( چچ نامو ص نمبر 386) مورخ سنڌ جناب مولائي شيدائي لکي ٿو ته ” لاهري بندر ديبل کان 5 ميلن جي مفاصلي تي سمنڊ کان ويهه ميل اندرئين پاسي مهراڻ جي الهندي واري شاخ تي هو. ( جنت السنڌ ص نمبر 323) ساڳيو مصنف تاريخ تمدن سنڌ ۾ لکي ٿو ته ” لاهري بندر بگهاڙ جي ڇوڙ وٽ، سمنڊ کان ٿورو مٿڀرو ٺٽي کان 40 ميلن جي مفاصلي تي هو. (جنت السنڌ – ص نمبر 379) ڊاڪٽر بلوچ صاحب جو رايو آهي ته ” لوهاراني بندر“ ان ننڍي منهن تي هو جنهن کي موجوده تحقيق مورخن ڌار ڌار نالا ڏنا آهن. 16 صدي عيسوي ۾ جڏهن پورچيگيز هت آيا، تڏهن هنن لهري بندر کي لاهوري بندر، ديوئل سنڌي ۽ ديوئا خواهه لاڙي بندر ڪري لکيو. (جنت السنڌ – ص نمبر 379)پورچوگيزن ۽ انگريزن جي ديوئل مان ائين سمجهجي ٿو ته هنن لهري کي نئون ديبل لکيو جيڪو اصل ۾ هڪ ڌار بندر هو. مولائي شيدائي مرحوم جو خيال آهي ته ” هن تي لاهري نالو لاهر قوم ڪري پيو، جيڪا سنڌو ندي جي ڊيلٽا تي، تجارت پيشه قوم هئي. ( تمند سنڌ – ص نمبر 390) ڪن مورخن جو رايو آهي ” هن تي لاهري بندر نالو ان ڪري پيو جو هتان لاهور جو مال، سمنڊ رستي ٻاهر ويندو هو. ( چيتن ماڙيوالا – ماهنامه نئين زندگي جولاءِ 1964ع) پر موجوده دور جو محقق جناب ڊاڪٽر غلام علي الانا لکي ٿو ته ” هن بندر جو اصلي نالو لاڙي بندر آهي، جنهن تي لاڙ واري خطي ۾هئڻ ڪري اهو نالو پيو. ( لاڙ جي ادبي ۽ ثقافتي تاريخ – ص نمبر 332)