پاڻيءَ جو ڪم ٻرڻ ۽ ٻارڻ آهي
وَاِذَا البِحَارُ سُجِّرَتْ
(۽ جڏهن سمنڊ ٻاريا ويندا.)
قرآن جي 81 سورة التڪوير جي مٿين آيت پڙهي مونکي هميشھ تعجب لڳو ٿي. هڪ مسلمان جي حيثيت ۾ دل اهو ضرور چوندو هوس ته رب پاڪ کي وڏي طاقت آهي هو جيئن چاهي تيئن ڪري سگهي ٿو پر ظآهري طرح اها ڳالهه عجيب لڳي ٿي. هونءَ به ضروري ناهي ته انسان کي هر شيءِ جو علم هجي. انسان کي ته قدرت طرفان جيڪو علم مليو آهي اهو بنهه ذرڙو آهي. هي ملائيشيا وارا ڏينهن هئا جڏهن مون قرآن کي ترجمي ۽ تفسير سان گڏ پڙهڻ شروع ڪيو هو. ملائيشيا ۾ اٺ نَو سال رهڻ دوران مونکي ٻين سبجيڪٽن سان گڏ Fire & Safety سبجيڪٽ به پڙهائڻو پوندو هو جيڪو جهازراني جي امتحانن ۾ بيحد اهم سبجيڪٽ آهي. ان سبجيڪٽ ۾ جهاز تي مختلف هنڌن ۽ مختلف شين کي باهه لڳڻ تي وسائڻ جا طريقا سمجهيا وڃن ٿا. تيل ۾ لڳندڙ گهڻي باهه ۾ پاڻي ڇٽڻ وقت گهڻو خيال رکڻ جي ضرورت آهي جو ڪڏهن ڪڏهن اهو پاڻي باهه وسائڻ بدران ان کي وڌيڪ ڀڙڪائي ٿو. ان جو مثال گهر ۾ تپندڙ تيل کي لڳل باهه کي پاڻيءَ جا ڇنڍا هڻڻ سان باهه وسامڻ بدران وڏن اُلن سان ٻري ٿي، آهي. ان جو سبب ڇا آهي-؟“ اهو سوال اڪثر شاگردن کان پڇندو هوس ۽ اڄ به جهاز تي ويندڙ نوجوان انجنيئرن جي معلومات ٽيسٽ ڪرڻ لاءِ پڇان ٿو. ڇو جو جهاز جي مختلف حصن ۾ لڳندڙ باهين کي ڪڏهن ڪڏهن پاڻي فائدي بدران نقصان رسائي ٿو. مثال طور جهاز جي چمني (Funnel) ۾ لڳندڙ باهه کي پاڻي وسائي يا نه وسائي پر فنل توڙي ان ۾ لڳل بئالر (Exhaust Boiler) ۽ ٻي لوهي Structure کي پاڻي Crack ڪري ٿو. ان ڪري بهتر آهي ته اهڙي تتل لوهي پرزن تي پاڻي ڇِڻڪارڻ بدران ٻاڦ يا گجيءَ (Foam) سان باهه وسائجي.
جهاز جي گودام (Hold) ۾ رکيل اناج (چانور، ڪڻڪ يا ڪا ٻي شيءِ) کي لڳل باهه تي پاڻي ڇٽڪارڻ سان باهه وسامي سگهي ٿي پر ڏينهن ٻن بعد جهاز ٻُڏي سگهي ٿو، ڇو جو اناج تي ڇڻڪاريل پاڻي ان کي ڦونڊائي ٿو، جيئن هڪ ٿالهي چانور رڌڻ سان ٽي چار ٿالهيون ڀت ٿيو پوي. اناج پاڻي جذب ڪري ڦونڊي ٿو ۽ جڳهه نه ملڻ ڪري جهاز يا پاسا ڦاڙيو رکي ۽ جهاز ٻُڏيو وڃي. ان کان بهتر آهي ته هوا کي روڪي رکجي ۽ بندرگاهه ۾ پهچڻ تائين ٻه چار ڏينهن ٿورو گهڻو ان سڙي ٿو ته انکي سڙڻ ڏجي- باقي سامان، جهاز ۽ ماڻهو ته بچي ويندا. اهڙي طرح گهڻي تپش واريون باهيون ڊيزل، پيٽرول وغيره جون، جن ۾ ٽيمپريچر تمام گهڻو ٿيو وڃي انهن تي ڪڏهن ڪڏهن پاڻي وجهڻ سان اهي وسامڻ بدران وڌيڪ ڀڙڪن ٿيون. ان جو سبب اهو آهي ته گهڻي تپش (Heat) ۾ پاڻي ڦاٽيو پنهنجي اصلي جزن: هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ Convert ٿيو وڃي ۽ ٻئي گئسون باهه وڌائڻ ۾ مدد ڪن ٿيون. هڪ (هائيڊروجن) وڏين ڄڀين سان ٻري ٿي ۽ ڪاٺ، ڪپڙي ۽ تيل کان وڌيڪ طاقتور ٻارڻ آهي ۽ ٻي (آڪسيجن) جيڪا باهه کي برقرار رکڻ ۽ ساڙڻ ۾ مدد ڪري ٿي. ظاهر آهي باهه هوا جي موجودگيءَ ۾ ئي لڳي سگهي ٿي ۽ اهو ان ڪري جو هوا ۾ 21 سيڪڙو آڪسيجن آهي ۽ جڏهن 21 سيڪڙو آڪسيجن ئي تباهي آڻي سگهي ٿي ته 100 سيڪڙو آڪسيجن جيڪا پاڻيءَ جي ڦاٽڻ ڪري پيدا ٿئي ٿي، ڇا خطرناڪ ٿي سگهي ٿي. ٻين لفظن ۾ پاڻي جنهن جي ظاهري تاثير اهائي آهي ته اهو ٿڌو، شفاف، سهڻو ۽ فرحت بخش آهي پر حقيقت ۾ اهو ٻن خطرناڪ مادن (هائڊروجن ۽ آڪسيجن) جو مرڪب آهي جنهن مان بم ٺهي سگهي ٿو، خوفناڪ ۽ وچڙندڙ باهه لڳي سگهي ٿي... وغيره. اها منهنجي سمجهاڻي رهندي اچي پنهنجن جهاز هلائيندڙ انجنيئر شاگردن لاءِ پر افسوس جو آئون قرآن جي اها آيت (سمنڊ ۾ باهه لڳڻ) جو پڙهي پنهنجي دماغ ۾ مٿيون لاجڪ آڻڻ بدران تعجب کائيندو هوس ۽ پوءِ هڪ ڏينهن ڪلاس ۾ ئي منهنجي ذهن ۾ اچي ويو ته آئون اهو تعجب کائي رهيو آهيان ته پاڻي ڪيئن ٻري سگهي ٿو؟ پاڻيءَ ۾ ته قدرت جزا ئي ٻرڻ جا رکيا آهن ۽ ان کان وڌيڪ عجب جي ڳالهه ته اها آهي ته رب پاڪ ههڙن خطرناڪ جُزن (هائيڊروجن ۽ آڪسيجن) کي ملائي هڪ اهڙي شيءِ (پاڻي) ٺاهيو آهي جنهن ۾ انسان ذات جي صحت آهي ۽ جيڪو انسان ذات کان علاوه پکي پکڻ، جانور جيتن ۽ وڻن ٽڻن جي جياپي لاءِ ضروري آهي.
مونکي ياد آهي ته اها سمجهه به مونکي اوچتو ڪلاس روم ۾ ليڪچر دوران آئي ۽ ڪجهه گهڙين لاءِ آئون خيالن ۾ ئي گم ٿي ويس ۽ دل چاهيو ته پنهنجن شاگردن کي قرآن جي اها آيت پڙهي ٻڌايان ۽ سمجهايان ته ظاهري طرح هيءَ ڳالهه عجيب ٿي لڳي ته قيامت جي ڏينهن سمنڊن ۾ باهه ڀڙڪندي پر جيڪڏهن پاڻيءَ جي حقيقت ماڻهن جي نگاهه ۾ هجي ته پوءِ ان ۾ ڪابه ڳالهه قابلِ تعجب محسوس نه ٿيندي. هي سراسر الله تعاليٰ جو معجزو آهي ته هن آڪسيجن ۽هائيڊروجن، ٻن خطرناڪ گئسن کي پاڻ ۾ ملائي پاڻي ٺاهيو آهي جن مان هڪ باهه کي ٻرڻ ۾ مدد ڏئي ٿي ته ٻي (هائيڊروجن) خود ٻارڻ آهي ۽ انهن ٻنهي جي ترڪيب سان پاڻيءَ جهڙو ٿڌو مادو پيدا ڪيو آهي جيڪو باهه کي وسائڻ وارو آهي. الله جي قدرت جو فقط هڪ اشارو ان ڳالهه لاءِ ڪافي آهي ته هو پاڻيءَ جي ان ترڪيب کي بدلائي (Reverse ڪري) ڇڏي ۽ هي ٻئي گئسون هڪ ٻئي کان ڌار ٿي ٻرڻ ۽ ٻارڻ جي ڪم ۾ مشغول ٿي وڃن جيڪا دراصل هنن جي بنيادي خاصيت آهي.
منهنجي ڪلاس ۾ ان وقت چيني، عيسائي ۽ تامل هندو جهازي انجنيئر پڻ ويٺل هئا ان ڪري ان وقت ان بابت ڳالهائڻ بدران ڪلاس ختم ٿيڻ بعد چانهه تي ملئي مسلمان انجنيئرن سان ڳالهه ڪيم. انهن مان هڪ ان قسم جي ڳالهه پنهنجي تجربي مان ڪئي جيڪا هن قرآن ۾ پڙهي هئي ۽ کيس احساس ٿيو هو ته معمولي معمولي ڳالهين ۾ قدرت طرفان ڪيڏا وڏا معجزا رکيل آهن اها کير بابت آهي ته ٻن بيڪار شين (ڇيڻي ۽ رت) جي وچ ۾ انسان لاءِ کير جهڙي اعليٰ شيءِ آهي.
ملائيشيا جي هن جهازي انجنيئر جو مطلب سورة النحل جي 66 آيت سان هو جنهن ۾ رب پاڪ فرمائي ٿو ته: ”۽ توهان لاءِ چوپائي مال ۾ به هڪ سبق موجود آهي. اسان هڪ شيءِ توهان کي پياريون ٿا، يعني نج کير، جيڪو پيئڻ وارن لاءِ نهايت خوشگوار آهي.“
”ڇيڻي ۽ رت جي وچ ۾“ جو مطلب هي آهي ته جانور جيڪو چارو کائين ٿا ان مان هڪ طرف ته رت ٿو ٺهي ۽ ٻئي طرف ڇيڻو. پر انهن ئي جانورن جي مادي جنس ۾ ان چاري مان هڪ ٽي شيءِ به پيدا ٿئي ٿي جيڪا خاصيت، رنگ، بوءِ، فائدي ۽ مقصد ۾ باقي ٻن شين (ڇيڻي ۽ خون) کان بلڪل مختلف آهي ۽ مينهن ۽ ڍڳين ۾ ته اهو کير ايترو گهڻي مقدار ۾ ٿئي ٿو جو هو پنهنجن ٻارن جي ضرورت پوري ڪرڻ بعد انسان لاءِ به هي اعليٰ غذا بچائين ٿيون.