(ز) راءِ ۽ برهمڻ گهراڻي جو دور
راءِ دور ۾ خشڪي رستا ٻن قسمن جا هئا. پهريون هو راجا پاٿا، جتان شاهي سواري ۽ لشڪر لگهندو هو. ٻيو پانڪپاٿا رستو هو، جيڪو عام واپار لاءِ کليل هو. برهمڻ جي دور ۾، رستا پڪا هوندا هئا، جيڪي حڪومت تعمير ڪرائيندي هئي، جيڪو ڪم هاڻوڪي پبلڪ ورڪس کاتي وانگر، علمدارن جي نگراني هيٺ ڪم هلندو هو. ( ميلن تي پٿرن جا نشان لڳل هئا. هڪ شاهي رستو خيبر کان سڌو پتالپور ( پاٽنا) تائين ويندو هو، جتان گنا ندي ذريعي، ٻيڙين تي مال بنگال جي اپسنڊ ڏانهن ويندو هو. اٽڪ کان مهراڻ رستي، مال سنڌ پهچندو هو. ٻيلن کي صاف ڪري رستا ٺاهيا ويندا هئا. ُ(مولائي شيدائي – تاريخ تمدن سنڌ ص نمبر 84)
سنڌ آمدني ۽ روانگي مال ۾ مشهور هئي. سون ۽ چاندي جي ٿانون ۽ جواهرن جو ساري هندستان ۾ واپار هلندوهو. سچا موتي ڪارمنڊل ۽ سيلون کان ايندا هئا. خوشبودار مصالحا ۽ ريشم، چين کان ڪشمير رستي ۽ سوٽي ملمون ۽ خوشبودار شيون، سنڌ جي بندرن کان ٻاهر وينديون هيون. بلغ جي يوناني حڪومت ڪري وچ ايشيا جو مال ۽ بجيره خزر پار ملڪن جو مال جهڙوڪ وونگا جو چمڙو ۽ قالين سنڌ ۾ ايندا هئا، سنڌ ايراني نار ۽ عمان کي ويجهو هئي. ايراني نار جي بندرن ابلهه، سيراف، قيس، تير، ۽ سوهر جي بندرن سان ديبل ۽ ڀنڀور جا بندر لاڳاپيل هئا. چين جا جهاز به هت ايندا هئا. انهن ڏينهن ۾ سنڌ گهوڙن جي واپار ۾ مشهور هئي . ريشم جو واپار، مشرقي بيرانطوم سلطنت سان ٿيندو هو. ( مولائي شيدائي – روزانه مهراڻ سالگرهه نمبر 1960ع)