حيدرآباد جي برياني ۽ رٻڙي
”سنڌي قوم جي حوالي سان سڀ کان گهڻو زور پِٽيوالي، ماستري، ڪلارڪي ۽ اهڙي ئي قسم جي ڪن نوڪرين تي ڇو آهي؟“ انيتا چيو.
”ٻين لفظن ۾ محرومي، مونجهاري، نااُميدي ۽ خود ترسيءَ جا ماريل سنڌي محنت کان لهرائين ٿا، رسڪ کڻڻ کان انڪاري آهن. پنهنجي گهر جي چانئٺ تان چرڻ لاءِ تيار ڪونهن. ماستر ٿبو. پگهار پئي ملندي، ڪڏهن وڃبو، ڪڏهن ڪونه وڃبو، مڙيئي خير ٿي ويندو.“
انيتا شاهه سال ڏيڍ کان آمريڪا هئي. پاڻ آمريڪن فل برائيٽ اسڪالر تي اتي آئي هئي. ان سان گڏ آمريڪا ۾ سندس خاص شغل ”وائس آف آمريڪا“ جي ٽي وي چئنل تان مختلف پروگرام ڏيڻ هوندو هو جيڪو پاڪستان ۽ ٻين ملڪن ۾ جتي جتي جيو چئنل اچي ٿو اتي پڻ ڏسڻ ۾ آيو ٿي. ان حوالي سان انيتا نه فقط سنڌ ۾ پر سڄي پاڪستان ۽ دنيا جي ٻين ملڪن ۾ به سڃاتي وڃي ٿي. منهنجو ساڻس (۽ ڪي ٽي اين ۽ ڪاوش جي تعليم يافته مالڪ علي قاضي سان پڻ)، اهو بحث رهيو آهي ته ٽي وي هڪ بهترين اليڪٽرانڪ ميڊيا اهي پر پرنٽ ميڊيا جو نعم البدل نه هئڻ کپي. ٽي وي کي وقت ڏجي پر اخبارن لاءِ لکڻ نه ڇڏجي. انيتا بابت تفصيلي احوال ٻين اهم شخصيتن سان گڏ، جن سان آمريڪا جي مختلف شهرن ۾ ملاقات ٿي، پنهنجن آمريڪا وارن سفرنامن، ”نيو هالا کان نيويارڪ“، ”ڳوٺ بخشو لغاري کان بالٽيمور“ ۽ ”آمريڪا ڙي آمريڪا“ ۾ ڏنا اٿم. انيتا منهنجي هڪ سفرنامي ”ملائيشيا 12 سالن بعد“ جو مهاڳ پڻ لکيو آهي. کيس مون چيو هو ته ڪڏهن به حيدرآباد يا ڳوٺ وڃڻ ٿيو ته هن وٽ ضرور ايندس. هوءَ سرڪاري آفيسر آهي، ٿي سگهي ٿو هن جي آفيس به هن بلڊنگ ۾ هجي. هيٺ گيٽ وٽ ڪرسين تي ويٺل ٻن همراهن کان پڇيم ته آيا هو هن نالي واري هڪ آفيسرياڻي کي سڃاڻن.
”مئڊم کي سڃاڻون ٿا پر هن جي آفيس هن بلڊنگ ۾ نه آهي.“ هنن ٻڌايو، ”هوءَ روڊ جي ٻئي پاسي پبلڪ سروس ڪميشن جي بلڊنگ ۾ آهي.“
سنگاپور يا جبرالٽر وٽان رات جي وقت جهاز کي اڪارڻ ايڏو ڏکيو ڪم ناهي جيترو شهباز بلڊنگ وٽ رستو اُڪرڻ ڏکيو آهي. ٻنهي پاسن کان لنگهندڙ ٽرئفڪ ۾ ڪا ٺاپر نه پئي آئي. ٽرئفڪ پوليس واري مون واري رڪشا ڊرائيور کي زور زور سان سيٽي وڄائي اتان يوٽرن کان روڪڻ جي ڪوشش ڪئي پر هن ڊرائيور کي نه هو پوليس جو ڊپ ۽ نه سامهون ڪڙڪا ڪندي ايندڙ ٽرئفڪ جو خوف. مون ته سمجهيو ته ٻي گهڙيءَ ۾ اسان جو حال ملائيشيا جي بيوقوف ڀولڙن وارو ٿيندو جيڪي رات جي وقت لنگهندڙ ڳرين ٽرڪن جي ويڪرن ڦيٿن هيٺان اچي ڪاري ڏامر جي رستي تي لِپجي ويندا آهن جن جي کلن کي صبح جي وقت ڪانگ ٺونگا پيا هڻندا آهن. مون اهڙي try ڪرڻ کان ڊرائيور کي گهڻو ئي جهليو پر هو نه مڙيو. بلڪه منهنجي ان ڪُرڪُر کي هن سخت دل ۾ ڪيو. بهرحال لڳو ٿي ته هن قسم جا ڪرتب ڪرڻ هن جي روزمره جو ڪم آهي. هڪ آرچ واري مين گيٽ (جنهن جي مٿان پبلڪ سروس ڪميشن لکيل هو) وٽ اچي بيهاريائين ته مون کي ائين لڳو ڄڻ سخت طوفاني رات ۾ جهاز جيٽي جي الانگ سائيڊ سلامتي سان ٻڌجي ويو. هيترن سالن جي سامونڊي طوفانن، جهازي حادثن ۽ هاڻ هن ٺنڊي سڙڪ جي ڪراسنگ بعد اڃا حياتي آهي جو جي رهيو آهيان.
انيتا آمريڪا کان علاوه جپان ۽ ملائيشيا ۾ به رهي آهي. هن جو خيال آهي، ”ڪڏهن ڪڏهن آئون اهو سوچيندي آهيان ته اسان کان به وڌيڪ فيوڊلزم ۽ وڏيرا شاهي انهن ملڪن ۾ به آهي پر هو ڏسندي ئي ڏسندي ڪيئن ترقي ڪري ويا اسان جا ڳوٺاڻا جهڙو اتي جو اتي بيٺا آهن.“
آئون اڌ ڪلاڪ کن اتي هوس. چانهه، ڪافي يا ڪولڊ ڊرنڪ لاءِ جڏهن انيتا ٻه دفعا زور ڀريو ته نيٺ چانهه لاءِ چيومانس. هن پنهنجي آفيس واري کي گهرائي ”سٺي چانهه“ آڻڻ لاءِ چيو. پر پوءِ يڪدم در کولي همراهه کي سڏ ڪري چيم ته ”چانهه ٺاهي اچ پر بنا کير ۽ کنڊ جي.“
انيتا کي ٻڌايم ته مون کي ”سٺي چانهه“ کان ڊپ ٿو لڳي جو اسان وٽ سٺي چانهه معنيٰ نج کير ۾ چانهه ٺاهي ان ۾ ٻڪ کنڊ جو وجهي اچڻ آهي. ٻهراڙيءَ ۾ ته ان مٿان ملائي به رکي ايندا. اهڙا جي چار پنج ڪوپ چانهه جا ۽ بوتل ٻه ڪوڪا ڪولا جي منهنجي عمر جو ڪو 65 سالن جو روزانو پيئندو ته ٻيو نه ته بلڊپريشر ۽ شگر ته ضرور ٿيندس.
انيتا کان موڪلائي رڪشا يعني موت جي گولي ۾ وري اچي ويٺس. ٻه اچي ٿيا هئا بک لڳي هئي. حيدرآباد مان ٿي آيل دوست چوندا رهندا آهن ته حيدرآباد ۾ رٻڙي کائجي ۽ گاڏي کاتي ۾ برياني. گاڏي کاتي فردوس سئنيما واري هنڌ جتي هاڻ پيٽرول پمپ آهي، پهچي نظر ڦيرايم ته روڊ جي ٻنهي پاسي ڪيتريون ئي ننڍيون ننڍيون ريسٽورنٽون نظر آيون جن تي رڌل ديڳڙا ۽ مانيءَ لاءِ چلهه تي گرم ٿيندڙ توا دڪانن کان ٻاهر ئي نظر اچي رهيا هئا. پيٽرول پمپ جي ڀرسان ئي هڪ بريانيءَ جو دڪان هو جنهن تي ويٺل ڊگهي ڏاڙهيءَ سان همراهه اندر اچي برياني کائڻ لاءِ اشارو ڪيو. رڪشا واري کي چيم ته ان کي دڪان وٽ ئي پارڪ ڪري مون سان اندر اچ. ڊرائيور پهرين نه نه ڪري پوءِ آيو. هائوس سڄو فل لڳو پيو هو. ”خانصاحب! ڏس ڪٿي ڪا وهڻ جي جاءِ آهي.“ مون ڊرائيور کي چيو. هن همت ڪري ٺونٺيون ڪلها هڻي اسان ٻن لاءِ جاءِ ڪئي.
”ڇا آڻيان؟“ ريسٽورنٽ ۾ ڪم ڪندڙ ڇوڪري اڙدوءَ ۾ پڇيو.
”ڇا آڻيان ڇا. برياني ته آهي رڳو.“ مون چيومانس.
”منهنجو مطلب آهي برياني سان گڏ ڇا آڻيان. ٺلهو پاڻي يا بوتل؟“ هن سمجهايو.
”مون لاءِ سادو پاڻي، خانصاحب لاءِ پيپسي.“ مون چيو.
”برياني ڪيتري آڻيان؟“ هن ٻيو سوال ڪيو.
”ڪيتري آڻيان مان ڇا مطلب؟“ مون پڇيو. حيدرآباد مان گهمي ايندڙ هر دوست اهو ته چيو ٿي ته حيدرآباد جي رٻڙي ۽ برياني کائجي، پر ههڙن سوالن جي ڳالهه هنن ته ڪڏهن به نه ڪئي.
”سائين پاءُ آڻيان، اڌ ڪلو...“
ڪمال آهي! مون دل ۾ سوچيو. هتي نه فقط نارنگيون ۽ ڪيلا تور جي حساب سان وڪامن ٿا پر ڀت پڻ! مان سنگل پليٽ يا ڊبل پليٽ جو ته ٻڌو هو پر مون لاءِ هي پهريون تجربو هو. هونءَ ڏٺو وڃي ته سنگل پليٽ ۽ ڊبل پليٽ وارو چڪر به ڏکيو آهي. سڀ کان بيسٽ سنگاپور، ملائيشيا ۽ سريلنڪا جون ملئي ۽ مدراسي ريسٽورنٽون آهن جتي هر گراهڪ پليٽ کڻي پنهنجي مرضيءَ سان هر ديڳڙي جو ڍڪ لاهي هر هڪ مان ضرورت مطابق ڀت، ٻوڙ، دال ۽ ڀاڄي جو ذرو ذرو ڪڍي پليٽ تي رکي ڀرسان ڪائونٽر تي ويٺل هوٽل واري کي ڏيکاري، ان جي قيمت ادا ڪري ٽيبل تي اچي کائي ٿو. هتي به ائين هجڻ کپي ها. بهرحال ائين هجي يا نه پر حيدرآباد جي گاڏي کاتي جو هوٽلن وارو هي ٽڪرو (سنڌ يونيورسٽي جي اولڊ ڪئمپس کان حيدر چوڪ وارو)، سنگاپور جي ڪنهن زماني (ستر واري ڏهاڪي) جي هاءِ اسٽريٽ ۽ ڪوالالمپور جي باتو روڊ (هاڻوڪو تنڪو عبدالرحمان روڊ) جي ياد ڏياري ٿو. ماني کائڻ دوران ٻين ماڻهن جو جائزو ورتم ته گهڻي ڀاڱي سنڌي ڳالهائڻ وارا مختلف ڳوٺن جا هئا. رستن ۽ سوارين جي گهڻائي ڪري اڄڪلهه ماڻهن جي ڪافي چرپر رهي ٿي. انهن ۾ ٻه سنڌي ٽوپين وارا خيرپور ناٿن شاهه جا هئا. هڪ همراهه پٽڪي سان دولتپور کان هتي پنهنجي ڌيءَ سان ملڻ آيو هو جنهن جو مڙس هتي جي ڪنهن آفيس ۾ ڪلارڪ آهي. هڪ پٺاڻ ۽ سنڌي جيڪي اسان جي ڀرسان ماني کائي رهيا هئا، انهن ٻڌايو ته هو ميهڙ ۽ شهداد ڪوٽ جا آهن هتي حيدرآباد ۾ ڪنهن مٺائي واري يا هوٽل واري کي روزانو اتان مائو موڪليندا آهن جنهن جو هو مهيني تي حساب ڪرڻ لاءِ اڄ حيدرآباد پهتا آهن ۽ شام جي بس ۾ موٽي ويندا.
”صدر ڏي ريڊيو پاڪستان هل.“ مانيءَ بعد مان رڪشا واري کي چيو. مون اتي نصيرا مرزا سان ۽ پريس ڪلب اڳيان منو ڀيل سان ملڻ ٿي چاهيو. پر اتي پهچي خبر پئي ته ٻئي نه هئا. نصير مرزا جي حيدرآباد کان ڪراچي ريڊيو پاڪستان تي بدلي ٿي وئي هئي. مون اتي هڪ ڪم ڪندڙ کي نصير لاءِ آندل ايران جون تصويرون ۽ پنهنجو ڪتاب ڀاڙي سميت ڏنو ته اهي نصير جي گهر پهچائي. گذريل مهينو ايران جون زيارتون ڏسڻ ۽ اتي جي نيول اڪيڊمي ۾ ليڪچر ڏيڻ دوران قم ۽ مشهد شهرن ۾ مون کي ڪيترائي نصيرا مرزا جا مائٽ ۽ دوست مليا. حسيني شهاب الدين شاهه، جاني شاهه، فيروز الدين شاهه، مير لطف علي ٽالپر، غلام مهدي شاهه، آغا عبدال علي شاهه ٽنڊي آغا وارو، علي ڏنو وگهيو، غلام حيدر عمراڻي... وغيره. ڪجهه تهران ۾ به مليا هئا.
پريس ڪلب پهچي خبر پئي ته منو ڀيل ڪنهن ڪم سان، شايد ڪورٽ جي ڪيس جي سلسلي ۾ ڪراچي ويل آهي.