وڇونءَ جي پٺي نه ٺپر...
ڏور اوڀر جي مٿين ملڪن کان علاوه اسڪينڊينيويا جي ملڪن سئيڊن، ناروي ۽ فنلئنڊ ۾ به منهنجو نوڪري جي سلسلي ۾ ڪافي عرصو رهڻ ٿيو. خاص ڪري تعليم دوران يڪا ٻه سال کن سئيڊن ۾ رهڻو پيو، جتي جي ڏاکڻي شهر ۽ بندرگاهه مالمو مان، مون پنهنجي سبجيڪٽ ”مئرين انجنيئرنگ“ ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪئي هئي. پهاڪا ٻڌڻ ۽ گڏ ڪرڻ جو شوق مونکي اسڪول جي ڏينهن کان وٺي رهيو آهي ۽ تن ڏينهن کان نوٽ ڪندو اچان. سئيڊن ۾ رهڻ دوران اتي جي مڪاني ماڻهن سان ملڻ جلڻ جو ڪو ورلي وقت مليو ٿي پر پنهنجي ڪلاس ميٽن سان يونيورسٽي توڙي هاسٽل ۽ ان جي ميس ۾ ملاقات ٿيندي رهي ٿي ۽ انهن واتان ٻڌل پهاڪا ضرور نوٽ ڪندو ويس. باقي دلچسپ ڳالهين جو احوال ”اڇن جي ملڪ ۾ اسين ڪارا“، ”ملير کان مالمو“، ”يورپ جا ڏينهن يورپ جون راتيون“، ”جت برف پوي ٿي جام“ جهڙن ڪتابن ۾ اچي چڪو آهي.
سئيڊن جي هن يونيورسٽي ۾ مون سان گڏ هڪ سؤ کان مٿي ملڪن جا اسٽوڊنٽس هئا جن جون مختلف زبانون، مذهب ۽ ڪلچرل پسمنظر هئا. هتي ڪجهه نوٽ ڪيل پهاڪا پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ لکي رهيو آهيان جيڪي آفريڪا جي شاگردن- خاص ڪري سوماليا، ماريطانيا، موراڪو، سوڊان، گهانا، سينيگال ۽ نائجيريا جي ڪلاس ميٽن کان معلوم ڪري لکيا هئم.
ڪنهن ڪتي سان دوستي ٿي وڃڻ جو اهو مطلب ناهي ته لٺ ڀڃي ڇڏجي.
ماکيءَ ۾ هٿ وجهڻ وارو، آڱريون چٽڻ تي مجبور ٿئي ٿو.
بيوقوف جي دل هن جي وات ۾ هوندي آهي ۽ عقلمند جو وات هن جي دل ۾.
ڀاڄوڪڙ ڪتي کي ڏنڊو وهائي ڪڍڻ سولو آهي.
پيٽ ڀرجڻ بعد جيڪو کائي ٿو اهو پنهنجي قبر ڏندن سان کوٽي ٿو.
دولتمند ڪتو به ”صاحب“ سڏجي ٿو.
ان کان وڌيڪ بدنصيب ڪهڙو ماڻهو هوندو جنهن کي سندس پاليل جانور به ڏاڙهين.
جن پکين کي ڦاسائڻ چاهيو ٿا انهن کي ته نه ڊيڄاريو.
ان ڪنجوس جهڙا نه ٿيو جيڪو دفن ڪرڻ وارن لاءِ سڄي عمر بچائي رکي ٿو.
بيضي جي ڇا مجال جو پٿرن سان وڙهي.
اهو ڪتو جيڪو هڏو نٿو وٺي پڪ مئل آهي.
ٻليءَ کي پنهنجي گهر ۾ شينهن جا ڏند ٿين.
(اهو ائين آهي جيئن پاڻ وٽ چوندا آهن ته ٻلي به پنهنجي گهر ۾ شينهن).
توهان جي زال توهانجي گهر ۾ هجڻ کپي يا قبر ۾.
اهو آفريڪا جي ڪيترن ملڪن جو مشهور پهاڪو آهي پر هاڻ اهو پهاڪو فقط پهاڪي جي حد تائين وڃي رهيو آهي. اڄ جي آفريڪا جي عورت مرد کان وڌيڪ نه ته ان جيتري پڙهيل ڳڙهيل، آزاد ۽ هر ڪم ۾ اڳيان اڳيان آهي. يونيورسٽي ۾ منهنجي ڪلاس ميٽ آفريڪن ۾ اڌ کان وڌيڪ عورتون هيون ۽ اهو پهاڪو بحث دوران گهانا جي نيول اڪيڊمي جي پروفيسر ائلس چوندي هئي جنهن جون ٻيون دلچسپ ڳالهيون منهنجي سفرنامي ”اڇن جي ملڪن ۾ اسين ڪارا“ ۾ لکي چڪو آهيان.
ائلس سان جڏهن ڪلاس ميٽ چرچا ڪندا هئا ته تو جهڙي حسين حبشڻ کي، اڪيلي سر هيڏانهن اچڻ لاءِ مڙس ڪيئن ڇڏيو؟ ته ان جي جواب ۾ هوءَ اهوئي چوندي هئي ته هاڻ اهو زمانو نه رهيو آهي جو عورت گهر ۾ مري ٻاهر فقط دفن لاءِ نڪري. آفريڪا جي هڪ ٻئي ملڪ سيرياليون جي فرينچ ڳالهائيندڙ فاطمه جيڪا ”شپ مئنيجمينٽ“ ۾ M.Sc ڪري ري هئي اها چوندي هئي ته ”ائلس اسان وانگر نه فقط مڙس کي اڪيلو ڇڏي هتي آئي آهي پر مڙس تي نظر رکڻ لاءِ ٻه خوفناڪ قسم جون شيدياڻيون گهر ۾ ڇڏي آئي آهي ته جيئن ائلس جي غير حاضريءَ ۾ سندس مڙس پٽڙيءَ تان ٿيڙ کائي ته اهي نوڪرياڻيون سندس نٽ بولٽ ٽائيٽ ڪن.“
جيئن صحرا جي ٿڪل مسافر لاءِ واريءَ جو طوفان آهن تيئن لفظ ان انسان لاءِ آهن جيڪو خاموشي پسند ڪري ٿو.
ملڪ جو حاڪم جي ڏينهن تتي جو اعلان ڪري ته رات آهي ته عوام کي تارن جي تعريف ڪرڻ کپي.
جيڪڏهن ڪتن جون دعائون قبول ٿين ته آسمان مان روز هڏن جو مينهن وسي.
مٿيون پهاڪو ائين آهي جيئن پاڻ وٽ چوڻي مشهور آهي ته ”ڳجهن جي پِٽن سان ڪڏهن ڍور مئا؟“
اڇي پڳ مان ماڻهوءَ جي وڏي ماڻهپيءَ جو اندازو نه لڳاءِ، صابڻ اوڌر تي به ملي ٿو.
مٿيون پهاڪو ائين آهي جيئن پاڻ وٽ چوندا آهن ته ”اڇي پڳ مَ پس اندر مڙيئي اڳڙيون.“
ڪانگ جي پٺ وٺي هلڻ وارو ڍونڍ تي ئي پهچي ٿو.
ڳوٺ جو دروازو بند ڪري سگهجي ٿو پر بيوقوف جو وات هرگز نه.
نهٺائيءَ سان توهان شينهن جون مڇون به پَٽي سگهو ٿا.
هر ڪتو پنهنجي جسم تي چنبڙيل ٻگهين کي هرڻين جهڙو سهڻو سمجهي ٿو.
اٺ جي خريدار کي پهرين پنهنجي گهر جو دروازو مٿاهون ڪرڻ کپي.
ڀلي ڀاڳ واري کي توهان نيل نديءَ ۾ اڇلائيندائو ته به نه ٻڏندو. هو سلامت ٻاهر نڪري ايندو ۽ مڇي سندس وات ۾ هوندي.
عرب جو اقرار سندس اکين مان پڙهي سگهو ٿا.
سج جي غير حاضريءَ ۾ ئي چنڊ چمڪي ٿو.
رڇ کڻي نو راڳ ڳائي پر هرهڪ ۾ ڳالهه ماکي جي ئي هوندي.
مڇي ڄار ۾ ڦاسڻ بعد ئي سوچڻ شروع ڪري ٿي.
گڏهه لاءِ هِيرن جي ٻن ڀرين کان ڪاٺين جي هڪ لَڏ بهتر آهي.
وڇونءَ جي پٺي ٺپرڻ واري کي ڏنگ ئي نصيب ٿئي ٿو.
ٻليون ڪو خدا کي خوش ڪرڻ لاءِ ڪوئا نٿيون پڪڙين.
ماڪوڙي جڏهن سمنڊ جي ڳالهه ڪري معنيٰ هوءَ پاڻيءَ سان ڀريل ٿالهه ۾ ڪري آهي.
جنهن گهر ۾ مالڪ ويٺو هڏا چٻاڙي ته پاليل ڪتن کي ڇا نصيب ٿيندو هوندو.
گدڙ کان پڇيو ويو ته تنهنجو شاهد ڪير؟ وراڻيائين: ”منهنجو پڇ“.
ڪاڪروچ اهو ڪيس ڪيئن کٽي سگهندو جنهن جو جج ڪڪڙ هجي.