بالڪني ۾ اچي وار سُڪائي
قطبي ملڪن ۾ اونهاري ۽ سياري ۾ ڏينهن رات جي ننڍ وڏائي جو تمام وڏو فرق به عجيب لڳي ٿو. پنهنجي سبجيڪٽ ”مئرين انجنيئرنگ“ ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪرڻ لاءِ مونکي ٻه سال سئيڊن ۾ رهڻو پيو هو. نومبر ڊسمبر جي مهينن ۾ ساڍي ستين نيرن ڪري اٺين بجي يونيورسٽي ويندڙ بس لاءِ بس اسٽاپ تي پهچندو هوس ته به اوندهه ڪانڀار هوندي هئي. يونيورسٽي پهچي پوءِ فجر نماز لاءِ پاڪستاني، عرب، بنگالي ۽ ٻيا مسلمان يونيورسٽي طرفان مسجد لاءِ مقرر ڪيل ڪمري ۾ اچي جماعت سان نماز پڙهندا هئاسين. ڏهين بجي ڌاري سج اڀرندو هو ۽ ٽي بجي لهندو هو. يعني مغرب نماز ٿيندي هئي. يونيورسٽي کان موڪل پنجين ڇهين بجي ڌاري ٿيندي هئي يعني ڪڏهن ڪڏهن عشاء نماز به يونيورسٽيءَ ۾ ئي پڙهي پوءِ گهر ايندا هئاسين. شهر جا شاپنگ سينٽر ستين بجي بند ٿيندا هئا چاهي سيارو هجي يا اونهارو. اونهاري ۾ ته عجيب محسوس ٿيندو هو جو سج رات جو ڏهين يارهين لهندو هو پر شهر جا دڪان ۽ شاپنگ سينٽر ستين بجي بند ٿي ويندا هئا، جڏهن سج اڃا مٿي بيٺل هوندو هو يعني اڃا ٽاڪ منجهند هوندي هئي.
ناروي، سئيڊن، فنلئنڊ، گرين لئنڊ جهڙن ملڪن ۾ سج جي روشنيءَ يا اوندهه مان ته خبر ئي نٿي پوي ته ڏينهن آهي يا رات. ههڙن ملڪن ۾ بنا واچ ۽ گهڙيال جي گذارو ٿي نٿو سگهي جو هتي هر شيءِ واچ جي ڪانٽن مطابق هلي ٿي. شروع وارن ڏينهن ۾، اونهاري ۾، ڪڏهن ڪڏهن صبح جو چئين بجي اک کلندي هئي ته سج جي تيز روشني ڏسي لڳندو هو ته شايد دير ٿي وئي آهي پر پوءِ گهڙيال ۾ وقت ڏسي سمهي رهبو هو ته يونيورسٽي وڃڻ ۾ اڃا ٽي چار ڪلاڪ آهن.
هڪ دفعي پنهنجي هڪ ايشيائي ڪلاس ميٽ کان پڇيم ته هنن ملڪن ۾ واچ بنا ڪيئن خبر پوي ته هاڻ ڏينهن آهي ۽ هاڻ رات؟
”تمام آسان ڳالهه آهي،“ هن وراڻيو، ”دري کولي ڏسجي ته سامهون روڊ سائيڊ وارا دڪان کليل آهن يا نه. جي کليل آهن ته معنيٰ صبح جا ست وڄي ويا آهن اٿي نيرن ڪجي پر جي بند آهن ته سمجهي وڃجي ته اڃا رات آهي ڪجهه دير ٻي به سمهي سگهجي ٿو. (يعني هي اونهاري جي موسم جي ڳالهه آهي جڏهن سج رات جو ٻي اڍائي بجي اڀري ٿو ۽ 22 ڪلاڪن بعد رات واري ٽائيم ساڍي يارهين بجي لهي ٿو.) اڃا به جيڪر وڌيڪ اتر قطب ڏي وڃجي ته ڏينهن اڃا به وڏو ٿيندو ٿيندو چوويهه ڪلاڪن جو ٿيو وڃي يعني رات ٿئي ئي ڪانه. هڪ هلڪو احساس ٿيندو ته ڪن ساعتن لاءِ ٿوري اوندهه ٿي وري روشني ٿي وئي. اهڙن هنڌن کي Mid Night Sun واري ڌرتي سڏجي ٿو يعني اتي آڌي رات جو به سج بيٺو آهي. ڇهن مهينن بعد جڏهن دنيا جو گولو سج جي ٻئي پاسي پهچي ٿو ۽ جڏهن سياري جي رُت اچي ٿي ته پوءِ وري يڪي ڏينهن بدران يڪي رات چالو ٿيو وڃي. سئيڊن ناروي جهڙن ملڪن ۾ اونهاري ۾ سمهڻ جو وڏو مسئلو ٿئي ٿو جو گهڙيال جي سُئين مطابق توهان شام جو نائين بجي ڌاري رات جي ماني (ڊنر) کائي سمهي ته رهيائو پر سج ته اڃا نه لٿو آهي. سج جي تکي روشنيءَ کان بچڻ لاءِ مٿين ملڪن ۾ درن ۽ درين اڳيان ٿلهي ڪپڙي جا ٻٽا پڙدا ڏيڻا پون ٿا جيئن سج جي روشني اندر ڪمري ۾ نه پهچي ۽ توهان خيالن خيالن ۾ رات جو تصور ڪري سمهي رهو. ان کان علاوه هنن ملڪن ۾ ايڏو ته سخت سيءُ ٿئي ٿو- ڪڏهن ڪڏهن ته ڪاٽو ويهه ڊگرين کان به گهٽ، جو هر دريءَ تي ٻه شيشا ٿين ٿا جيئن هڪڙو ٽڙڪي پوي ته ٻيو ته هجي. ذرا تصور ڪريو ڪمري ۾ ڪو ٻار اڪيلو ستو پيو هجي ۽ شيشو ٽٽي پوي ته ڪمرو ريفريجريٽر جي مٿين خاني کان به وڌيڪ ٿڌو ٿي وڃي ۽ ٻار يا وڏو ڪلفي ٿي وڃي. دراصل هنن ملڪن ۾ اونهاري ۾ به ايڏو سيءُ ٿو پوي جو هتي ڇت يا ٽيبل جي پنکي جي ضرورت ئي نه آهي. جيئن ملائيشيا جا ماڻهو سڄي عمر ڪوٽ کي هٿ نه لاهين تيئن هنن سرد ملڪن جي ماڻهن کي سڄي عمر ٽيبل فئن يا ڇت جو فئن ڏسڻ به نصيب نه ٿئي. گهرن اڳيان ان ڪري بالڪنيون به نه ٿين، جو ظاهر آهي اهڙي سيءَ ۾ ڪنهن کي کٽيءَ کنيو آهي جو بالڪني يا گئلريءَ ۾ اچي ”وار سڪائي“ ۽ گهٽيءَ مان لنگهندڙ ڪو مجنون يا روميو دل جي قرباني پيش ڪري يا ڪو دو گانو ڳائي. بهرحال هنن ملڪن جو دلچسپ احوال پنهنجن سفرنامن: ”جت برف پوي ٿي جام، اڇن جي ملڪ ۾ اسين ڪارا، يورپ جا ڏينهن يورپ جون راتيون ۽ ملير کان مالمو وغيره ۾ تفصيل سان ڏئي چڪو آهيان.