انقلاب آمريڪا ۽ خيرپور جو عرفان جماڻي
هن رياست تي Virginia نالو انگلينڊ جي راڻي ايلزبيٿ اول تان پيو جيڪا Virgin Queen به سڏبي هئي، جو هن شادي نه ڪئي هئي. شروع ۾ جن انگريزن انگلينڊ ڇڏي هيڏانهن آمريڪا جي نئين کنڊ ڏي رخ ڪيو، اهي هن علائقي ۾ Settle ٿيندا ويا ۽ هي علائقو ورجينيا سڏجڻ لڳو پر جيئن شروع ۾ ٻڌائي آيو آهيان ته جيئن اڳ زماني ۾ سنڌ جي پکيڙ گهڻي هئي ۽ نه فقط ملتان سنڌ ۾ اچي ويو ٿي پر بلوچستان جا پڻ ڪجهه حصا سنڌ سان شامل هئا. تيئن هن رياست ورجينيا ۾ نه فقط ڀر واري رياست West Virginia شامل هئي پر ڪينٽڪي، انڊيانا، اليناس رياستن جا حصا پڻ ورجينيا رياست ۾ اچي ويا ٿي. اڄ جي ورجينيا رياست جي اتر ۾ ويسٽ ورجينيا، مئريلينڊ ۽ پوٽو مئڪ نديءَ جي ٻئي پار ”ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا“ (يعني واشنگٽن) آهي، اوڀر ۾ ائٽلانٽڪ سمنڊ ۽ خليج چيزاپيڪ آهي ۽ اسان جا جهاز ائٽلانٽڪ سمنڊ لتاڙي هن خليج Chesapeake جي منهن وٽ Norfolk بندرگاهه ۾ اچن ٿا يا وري وڌيڪ خليج ۾ گهڙي بالٽيمور ۽ فلڊلفيا جهڙن بندرگاهن ۾ لنگر انداز ٿين ٿا. بهرحال ورجينيا رياست جي ڏکڻ واري بارڊر وٽ نارٿ ڪئرولينا ۽ ٽينيسي Tennessee رياستون آهن ته اولهه ۾ ڪينٽڪي ۽ ويسٽ ورجينيا جو ڪجهه حصو.
ورجينيا آمريڪا جي تيرهن رياستن مان هڪ آهي، جن گڏجي هتي جي تاريخي انقلاب آمريڪا American Revolution ۾ برطانيا جي حڪومت خلاف جنگ وڙهي.
آمريڪا ۾ رهڻ دوران توهان کي ڪيتريون ئي ڳالهيون American Revolution جي حوالي سان ٻڌڻ ۾ اينديون. هتي ٻه ٽي سٽون ان آمريڪين انقلاب بابت لکڻ ضروري سمجهان ٿو ته اهو ڇا آهي.
ڪولمبس جڏهن آمريڪا پهچڻ جو رستو ۽ اتي جي سرسبز زمين بابت يورپ جي ماڻهن کي خبر ٻڌائي ته يورپ جا ڪيترائي ملڪ جيڪي جهاز سازي ۽ جهاز رانيءَ ۾ ڀڙ هئا اهي آمريڪا جي زمينن تي قبضو ڪرڻ ۽ مال ميڙڻ لاءِ پنهنجي پنهنجي ملڪ جا ماڻهو موڪلڻ لڳا. ڪيتريون ته اهڙيون به ڪمپنيون نڪري پيون جن ماڻهن جو پئسو Invest ڪرڻ لاءِ جهاز ٺهرائي آمريڪا موڪليا ٿي ۽ اتان جيڪو ڦرلٽ يا بزنيس مان پئسو ڪمائجي آيو ٿي ان جون حصا پتيون ٿيون ٿي. يورپ جي مختلف ملڪن جا ماڻهو آمريڪا جي مختلف حصن ۾ Settle ٿيڻ لڳا. ڏکڻ آمريڪا ۽ وچ آمريڪا ۾ پورچو گالين ۽ اسپيني ماڻهن جو قبضو هو. اتر آمريڪا کنڊ ۾ ڪئناڊا ۽ USA جي زمين تي فرينچ ۽ انگريزن جو قبضو ٿيو. وچ وچ ۾ ڪجهه حصن ۾ ڊچ ۽ جرمن به پير ڄمائيندا ويا. ڪي ڪمائي پنهنجي ملڪ مال کڻي ٿي ويا ته ڪي آمريڪا ۾ ئي رهي پيا جتي وڏو پئسو ۽ مال دولت ٺاهڻ لڳا، جنهن جو ڪجهه حصو هنن کي پنهنجين حڪومتن کي ٽئڪس طور ڏيڻو پيو ٿي. ان معاملي ۾ فرانس ۽ انگلينڊ وارن باهه ٻاري ڏني هئي ته گهڻي کان گهڻو ٽئڪس ڏيو. شروع جا سال ته اهو ڪم بنا رنڊڪ جي هلندو رهيو پر پوءِ آخر آمريڪا ۾ رهندڙن اهو ئي سوچيو ته اسان جو هاڻ مرڻ جيئڻ هتي ئي آهي ۽ اسان جي اباڻي حڪومتن سان ڪهڙي ڪَتي ڪهڙو خريف! آهستي آهستي ٿي هو برطانيا توڙي فرانس جي حڪومتن کي آڱوٺو ڏيکارڻ لڳا. پوءِ فرانس ته ٿڌو ٿيندو ويو پر برطانيا حڪومت 1763ع ڌاري آمريڪا ۾ رهندڙن تي جيئن ئي ٽئڪس وڌايا ته هنن انهن ٽئڪسن کي غير قانوني قرار ڏيئي ڀرڻ کان انڪار ڪيو ۽ آمريڪين Revolution جي شروعات هتان شروع ٿئي ٿي. آمريڪا ۾ رهندڙ انگريزن (جيڪي هاڻ آمريڪن ئي ٿيا) بوسٽن ۾ پنهنجي اصلي حڪومت (برطانيا) خلاف مظاهرا ڪيا، جنهن جي جواب ۾ برطانيا وارن فوج موڪلي. آمريڪا ۾ رهندڙ به چر پر ۾ اچي ويا ۽ 1775ع ۾ جنگ لڳي، جنهن ۾ فرينچ حڪومت انگريزن خلاف آمريڪين جي مدد ڪئي. 1776ع ۾ تيرهن رياستن ملي خود مختياريءَ جو اعلان ڪيو ۽ پنهنجو ملڪ USA ٺاهيو. برطانيا وارن ڏاڍي ڪوشش ڪئي ته انهن پنهنجي ملڪ جي انگريزن کي جي هاڻ پرڏيهه ۾ بالم ٿي آمريڪن ٿي ويا هئا، انهن کي کلا هڻجن پر ڪامياب ٿي نه سگهيا. برطانيا طرفان آيل فوج جي ٻن وڏن جٿن مان هڪ 1777ع ۾ سارا توگا ۾ Capture ٿي ويو ۽ ٻيو 1781ع ۾ يارڪ ٽائون ۾ آڻ مڃي. برطانيا حڪومت جي وڏي خواري ٿي ۽ امن لاءِ 1783ع ۾ Treaty of Paris ٺاهي ويئي، جنهن ۾ برطانيا کي اهو قبول ڪرڻو پيو ته يونائيٽيڊ اسٽيس هڪ خود مختيار قوم ۽ ملڪ آهي، جنهن جون حدون اتر ۾ ڪئناڊا سان ۽ ڏکڻ ۾ اسپين جي قبضي واري رياست فلوريڊا سان ۽ اولهه ۾ مسي سپي نديءَ سان ملن ٿيون سو آمريڪا لاءِ American Revolution ۽ Treaty of Paris اهم شيون آهن، جن بعد آمريڪا هڪ الڳ ملڪ جي حيثيت سان وجود ۾ آيو ۽ پوءِ ٻيون رياستون به هن سان ملنديون ويون. اڄ هي ملڪ پنجاهه ملڪن يا رياستن جو هڪ گلدستو آهي.
اسان کي ڪرسٽل سٽي ۽ آرلنگٽن ڪائونٽي جون ڪجهه اهم عمارتون جهڙوڪ آمريڪا جي ڊفينس ڊپارٽمينٽ جي عمارت پينٽاگان ڏسڻ ۾ دير ٿي ويئي نه ته جنهن علائقي (اليگزئنڊرا) ۾ عرفان جماڻي رهي ٿو اهو شهر واشنگٽن کان، جتان هنن مون کي کنيو هو، ڪو ڏهه ڪلو ميٽر مس آهي. واشنگٽن کان ويجهو هجڻ ڪري هتي گهڻا تڻا اهي رهن ٿا، جيڪي واشنگٽن جي سرڪاري ۽ نيم سرڪاري آفيسن ۽ ٻين ادارن، اسٽورن ۽ هوٽلن ۾ ڪم ڪن ٿا. آهي ته هتي به رهائش تمام گهڻي مهانگي جو عرفان جي هڪ ڪمري واري فليٽ جي مسواڙ به 800 کن ڊالر (اڌ لک رپيا) ٿئي ٿي جيڪي هو پاڻ ۾ ٽي دوست ڦوڙي ڪن پر تڏهن به واشنگٽن کان سستو ٿيو. ”هاڻ آئون مئريلئنڊ يا پينسلوانيا رياست جي ڪنهن ٻهراڙي واري علائقي ۾ پنهنجو گهر وٺي رهڻ چاهيان ٿو.“ عرفان ٻڌايو.
عرفان کي ٽي ٻار آهن. وڏو عُمر ٻارهن کن سالن جو ٿيندو ان بعد ٻه ڌيئون صالحا ۽ شافعا آهن. هنن جو اصل ڳوٺ خيرپور آهي پر پڙهائيءَ خاطر سندس ٻار حيدرآباد ۾ رهن ٿا، جتي سندس 76 سالن جو والد صاحب ۽ سهرو پڻ رهن ٿا.عرفان جي شادي 1990ع ڌاري عزيز الله جماڻي صاحب جي گهران صائمه سان ٿي. عزيز الله حيدرآباد جي اسٽيشن برانچ واري يو بي ايل ۾ ڪافي عرصو مئنيجر ٿي رهيو.
عرفان جماڻي سائين جان محمد جماڻي صاحب جو ننڍو ۽ چوٿون نمبر فرزند آهي. سندس ٻيا ڀائر ضياءُ الدين ڳاڙهي موري (نوشهروفيروز)، ظهير جيڪو خيرپور ۽ حيدرآباد ۾ ۽ خورشيد سکر ۾ رهي ٿو.
خان محمد جماڻي سکر وارو ۽ سندس ڀائر لعل بخش جماڻي ۽ ڌڻي بخش جماڻي عرفان جا سڳا چاچا ٿين. عرفان جي ڄم جي تاريخ پهرين آگسٽ 1969ع آهي. پاڻ ارڙهن اوڻهين سالن جو هو ته 1988ع ۾ هتي آمريڪا ۾ اچي رهيو.
”عرفان تون پير جي ڳوٺ کان هتي پينسلوانيا پهتين ڪيئن؟“ مون عرفان کان پڇيو.
”مون کي منهنجي چاچي جي پٽ آمريڪا ۾ اچڻ لاءِ شوق ڏياريو،“
عرفان ٻڌايو، ”منهنجي چاچي خان محمد جي ٻن پٽن امتياز ۽ اشفاق مان امتياز گوڪل ڪمپنيءَ جي جهازن تي هو ۽ هن جو جهاز آمريڪا ايندو ويندو رهيو ٿي. هن اهو ئي جائزو لڳايو ته آمريڪا پري صحيح پر اهڙو ملڪ آهي جتي هر انسان کي محنت جو صحيح طرح اجورو ملي ٿو، جتي مستقبل آهي ۽ هو آمريڪا ۾ اچي Settle ٿيو. تن ڏينهن ۾ آمريڪا ۾ اچڻ يا رهڻ ڪو ڏکيو ڪم نه هو. سو آئون به ٽڪيٽ ڀري هليو آيس ۽ روزگار خاطر مختلف جابس ڪندو رهيس. اڄ ڪلهه هڪ دوست جي بزنيس کي Look after ڪريان ٿو.“
اسان عرفان جماڻيءَ جي شهر اليگزئنڊرا ۾ گهڻو نه ترسياسين. عرفان گهڻو ئي چانهه يا ڪافي پيئڻ لاءِ زور ڀريو پر اهو ئي فيصلو ٿيو ته وقت بچائجي ۽ اعجاز شيخ جي گهر (پينسلوانيا) پهچڻ دوران رستي تي جتي ساهي پٽبي اتي کڻي چانهه پيئبي. هن وقت عرفان جي فليٽ تي اچڻ جو مقصد اهو هو جو اتان اعجاز شيخ جو ڪجهه سامان کڻڻو هو، خاص ڪري گوشت ۽ ڪجهه مصالحا جيڪي هتي ۽ واشنگٽن ۾ سولائيءَ سان مليو وڃن ٿا.
”دراصل واشنگٽن ۾ مسلمان ملڪن جا سفارتخانا ۽ ٻيا ادارا هجڻ ڪري هتي جي ڪيترن ئي دڪانن تي حلال گوشت مليو وڃي.“ عرفان ٻڌايو، ”اعجاز هاڻ شفٽ ڪيو آهي ۽ جيسين پنهنجي آس پاس ڪو حلال گوشت جو دڪان ڳولي، مون هن جي لاءِ هتان حلال گوشت وٺي فريزر ۾ رکي ڇڏيو هو.
آمريڪا ۾ حلال ۽ حرام کاڌي جو مسئلو
ڪو زمانو هو جو آمريڪا، يورپ توڙي جپان پاسي رهندڙ مسلمانن لاءِ حلال شيءِ حاصل ڪرڻ وڏو مسئلو هوندو هو. حلال مان مراد فقط گوشت نه پر ٻيون شيون پڻ جهڙوڪ ڪيڪ، چاڪيلٽ، آئيس ڪريم، جيلي ۽ ويندي ٽَٿ پيسٽ وغيره ڇو جو انهن شين ۾ ڪانه ڪا شيءِ اهڙي ٿئي ٿي، جيڪا ان شيءِ کي مسلمانن لاءِ حرام ڪري ٿي، جيئين ته Lard (چرٻي) جيڪا ڊبل روٽي ۽ ڪيڪن ۾ عام ٿئي ٿي، جنهن جو واسطو سوئر سان آهي ۽ اهڙي طرح ٻيون شيون پر هاڻ جتي ڪٿي انهن شين جو نعم البدل مليو وڃي، پوءِ اها ٻي ڳالهه آهي ته اها حلال شيءِ عام کان ڪجهه مهانگي ملي ٿي پر مليو ضرور وڃي ٿي. اهو ان ڪري جو هينئر جتي ڪٿي مسلمانن جو تعداد تمام گهڻو آهي ۽ بزنيس خاطر اهڙين شين جي وڪري لاءِ نه فقط مسلمانن دڪان کوليا آهن(خاص ڪري انڊيا، پاڪستان، ترڪي، لبنان ۽ فلسطين جي مسلمانن) پر مڪاني آمريڪن گورن ۽ سکن ۽ هندن پڻ دڪان کوليا آهن، جن تي ٻين شين کان علاوه حلال گوشت پڻ ملي ٿو، جنهن جي ذبيحا لاءِ هنن ننڍي کنڊ يا مصر جي مسلمان ڪاسائين کي رکيو آهي. نيويارڪ ۽ نيو جرسي کان واشنگٽن ۽ ورجينيا تائين توهان کي هن قسم جي نالن وارا دڪان نظر ايندا، جن جي ٻاهران ”حلال“ جو لفظ به لکيل ڏسڻ ۾ ايندو.
اپنا بازار
ساران فوڊ مارڪيٽ
اورينٽ فوڊس
اسپائيس (مصالحا) مارڪيٽ
انڊوپاڪ بازار
حلال ميٽ ائنڊ مصالحا
دانه بازار
ڪابل مارڪيٽ
سبزي منڊي
ويندي ڪيترا دڪان ۽ هوٽلون جن جي نالن مان لڳي ٿو ته هندن جون آهن پر انهن تي به حلال کاڌو ملي ٿو، جيئن ته روي ڪباب ريسٽورنٽ، بمبئي فوڊ ائنڊ گفٽس وغيره، انڊيا مني مارڪيٽ، تاج گروسري، مهاراجا........وغيره وغيره.
هنن ملڪن ۾ توڙي ملائيشيا، انڊونيشيا ۽ ٿائيلينڊ جهڙن ملڪن ۾ ڪو به اسان جي ملڪ وانگر دڪان تي يا گهر جي اڱڻ تي ٻڪري يا رڍ ڍڳي ڪهي نٿو سگهي.يورپ، جپان توڙي آمريڪا ۾ ڪوس جو ڪم فقط سرڪاري طرح مقرر ڪيل ذبيحا خانن Slaughter Houses ۾ ئي ٿئي ٿو ۽ پوءِ مارڪيٽ ۾ دڪانن تي کڄي اچي ٿو. ماڻهو ڪلو گرامن جي حساب سان وٺن ٿا يا ڪڏهن ٻه يا وڌيڪ دوست گڏجي سڄي ٻڪري يا رڍ جو گوشت حصا پتيون ڪن. 1960ع واري ڏهي جي آخري سالن ۾ جڏهن آءٌ پهريون دفعو آمريڪا آيو هوس ته انهن ڏينهن ۾ آمريڪا ۾ نه ايتريون مسجدون هيون نه مسلمان هئا. (نيويارڪ ۾ ٽي مسجدون هيون اڄ ٻن سون کان مٿي آهن) انهن ڏينهن ۾ حلال شيون ملڻ جي ڏکيائي ڪري کاڌي پيتي جو وڏو مسئلو رهندو هو. اسان جو جهاز نيويارڪ يا هيوسٽن ۾ پهچڻ تي انهن ڏينهن ۾ اتي رهندڙ منهنجا سنڌي دوست ڏاڍو خوش ٿيندا هئا، جو هنن کي جهاز تي مهمانن جي حيثيت ۾ مفت ماني ملندي هئي ۽ هر وقت مختلف پاڪستاني ڊش کائڻ لاءِ ملندا هئا ۽ هو بي ڊپا ٿي هر شيءِ کائيندا هئا جو اسان جي پاڪستاني جهازن تي هر شيءِ حلال ئي استعمال ٿئي ٿي. ڪڏهن ڪڏهن آئون هنن وٽ شهر ۾ وڃي رهندو هوس ته پوءِ بشير مغل، نور احمد نظاماڻي، يوسف ڏاهري يا جهڏي جو مير مبارڪ ٽالپر پري پري کان ڪنهن يهوديءَ جي دڪان تان يا هن جي گهران گوشت وٺي ايندا هئا، جيڪو ڪوشر Kosher سڏبو هو، جيئن اسان مسلمانن جو ذبح ڪيل گوشت حلال سڏجي ٿو. انهن ڏينهن ۾ اهو چيو ويو ٿي (۽ اڃا به ڪيترن ملڪن ۾ رهندڙ مسلمان چون ٿا) ته يهودي الله جو نالو وٺي ٻڪري، رڍ يا ڳئون ذبح ڪن ٿا پر هاڻ ڏسان پيو ته اڄڪلهه هتي آمريڪا ۾ رهندڙ مسلمان ”ڪوشر“ کي ”حلال“ نٿا سمجهن جو هنن جو اهو چوڻ آهي ته مسلمان جڏهن ڪنهن جانور کي ذبح ڪري ٿو ته تڪبير پڙهي ٿو ۽ هر جانور تي سير وجهڻ مهل ”بسم الله، الله اڪبر“ چوي ٿو. يهودي به جانورن کي مسلمانن وانگر ڪهن ٿا پر هو هر جانور تي تڪبير هڻڻ بدران فقط هڪ دفعو، جڏهن سلاٽر هائوس ۾ گهڙن ٿا، ته پڙهن ٿا.
ڪوشر Kosher يهودين جو هيبرو زبان جي لفظ ڪاشر Kasher مان نڪتو آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ”صحيح“ Fit،. ڊپارٽمينٽل اسٽورن ۾ کاڌي جي ڪيترين ئي شين تي توهان کي ”ڪوشر“ لفظ لکيل نظر ايندو، جيڪو يهودين جي مذهبي اصولن مطابق هنن جي کائڻ لاءِ صحيح Proper آهي پر بقول هتي جي مولوين جي جيڪڏهن ڪنهن شيءِ تي ڪوشر لکيل آهي ته ان جو مطلب اهو هرگز نه آهي ته اهو حلال آهي.
هتي آمريڪا ۾ ٿلهي ليکي هيٺيون شيون حرام سمجهيون وڃن ٿيون، جيڪي هر مسلمان Avoid ڪري ٿو.
سوئر
ڪنهن جو به رت
چيريندڙ ڦاڙيندڙ جانور ۽ پکي
تقريبن سڀئي نانگ بلائون ۽ جيت جڻيا
مردار جانور
اهي حلال جانور جيڪي اسلامي طرح ذبح نه ڪيل آهن
وائين Ethyle Alcohal ۽ هر قسم جا Spirits
ڪجهه ڳالهيون جن لاءِ هتي هر مسلمان کي ڌيان ڌرڻ لاءِ چيو وڃي ٿو.
جيڪا به شيءِ خريد ڪريو ان جي ليبل تي Ingredients ضرور ڏسندا ڪيو. ان بنا هرگز خريد نه ڪريو. جيڪڏهن انهن ۾ ڪو به اهڙو حرام جو جزو موجود آهي ته اها شيءِ هرگز خريد نه ڪريو.
ڪڏهن به سپر مارڪيٽ مان ڪنهن به قسم جو گوشت، قيمون يا ڪواب نه خريد ڪريو. ان قسم جون شيون ”حلال ميٽ اسٽور“ تان وٺو.
فاسٽ فوڊ ريسٽورنٽ جهڙوڪ مئڪڊونالڊ، برگر ڪنگ، پيزا هٽ، ڪينٽڪي، فرائيڊ چڪن KFC وغيره تي کائڻ کان گريز ڪريو. سندن چوڻ موجب سندن ڪجهه شيون کڻي حرام نه هجن پر بهتر آهي ته اهڙن هنڌن تي کائڻ کان پاڻ کي بچائجي.
هيٺيون شيون خريد ڪرڻ وقت بيحد خبردار رهڻ کپي جو ڪڏهن ڪڏهن انهن ۾ ڪو هڪ يا ٻه Ingredients اهڙا شامل ٿيل هوندا آهن، جن ڪري اها شيءِ مسلمان لاءِ حرام ٿيو وڃي، جيئن ته ڪجهه سوپ، پوءِ ڀلي کڻي ڪارن سوپ هجي پر ڪن هوٽلن ۾ ان ۾ گوشت جا ننڍا ٽڪر پڻ وڌا وڃن ٿا يا ڪيڪ ۽ بيڪري جا بسڪيٽ جن ۾ جانورن جي چرٻي ٿي سگهي ٿي، چاڪليٽ، آئيس ڪريم يا ڌورو جنهن ۾ مرم (شراب) يا جانورن جي هڏن مان ٺهيل جيلي Gelatin يا ٻيو ڪو حرام Ingredients ٿي سگهي ٿو. بهرحال ڪابه اهڙي شيءِ خريد ڪرڻ وقت مسلمانن کي انهن جي ليبل تي جانچڻ کپي ته ان ۾ ڪهڙا Ingredient شامل آهن. هتي جي اسلامي ائسوسيئيشن ۽ اسلامڪ سينٽرن طرفان وقت به وقت اهڙن Products ۽ Ingredientsجي لسٽ شايع ٿيندي رهي ٿي، جن کان مسلمانن کي پرهيز ڪرڻ لاءِ چيو وڃي ٿو. انهن مان ڪجهه Ingredients هن ريت آهن.
الڪوحل-شراب
Animal Shortening -جانورن جي چڪنائي جنهن سان ڊبل روٽي ۽ ڪيڪن کي چمڪ ڏيڻ خاطر، انهن مٿان، هن سان مکُ ڏنو وڃي ٿو.
Animal Fat- جانورن جي چرٻي (هونءَ حلال جانورن جي چرٻي اسان جي ملڪ ۾ کاڌي وڃي ٿي جو اهي جانور اسان وٽ اسلامي طريقي سان ذبح ڪيا وڃن ٿا پر هتي آمريڪا ۾ ڪنهن ڪيڪ، چاڪليٽ يا فراءِ ٿيل Nuts بادامن، کاڄن جي لفافن يا دٻن تي Animal Fat لکيل آهي ته توڙي کڻي ٻڪري، رڍ يا ڪنهن ٻئي حلال جانور جي چرٻي هجي پر جيئن ته اهو جانور هتي اسلامي طرح ذبح ٿيل ناهي، ان ڪري ان Gredient واري شيءِ کائڻ لاءِ مسلمانن کي منع ٿيل آهي.
Bacon- سوئر جي گوشت جي ڪابه شيءِ
Broth- يخني، جيڪڏهن Animal Broth لکيل آهي ته ان شيءِ کان پرهيز ڪجي.
Enzymes - جيڪڏهن Microbial Enzymes لکيل آهي ته پوءِ صحيح آهي پر رڳو Enzymes لکيل آهي ته پوءِ اها شڪ جي ڳالهه آهي جو اهي ڪنهن جانور مان به نڪتل ٿي سگهن ٿا.
Ethanol
Ethoyle Alcohal
Gelatin- هيءَ شيءِ جانورن جي هڏين مان ٺاهي وڃي ٿي ۽ ان جو استعمال اڪثر جيلين ۾ ٿئي ٿو.
Gin جن جيڪو شراب جو قسم آهي، ڪيترين ئي بيڪري جي شين ۽ بار بيڪيو ۾ استعمال ٿئي ٿو.
هئم Ham
L-Gysteine جيڪڏهن انسانن جي وارن مان نڪتل آهي ته ان لاءِ حرام جي فتويٰ مليل آهي.
Lard- جانورن جي چرٻي خاص ڪري سوئر جي.
Lipase- جانورن مان نڪتل خامرو واري شي کان پرهيز ڪجي.
Pepsin
Rennet- هيءَ شيءِ جيڪا ڪيترن ئي کاڌن ۾ بيڪريءَ جي شين ۾ استعمال ٿئي ٿي، جيڪڏهن ڀاڄين ۽ ٻوٽن Plants مان نڪتل آهي يا Microbial يا Synthetic آهي ته اها حرام ناهي پر Rennet جيڪڏهن جانور يا ڪنهن کير پيئندڙ ڦر جي پيٽ مان نڪتل آهي ته پوءِ حرام قرار ڏني ويئي آهي.
Rum- شراب جو قسم
Stock (جانورن جي اوٻاريل هڏين مان نڪتل Ingredient Wine شراب
Tallow- سخت قسم جي چرٻي ۽ گودو جيڪو اڪثر جانورن جي نرين مان ڪڍيو وڃي ٿو، جنهن مان صابڻ ۽ ميڻ بتيون به ٺهن ٿيون.
Vanilla extract /Flavour
Whey
بهرحال مٿيون اهڙيون شيون Ingredients آهن، جن کان مسلمانن کي سختيءَ سان پرهيز ڪرڻ کپي. هتي جي ملڪن ۾ دڪانن تي وڪامندڙ هر شيءِ خريد ڪري کائي نٿي سگهجي. هر شيءِ چاهي ڪيڪ بسڪيٽن جو پئڪيٽ هجي يا پٽاٽو چپس، مڪاني قانون مطابق ان جي ٻاهرين دٻي يا لفافي Wrapper تي لڳل ليبل تي Ingredients جا نالا پڙهڻ کپن ته ان شيءَ ۾ ڪهڙا ڪهڙا استعمال ٿيل آهن. ڪيتريون اهڙيون شيون آهن، جيڪي يهودي ۽ هندو به مذهب جي خيال کان استعمال نٿا ڪن. ڪيترين شين ۾ ته انساني عضوا يا انسان جون خارج ڪيل شيون استعمال ڪيون وڃن ٿيون. جيئن 1980ع واري ڏهي ۾ جڏهن آئون ملائيشيا ۾ هوس ته اتي Oil of Ulay نالي هڪ ڪريم تي وڏو گوڙ مچي ويو هو. خبر پيئي ته ملائيشيا جون ڇوڪريون جيڪي پنهنجي سونهن وڌائڻ لاءِ سڀ کان گهڻي ڪريم ”آئل آف اُلي“ استعمال ڪن ٿيون ان ۾ اهم Ingredient عورت جي ”عور“ Placenta جنهن کي ملئي ”عوري“ سڏين ٿا، آهي. اها پڻ ماڻهن کي خبر پئجي ويئي ته سنگاپور جي جنرل اسپتال ۾ في عور هڪ ڊالر ۾ خريد ڪئي وڃي ٿي ۽ هن ڪريم جي گهڻي کپت ڪري انگلينڊ بدران سنگاپور ۾ ئي ٺاهي وڃي ٿي. بهرحال ان تي مذهبي ماڻهن ۽ سائنسدانن جا ڪافي بحث هلندا رهيا، جن جو تفصيل ملائيشيا جي سفر نامي واري ڪتاب ۾ ڏئي چڪو آهيان. سو اهڙي قسم جي شين Products بابت هتي جون مڪاني اسلامي جماعتون هتي رهندڙ مسلمان کي اخبارن، انٽرنيٽ ۽ اسلامڪ سينٽرن ذريعي ٻڌائينديون رهن ٿيون ته ڪهڙيون شيون حلال آهن ۽ ڪهڙيون حرام. واشنگٽن مان نڪرندڙ هڪ اسلامي اخبار جي گذريل جمعي واري پرچي ۾ پڙهيل ڪجهه معلوماتي سوال هن وقت ياد اچي رهيا آهن، جن مان پنهنجي ملڪ ۾ پڙهندڙن کي Idea ٿي سگهندي ته هتي آمريڪا ۾ رهندڙ مسلمان روزمره جي استعمال جي شين بابت معلومات يا مونجهارن جو جواب هتي جي علمائن کان پڇندا رهن ٿا. نموني خاطر ٻه ٽي سوال هن ريت آهن.
سوال: هتي (آمريڪا) ۾ ملندڙ ڪيترين هار سينگار Cosmetics جي شين ۾ Urea نالي هڪ Ingredient استعمال ٿئي ٿو، اهي شيون جن ۾ يوريا استعمال ٿئي ٿو، حلال آهن يا حرام؟
جواب: يوريا هڪ ڪيميڪل ڪمپائونڊ آهي، جيڪو Synthetic به ٿي سگهي ٿو ته ڪنهن جانورن جي Urine مان به حاصل ڪري سگهجي ٿو. Synthetic (يعني هٿرادو ٺهيل) يوريا واريون شيون استعمال ڪري سگهجن ٿيون پر جانورن جي پيشاب مان ڪڍيل يوريا نجس (پليد) آهي. ڪيمسٽري (سائنس) کان اڻ واقف پڙهندڙ Synthetic (هٿرادو) ۽ قدرتي طرح حاصل ڪيل شين کي هن مثال مان سمجهي سگهن ٿا ته کنڊ يا ڳڙ ڪاربن، آڪسيجن ۽ هئڊروجن جي مقرر جزن جو نالو آهي. هاڻ توهان چاهي اها کنڊ ڪمند کي نپوڙي حاصل ڪيو يا ڪاربن، هئڊروجن ۽ آڪسيجن جا مقرر جزا ملائي Synthetic طريقي سان کنڊ ٺاهيو.
سوال: ڇا اهي سڀ پنيرن Cheese جا قسم جن ۾ rennet مليل آهي، حرام آهن؟ ملائيشيا ۾ ڪيترائي پنيرن جا قسم وڪامن ٿا (ويندي ڪرئفٽ ڪمپنيءَ جو چيز) ۽ ڪجهه ۾ ته ليبل مطابق rennet به پيل آهي پر ملائيشيا جي واسطيدار کاتي طرفان ان تي ”حلال“ جو ٺپو لڳل آهي.
جواب: هر اهو پنير جنهن ۾ Rennet استعمال ٿيل آهي حرام ناهي. جيڪڏهن ڪنهن حلال ۽ اسلامي طرح ذبح ٿيل جانور جو Rennet استعمال ٿيل آهي ته اهڙو پنير يا ڪا ٻي شيءِ کائي سگهجي ٿي ۽ جيڪڏهن ملائيشيا وارن ان کي حلال قرار ڏنو آهي ته اهو ضرور صحيح هوندو.
سوال: آمريڪا ۾ رهندڙ اسان جو هڪ پاڪستاني دوست چوي ٿو ته اهو صابڻ جنهن جي ٺهڻ ۾ سوئر جي چرٻي استعمال ٿئي ٿي اهومسلمان استعمال ڪري سگهن ٿا. ان سلسلي ۾ هو ڪراچيءَ جي دارل افتدا جي مفتي رشيد احمد جي ڏنل فتويٰ جو حوالو ڏئي ٿو.
جواب: اسان کي ان بابت ڪا خاطري ناهي ته مفتي رشيد ان سلسلي ۾ ڪا فتويٰ ڏني آهي. بهرحال ان قسم جو سوال هن کان اڳ به پڇيو ويو آهي، جنهن جو جواب توهان جامعيه بنوريا، ڪراچي وارن جي ويب سائيٽ http:/www.binoria.org/q&a/ تي پڙهي سگهو ٿا.