فقط اڍائي ڪلاڪن جو دورو
• هڪ سوال ڏينهن جي ڊيگهه بابت آهي. دراصل ڪڪرن، فضا ۾ ڌوڙ ۽ دونهين ڪري ۽ سج جي ڪرڻن جي موڙ refraction ڪري سج غروب ٿي وڃڻ بعد به روشني رهي ٿي. هونءَ theoretically جيئن ئي سج جي ٿالهه جي مٿين ڪني اُفق (horizon) وٽ ظاهر ٿئي ٿي ته ڏينهن شروع ٿئي ٿو ۽ ڏينهن ان وقت ختم ٿئي ٿو جڏهن سج اُفق پٺيان هيٺ وڃڻ شروع ٿي سندس مٿين ڪني غائب ٿئي ٿي. حساب ڪتاب (Calculation) جي خيال کان اسين جهاز هلائيندڙ سج جي ٿالهه جي مٿين ڪني (Arc) وٺڻ بدران پورو وچ (Centre line) وٺون ٿا.
• ڪافي حد تائين ساڳي ڏينهن تي ساڳي ويڪرائي ڦاڪن (Latitude) وارن ملڪن جي ڏينهن جي ڊيگهه ساڳي رهي ٿي. مثال طور ساڳي ڏينهن تي ڪراچي، بنارس (وراناسي)، سلهٽ (بنگلاديش)، دبئي، دوحا (قطر)، رياض (سعودي عرب)، مديني، تائيپي (تائيوارن)، ميامي (فلوريڊا) ۽ ميڪسيڪو جي شهر مانيٽري ۾ هڪ جيڏو ڏينهن ٿئي ٿو ۽ جتي ڪٿي ساڳي وقت تي سج اُڀري ٿو ۽ ساڳي وقت لهي ٿو ڇاڪاڻ جو دنيا جا اهي سڀئي شهر دنيا جي اتر واري اڌ گول ۾ اٽڪل 25N ڊگريون ويڪرائي ڦاڪ (Latitude) تي آهن.
• خط استوا وٽ سڄو سال ڏينهن توڙي رات ٻارهن ڪلاڪن جي ٿئي ٿي. وڌ ۾ وڌ ڪو معمولي، ڪجهه منٽن جو فرق پوي ٿو. ملائيشيا، سنگاپور ۽ انڊونيشيا جهڙا ملڪ، خط استوا کان فقط ڪجهه ڊگريون اتر ۽ ڏکڻ ۾ آهن ان ڪري اتي به ڏينهن رات جو مدو ذري گهٽ خط استوا وارو ئي رهي ٿو جنهن بابت شروع ۾ لکي چڪو آهيان ته ملائيشيا جي سڀني مسجدن ۾ نمازن جو وقت ٻارهوئي ساڳيو رهي ٿو. اسان وٽ سياري ۽ اونهاري ۾ ڏينهن رات جي ننڍ وڏائيءَ ڪري نمازن جا وقت بدلبا رهن ٿا.
• ساڳي تاريخ تي اتر اڌ گول جي ڪنهن ويڪرائي ڦاڪ (Latitude) تي جيڏو ڏينهن ٿئي ٿو ان جيڏي رات ڏکڻ اڌ گول جي ساڳي ويڪرائي ڦاڪ تي ٿئي ٿي. مثال طور ڪئناڊا جي شهر مانٽريل ۾، جيڪو دنيا جي اتر اڌ گول ۾ 46 ڊگريون Latitude تي آهي 5 جولاءِ تي پندرهن ڪلاڪن جو ڏينهن ۽ رات نون ڪلاڪن جي ٿئي ٿي ته ساڳي تاريخ تي ارجنٽائنا (سائوٿ آمريڪا) جي شهر سارمائنٽو (Sarmiento) ۾ جيڪو پڻ ساڳي Latitude 46 ڊگري تي آهي، مانٽريل شهر جي ابتڙ، ڏينهن نون ڪلاڪن جو ٿئي ٿو ۽ رات پندرهن ڪلاڪن جي. ڇو جو مانٽريل 46 ڊگريون اتر ۾ آهي سارمائنٽو 46 ڊگريون دنيا جي ڏکڻ واري اڌ گول ۾ آهي.
• موسم بابت ته اڳهين لکي چڪو آهيان ته جون جولاءِ وارن مهينن ۾ جڏهن دنيا جي اتر اڌ گول (Northern Hemisphere) ۾ اونهارو رهي ٿو ته انهن مهينن ۾ ڏکڻ اڌ گول واري دنيا (Southern Hemisphere) ۾ سخت سيارو رهي ٿو. ۽ جڏهن اسان وٽ نومبر، ڊسمبر ۽ جنوري وارن مهينن ۾ سيارو هوندو آهي ۽ خط استوا جي ٻئي پاسي يعني دنيا جي ڏکڻ اڌ ۾ اونهارو هوندو آهي، جنهن جو مثال ڏئي چڪو آهيان ته هڪ دفعي جون جي مهيني ۾ اسان ٻن دوستن جا الڳ الڳ جهاز ڪراچيءَ مان نڪتا. اسانجو جهاز ناروي پهتو ۽ دوست جو جهاز ڏکڻ آمريڪا جي ملڪ چليءَ پهتو. رمضان جو مهينو هو ناروي ۾ انهن ڏينهن ۾ اونهارو هجڻ ڪري 22 کن ڪلاڪن جو ڏينهن هو ۽ هوڏانهن چلي خط استوا جي ٻئي پاسي (دنيا جي ڏکڻ اڌ گول ۾) هجڻ ڪري ابتڙ ڳالهه هئي يعني رات ته ويهه کن ڪلاڪن جي هئي، ڏينهن فقط چئن ڪلاڪن جو. تنهن ۾ به ڪلاڪ ڏيڍ سج لهڻ بعد واري روشني هئي يعني انهن همراهن اهو سڄو رمضان اڍائي اڍائي ڪلاڪن جو روزو رکيو.
• سئيڊن جي ورلڊ ميريٽائيم يونيورسٽيءَ ۾ تعليم دوران، جتي دنيا جي هڪ سؤ کان مٿي ملڪن جا شاگرد هئا، اتي ڏکڻ آمريڪا جي ملڪن چلي، ارجنٽائنا ۽ نيوزيلينڊ جي شاگردن جو يونيورسٽي جي انتظاميه سان هر وقت جهڳڙو هوندو هو ته ”توهان يورپي خود غرض آهيو جو سال جون موڪليون جون ۽ جولاءِ جي مهينن ۾ ٿا ڪريو جڏهن توهان وٽ بهار جهڙو اونهارو آهي ۽ موڪلن ۾ خوب گهمو ڦرو ٿا ۽ اسان وٽ ڏکڻ اڌ گول ۾ انهن ڏينهن ۾ سخت سيارو هجڻ ڪري گهرن ۾ بند ٿيو وڃون.“
• سڄي سال ۾ ٻه ڏينهن اهڙا اچن ٿا جن تي سج ۽ ڌرتيءَ جي پوزيشن اهڙي رهي ٿي جو سواءِ قطبن جي هر هنڌ 12 ڪلاڪن جو ڏينهن ۽ 12 ڪلاڪن جي رات ٿئي ٿي. اتر ۽ ڏکڻ قطب وٽ سڄو ڏينهن يعني 24 ئي ڪلاڪ سج اُفق وٽ نظر اچي ٿو يعني هلڪي روشني رهي ٿي، جهڙي سج لهڻ مهل هوندي آهي. اهي ٻه ڏينهن آهن 21 مارچ جنهن کي Vernal Equinox سڏجي ٿو ۽ بيو ڏينهن آهي 23 سيپٽمبر جنهن کي Autumnal Equinox سڏجي ٿو.
• اتر قطب ۽ ڏکڻ ۾ سڄي سال ۾ فقط هڪ دفعو سج لهي ٿو ۽ هڪ دفعو اُڀري ٿو هڪڙي اڪيناڪس واري تاريخ تي سمجهو ته سج اڀري ٿو پوءِ ڇهه مهينا ڏينهن هلي ٿو ۽ ٻي اڪيناڪس (Equinox) واري تاريخ تي سج لهي ٿو ۽ پوءِ ڇهه مهينا رات رهي ٿي. جڏهن اتر قطب ۾ ڇهه مهينا ڏينهن آهي ته ڏکڻ قطب ۾ ڇهه مهينا رات آهي. جڏهن اتر قطب ۾ ڇهه مهينا رات آهي ته ڏکڻ قطب ۾ ڇهه مهينا ڏينهن رهي ٿو.