هڪ رنگي کي ڪلرڊ ٿا سڏيو؟
بهرحال هتي آمريڪا ۾ به جيڪي آفريڪا کان آيل ڪارا پورهيت ۽ غلام پهتا تن کي يورپين ۽ آمريڪن ڪارو (Black) سڏڻ لڳا يا نيگرو (شيدي). اسان وٽ ڪنهن کي شيدي سڏڻ نفرتجي نشاني ناهي. بلڪه اسان وٽ شيدي ماڻهو چرچي ڀوڳ، ڳائڻ وڄائڻ ۽ ملڪ لاءِ وفاداريءَ جي علامت سمجهيو وڃي ٿو پر هتي آمريڪا ۾ رهندڙ آفريڪا کان آيل باشندا توڙي ڪئريبن سمنڊ جي ٻيٽن جا رهاڪو اهڙن لفظن تي غم ۽ غصي جو اظهار ڪن ٿا. نيگرو يا ڪاري کان علاوه اڄ ڪلهه Coloured (رنگين) وڌيڪ استعمال ۾ ايندڙ لفظ آهي. ڏکڻ آفريڪا جتي هيستائين رنگ کي وڏي اهميت ڏني وئي ٿي، اتي بلئڪ معنيٰ مڪاني (يعني آفريڪا کنڊ) جا ڪارا (شيدي) ۽ ڪلرڊ معنيٰ اسان ننڍي کنڊ جا رهاڪو (جنهن ۾ ڪرمچند گانڌي به شامل هو)، چيني، ملئي ۽ عرب وغيره پر آمريڪا ۾ رهندڙ ڪارن (شيدين) توڙي ناسي ڀورن جئميڪن، ڪئريبين ۽ ٻين کي ڪلرڊ سڏيو وڃي ٿو.
ابراهام لنڪن کان وٺي اڄ ڏينهن تائين ڪيترائي نيڪ گورا انسان ان ڪوشش ۾ لڳل آهن ته انسان کي رنگ جي بنياد تي نه پر سندس ڪم ۽ سٺائيءَ جي لحاظ سان گروپن ۾ آندو وڃي، پر تڏهن به توهان کي محسوس ٿيندو ته عام طرح آمريڪا جا گورا آفريڪا جي شيدين سان گڏ هر ”ڪاري“ ۽ رنگين کي غلام سمجهن ٿا، جاهل ۽ اڻ پڙهيل سمجهن ٿا. بداخلاق ۽ ڪاهل سمجهن ٿا ۽ پنهنجي نفرت جو اظهار کين ”ڪلرڊ“ جو لقب ڏيڻ سان ڪن ٿا ۽ هتي جا غريب توڙي وڏي عهدي ۽ رتبي تي پهچي ويل شيدي چڱي طرح سمجهن ٿا ته يورپي ۽ گورا کين ڪلرڊ سڏڻ سان پنهنجي نفرت جو اظهارڪن ٿا ۽ هو سندن اکين ۽ دل ۾ پنهنجي لاءِ لڪل نفرت محسوس ڪن ٿا. علي بروهيءَ جو Sana (سنڌي ائسوسيئيشن آف نارٿ آمريڪا) جي ميمبرن ڏي موڪليل هي شعر هڪ اهڙي ئي آمريڪا ۾ رهندڙ آفريڪا جي شيديءَ جو آهي، جيڪو کين ڪلرڊ سڏڻ وارن کي مخاطب ٿي چوي ٿو ته توهان اسان کي ڪلرڊ ڇو ٿا سڏيو- اهي ته دراصل توهان آهيو.
POEM BY AN AFRICAN MAN
DEAR WHITE FELLA,
COUPLA THINGS, YOU SHOULD KNOW.
WHEN I BORN, I BLACK
WHEN I GROW UP, I BLACK
WHEN I COLD, I BLACK
WHEN I SCARED, I BLACK
WHEN I SICK, I BLACK
AND WHEN I DIE, I STILL BLACK.
AND YOU WHITE FELLA,
WHEN YOU BORN, YOU PINK
WHEN YOU GROW UP, YOU WHITE
WHEN YOU GO IN DA SUN, YOU RED
WHEN YOU COLD, YOU BLUE
WHEN YOU SICK, YOU GREEN
AND WHEN YOU DIE, YOU GRAY
AND YOU CALLING ME COLORED???
منهنجا پيارا گورا ڀائرو،
ڪجهه ڳالهين جي ته توهان کي به ڄاڻ هجڻ کپي،
جڏهن آئون ڄائو هوس ته ڪارو هوس،
وڏو ٿيس ته به ڪارو رهيس،
اس ۾ نڪران ٿو ته به ڪارو آهيان،
ٿڌ ۾ پڻ ڪارو رهان ٿو،
خوف جي حالت ۾ پڻ منهنجو ساڳيو رنگ رهي ٿو،
بيمار ٿي جڏهن بستر تي ڪران ٿو ته به آهيان ڪارو مان،
مرڻ وقت به رنگ منهنجو ڪارو آهي!
۽ توهان گورا انگريز ۽ يورپيو!
ڄمڻ وقت توهان گلابي ڳٽن وارا آهيو،
مچي مڙس ٿيڻ تي سفيد ٿيو وڃو،
سج جي تپش ۾ يڪدم تپيو ڳاڙها ٿيو وڃو،
ٿڌ ۾ توهان وري نيرا رهو ٿا،
بيماريءَ جي حالت ۾ ساوا، توهان لڳو ٿا،
مرڻ وقت ڀورا مٽيءَ جهڙا!
۽ توهان جيڪي رنگ مٽايو ٿا.
مون هڪ رنگي کي ”ڪلرڊ“ سڏيو ٿا!
آمريڪا توڙي ڪئناڊا ۾ اهي ماڻهو جيڪي گورا يورپي يا انگريز نه آهن، اهي سڀ ”ڪلرڊ“ آهن. يعني هيٺاهين درجي جا- انهن ۾ اسان ايشين به اچي وڃون ٿا، ويندي هتي جا اصلوڪي باشندا ريڊ انڊين به- آفريڪي ڪارا ته شروع کان ئي ڪلرڊ، سڏبا اچن.
هڪ ڪاري آمريڪن چيو ته فقط ”ڪارو“ يا ”نينگرو“ سڏجڻ کان وري به ڪلرڊ لفظ ڪجهه بهتر آهي، جو بلئڪ (ڪارو) لفظ مان مراد ته فقط اسين آفريڪا کان آيل غلام ۽ پورهيت شيدي ٿياسين. ڪلرڊ ۾ ته انڊين، چيني، عرب به اچي ويا، جن ۾ ڪيترا پڙهيل ڳڙهيل، پئسي وارا ۽ سائنسدان پڻ آهن.
آفريڪا کنڊ جي هڪ ملڪ جي ڊپلومئٽ جو به اهو ئي خيال آهي ته Colored سڏڻ ۾ وري به گهٽ بيعزتي آهي ۽ اهو لفظ برداشت ڪري سگهجي ٿو پر هر ڪاري يا آفريڪن شيديءَ کي ڪارو يا نينگرو سڏڻ غم ۽ غصو ٿو ڏياري جو انهن لفظن سان اسان کي سڏڻ واري جي مراد اسان کي غلام، ٻانهو، جاهل ۽ جنگلي سمجهڻ آهي. جيتوڻيڪ جن کي توهان اهو سمجهي بندوق جي زورتي اڄ کان ٻه سئو سال کن اڳ آفريڪا کان وٺي آيائو انهن جو اولاد اڄ توهان گورن وانگر تعليم يافته ۽ وڏن عهدن تي آهي. ان کان علاوه آمريڪا ۾ جيڪي آفريڪا جا شيدي هلن پيا، اهي سڀ توهان گورن جي زرخريد ٻانهن جو اولاد نه آهن. اهي آفريڪا ۽ ڪئريبين سامونڊي ملڪن ۽ ٻيٽن جا اعليٰ عملدار ۽ ڊپلومئٽ به ٿي سگهن ٿا.
مالڪوم (Malcolm-x) جهڙن آفريڪي نسل جي آمريڪن هتي جي گورن سان چڱيون چڪريون کاڌيون آهن ته توهان اسان آفريڪن کي ”بلئڪ“ يا ”نينگرو“ ڇو ٿا سڏيو؟ توهان جپان جي رهاڪو کي جپاني ٿا سڏيو، چين جي رهاڪوءَ کي چيني ٿا سڏيو. اهڙيءَ طرح آمريڪا ۾ رهندڙ آفريڪي شيدين کي ”آفريڪي آمريڪن“ ڇو نٿا سڏيو؟“ توهان اسان کي ”ڪارو“ يا ”نينگرو“ (Negro) ڪهڙي بنياد تي سڏيو ٿا؟ ڇا ڪو اهڙو به ملڪ آهي، جنهن جو نالو ڪارو آستان (Black Land) آهي، جيڪڏهن آهي ته پوءِ اتي جي ماڻهن کي توهان انهن نالن سان سڏيو.
هونءَ نيگرو “Negro” لفظ اسپيني ۽ پورچوگالي زبانن جو آهي، جنهن جي معنيٰ ڪارو آهي. آمريڪا جي ڪيترين رياستن ۾ توڙي ڪئناڊا ۾ ڪيترا آفريڪي نسل جا ماڻهو ”بلئڪ“ سڏجڻ تي سخت دل ۾ ڪن ٿا پر ”بلئڪ پرسن“ سڏجڻ تي اعتراض نٿا ڪن. يعني لفظ ”ڪارو“ اسم طور استعمال ڪرڻ کي تمام گهڻو خراب سمجهيو وڃي ٿو پر صفت طور ان کي گهٽ خراب سمجهيو وڃي ٿو. برطانيا ۾ به اڄ ڪلهه آفريڪا جي ڪارن ماڻهن جي جذبات جو خيال رکڻ خاطر کين “Black Briton” سڏڻ بدران Black British People سڏيو وڃي ٿو.