سنڌ شناسي

اڳوڻن سنڌين جو ڏيساور سان واپار

”سنڌ سوداگرن جي زمين آهي. سنڌ جا وڻجارا پراڻي زماني کان ڏورانهان ڏيهه ڏوري، وڻج واپار ڪري، پنهنجي ملڪ کي مالا مال ڪندا هئا. هو وڏا تاجر ۽ قابل جهازران هئا. ساري دنيا سندن اڳيان ” ٻيلو ٻه ٻلانگهون “ هئي. تاريخ شاهد آهي ته اسان سنڌين جو ساري جڳ ۾ ڌاڪو هو. واپاري ڏس ۾ اسانجو وقار بلند هو. ڀٽ ڌڻي جو سر سامونڊي ۽ سر سريراڳ انجو گواهه آهي ته اسان تجارتي دنيا۾ ڪيڏي نه عظمت جا مالڪ هئاسين . سنڌي واپاري پرڏيهي واپار مان ايڏو ته ناڻو ڪمائي ايندا هئا جو سندن ست پيڙهيون رڄ ڪنديون هيون. مون پنهنجي هن ڪتاب ۾ ڪوشش ڪري، هن موضوع تي تاريخي حقيقتون پيش ڪيون آهن.“
  • 4.5/5.0
  • 2438
  • 561
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • دادا سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book اڳوڻن سنڌين جو ڏيساور سان واپار

(6) ڪلهوڙن جو دور

ڪلهوڙن جي دور ۾ انگريزن 1799ع ۾ لهري بندر ۾ قلمي شوري صاف ڪرڻ جا ڪارخان کوليا. هن دور ۾ لهري بندر هڪ شاهوڪار، امير ۽ دولتمند شهر هو، جتي پئسي جي فراواني جام هئي. ماڻهو خوشحال ۽ فارغ البال هئا. انگريزي ڪوٺين وارا لکن ٿا ته ” هن شهر جي اڏاوت جيتوڻيڪ سٺي نه هئي، تڏهن به منجهس آدم گهڻو رهندو هو ۽ ضرورتن جون سڀئي شيون چڱي انداز ۾ موجود هيون.“ ائنٽونيو لکي ٿو ته ” هي تمام وڏو بندر هو ۽ آدمشماري به تمام گهڻي هيس.“ ( سنڌ جي اقتصادي تاريخ – ڊاڪٽر ڇٻلاڻي ) هڪ انگريز واپاري هئملٽن 1699ع ۾ لاهري بندر پهتو. هو لکي ٿو ته ” ملڪ ۾ چوطرف ڌاڙيلن جا ٽولا قافلن جي تلاش ڪندي گهمندا هئا. مغل سردار رستن کي سلامت رکڻ کان قاصر هئا. ان زماني ۾ لهري بندر ۾ هڪ سئو ڪاٺ ۽ مٽي جا گهر هئا. شهر جي وچ ۾ پٿرن جو هڪ قلعو هو، جنهن تي بلوچن جي ڪاهن کي روڪڻ لاءِ پنج ڊگهيون توبون رکيل هيون. هئملٽن پاڻ سان ملبار کان ڏهن لکن پائونڊن جو سامان آندو هو. سندس قافلي ۾ 15 سئو اٺ ٻارن ۽ زالن سان پهتا. هن جي قافلي سان گڏ، ٻن سون مسلح سوارن جو جٿو به هو. جڏهن هي قافلو لهري کان 16 ميل پري هو ته مڪراني بلوچن مٿن حملو ڪيو. ان وقت هئملٽن سان ٻه خلاصي هئا. هڪڙي خلاصي ٻه ڌاڙيل، بندوق جي گولين سان ماري وڌا. اهڙي روبڪار حالت ڏسي قافلو هڪڙي سراءِ ۾ پهتو، جنهن کي ڌڱاڻ جو ڳوٺ چوندا هئا، جتي ٿوريون جهوپڙيون مالدارن جون هيون، جيڪي ڪڪڙ، رڍون ۽ ٻڪريون، مسافرن کي وڪڻندا هيا. ڪي غريب هئا، جيڪي انگريزن جي شوري صاف ڪرڻ لاءِ ڪارخاني ۾ نوڪر هئا. ٺٽي ۽ لهري ڏانهن ايندڙ ويندڙ قافلا رات هن سراءِ ۾ گذاريندا هئا.“ هئملٽن لهري بندر لاءِ وڌيڪ لکيو آهي ته ” سنڌ مغل سلطنت جو سڀ کان الهنديو پرڳڻو آهي، جو سمنڊ جي ڪناري سان آهي. انهيءَ پرڳڻي ۾ سمنڊ کان پنج ڇهه ليگ ( هڪ ليگ = 3 ميل ) پري سنڌوندي جي هڪ شاخ جي ڪپ تي لاڙي بندر آهي، جتي ٻه سئو ٽنن جا، باربردار جهاز اچي سگهن ٿا . هت مسقط ۽ ٻين پاسن کان جيڪو مال ايندو هو، سو هن بندر تي اچي لهندو هو ۽ هتان ٺٽي ڏانهن موڪليو ويندو هو.“ ( لاڙ جي ادبي تاريخ – ص نمبر 98)