ڊان بريڊ جا ڪنا چٻاڙيان.....
جيئن مٿي لکي آيو آهيان ته هنن هاءِ ويز Express ways تي هلڻ مهل ڪا تبديلي نظر نٿي اچي. سڄي واٽ ساڳيو ڏامر جو رستو ۽ زوڪاٽ ڪندڙ گاڏيون نظر اچن ٿيون. ساڳيو نظارو ڏسي ڏسي بوريت به ٿي پئي، انگلش لٽريچر جي پيرڊن واريون اٻاسيون به آيون پي ۽ رکي رکي ننڊ جو جهوٽو به اچي ويو ٿي. اک کلڻ تي يڪدم عرفان سان ڪا انڌي منڊي ڳالهه ڪيم ٿي يا پڇيم ٿي. پنهنجي معلومات وڌائڻ لاءِ نه پر عرفان کي جاڳائي رکڻ لاءِ جو ائين نه ٿئي جوماٺ مٺوڙي ۾ ڊرائيو ڪرڻ ۾ هن جي به اک لڳي وڃي ۽ ههڙي رستي تي ۽ هن رفتار سان، الله خير ڪري، پل کن جي بي خيالي ۾ خبر ناهي ڪيترين گاڏين ۽ گهرن جي تباهي ٿيو وڃي.
هڪ ٻئي سان ٽڪرائجي ويل گاڏيون به هڪ ٻئي مان ڇڪي ٻاهر ڪڍڻ بدران ويلڊنگ يا گئس ڪٽنگ ذريعي ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڌار ڪيون وڃن ٿيون! رکي رکي عرفان کي ڪنهن فون ڪيو ٿي ته خوشي ٿي ٿي ۽ مون سڪون سان پنهنجي اڌ ننڊ اڌ سجاڳ واري حالت قائم رکي ٿي جو پڪ هيم ته فون تي هلندڙ ڳالهه ٻولهه هن کي مون وانگر جهوٽا کائڻ کان بچائيندي. هڪ هنڌ اک کولي ساڄي کاٻي ڏٺم ته پري پري تائين نيري آسمان هيٺ چهچ سائي رنگ جي پوک ڏاڍي دل ڌتاريندڙ لڳي.
”ڪمند جي پوک آهي؟“ مون عرفان کان پڇيو.
”نه مڪئي جي آهي،“ عرفان ٻڌايو ”ڇا ته ڀلو فصل آهي. فوٽو ڪڍبو؟“
”فوٽو ته ڪڍون يا نه، ڪجهه گهڙيون کڻي ترس ته ٽنگ ڊگهي ڪيون. آئون ته ورجينا ۽ مئريلئنڊ ۾ به هيٺ نه لٿو هوس.“
”بلڪل بلڪل،“ عرفان چيو، ”ان ڪري ته آئون هر وقت چانهه يا ڪافي لاءِ به پڇان پيو ته توهان ها ڪريو ته آئون به پيئان.“
عرفان پنهنجي ڪار کي وچئين قطار مان ڪڍي ساڄي پاسي واري قطار اختيار ڪئي ۽ جيئن ئي ڪو Exit آيو ته هن هاءِ وي ڇڏي ساڄي مڙندڙ رستو اختيار ڪيو، جنهن اسان کي هتي جي گهٽ ويڪرن رستن يعني نيشنل هاءِ وي تي آڻي پهچايو، جنهن جي ٻنهي پاسي رستي جي ڪپرن سان گڏ ٻنيون ٻارا ۽ آباديون ۽ ڪارخانا هئا. عرفان جماڻيءَ ٻڌايو ته هو، هونءَ به هتان لنگهندي، هنن ڳوٺن ۽ کيتن مان ڀاڄي ڀتي وٺڻ لاءِ ترسندو آهي، سو هاڻ هن ان مڪئي جي پوک ۽ ان اڳيان ڪجهه ننڍڙن دڪانن (يعني هتي جي حساب سان ننڍڙا) ۽ پئٽرول پمپ واري هنڌ تي اچي گاڏي بيهاري. پئٽرول جي ضرورت نه هئي پر پئٽرول پمپ سان لاڳاپيل دڪان تان هڪ پنهنجي لاءِ هڪ منهنجي لاءِ پيپسي جي بوتل ۽ Doritos نالي ٽارٽيلا چپس جو ٻارهن آئونس وارو پئڪيٽ ورتو. آمريڪا جون ڪجهه عجيب ڳالهيون، هڪ هنڌ ٻڌايون اٿم ته سڄي دنيا ۾ لائيٽ ٻارڻ لاءِ سئچ کي مٿان کي هيٺ ڪبو آهي پر هتي هيٺان کان مٿي ڪجي ٿو. دنيا جي ملڪن ۾ Left Hand ڊرائيور آهي ۽ هتي آمريڪا ۾ ! Right Hand دنيا ۾ ڪڏهوڪو ميلن بدران ڪلو ميٽر ٿي ويا پر هتي اڃا اهي ميل پيا هلن. اهڙي طرح وزن جي ماپ لاءِ ٽوڪيو، لنڊن ۽ پئرس ۾ ته ڪلو گرام استعمال ٿين ئي ٿين ٿا پر کڏڙو، ٺل، دڙو ۽ پڊعيدن جهڙن ڳوٺن ۾ به پاءَ، سير ۽ مڻ بدران ڪلو گرام ۾ ئي تور ڪئي وڃي ٿي پر هتي هڪ آمريڪا آهي، جتي اڃا تائين آئونسن ۾ وزن ٿئي ٿو. هي چپس چيز يعني پنير ۾ Bake ٿيل پٽئٽو چپس هيون، جنهن جي لفافي تي Ingredients کان علاوه ڪئلوريون ۽ پروٽين لکيل هو ته هنن ۾ ڪيتري وئٽمن اي موجود آهي ۽ ڪيتري وئٽمن سي، ڪئلشيم، ٿيامن، آئرن، فاسفورس وغيره. هڪ ڪنڊ تي Date Of expiry لکيل هو، يعني ان تاريخ تائين هي چپس صحيح رهنديون ان بعد ڪمپنيءَ جي ذميواري نه آهي. اهي اهڙيون ڳالهيون آهن، جيڪي آمريڪا ۾ هر کاڌي جي شيءِ جي لفافي جي ٻاهران لکيل رهن ٿيون پر هن لفافي مون کي هڪ Quotation ڏي ڌيان ڇڪرايو، جيڪا وڏن اکرن ۾ لکيل هئي ته هي چپس کائڻ ۾ حتمندي آهي جي نقطي جي وڪالت ڪئي ٿي جيڪا ڊاڪٽر ڪينٿ ڪوپر جي چيل آهي. عرفان کي چيم ته هاڻ اهو ڊاڪٽر ڪينٿ آهي ته الائي ڪهڙي ميڊيڪل يونيورسٽي يا اسپتال سان وابسته اهو نه لکيو اٿن. سندس نالي هيٺان فقط لکيل آهي Fitness and wellness expert بهرحال ڪوٽيشن به هتي لکندو هلان:
“Fitness is a journey, not a destination. It must be continued for the rest of your life.”
گاڏي پارڪ ڪري عرفان جماڻي ۽ آئون مڪئي جي پوک جو ڪنارو ڪنارو ڏيئي هلڻ لڳاسين. اسان چپس به کائيندا رهياسين، ڳالهيون به ڪندا رهياسين ته ساڳئي وقت ڪچڙي مڪئي جي چهچ سائي فصل جي دلڪش نظاري مان به مزو وٺندا رهياسين. مڪئي ۾ سنگ اچي ويا هئا پر اڃا ايڏو بالغ نه ٿيا هئا جو انهن جا کوندا ٻاهر نڪرڻ شروع ٿين. عرفان کي چيم ته آمريڪا جون ٽي شيون منهنجيون شروع کان فئوريٽ رهيون آهن. هڪ آئيس ڪريم ۽ ان بعد مڪئي جا سنگ (جن کي هتي آمريڪا ۾ ”ڪارن“ سڏين ٿا) ۽ ٽي بوهي مڱ (جنهن کي گرائونڊنٽس به سڏين پر عام طرح سڄي دنيا ۾ پي نٽ Peanuts سڏجن) هينئر ته اسان وٽ به چڱي خاصي مٺي ۽ نرم مڪئي ٿئي ٿي پر اڄ کان پنجٽيهه سال کن اڳ جڏهن پهريون دفعو آمريڪا آيو هوس ته هتي آمريڪا ۾ ٿي، سٺي ۽ سستي مڪئي (Sweet Corn) ۽ Peanuts ڏسي حيرت ٿيندي هئي. اهڙي طرح ٻيون به شيون هيون جهڙوڪ گدرو، ڇانهين، پپئيو، ڪيلو وغيره جن جي سعودي عرب، ملائيشيا ۽ فلپين جهڙن ملڪن ۾ ته بيحد بهترين جنس نظر آئي ٿي پر اسان وٽ هرگز نه. اسان جي ملڪ ۾ ڇانهين به وٺبي هئي ته پڪ نه هوندي هئي ته اندران اڇي نڪرندي (يعني اڻ پڪل) يا ڳاڙهي ۽ جي ڳاڙهي هوندي هئي ته ضروري ناهي ته مٺي به هجي ۽ هر صورت ۾ ان جو ٻج تمام وڏو هوندو هو، جنهن جو هڪ هڪ ڪڻ ڪڍڻ بنا کائي نه سگهبي هئي ۽ ان ڇانهينءَ جي کل به ٿلهي هوندي هئي.
ان وقت جون ڇانهيون ۽ گدرا گهڻو ڪري وهٽن حوالي ئي ٿيندا هئا پر هاڻ اسان وٽ به هر قسم جي ڀاڄي ۽ ميوو اعليٰ جنس جو ٿيڻ لڳو آهي لاءِ ويندي چيري ۽ اسٽابيري به ايتري پوکي وڃي ٿي جو مارڪيٽ ۾ وڪامڻ لاءِ اچي ٿي. نه ته 1960ع جي آخري وارن سالن ۾ هتي جا بهترين ۽ مٺا سنگ ڏسي پنهنجي والد کي هيوسٽن، فلڊلفيا، نيو اوورلينس ۽ نيويارڪ وغيره مان لکيل خطن ۾ هتي جي عمارتن ۽ ماڻهن بابت لکڻ بدران هتي جي مڪئي جي واکاڻ لکندو هوس ۽ پنهنجي والد کان جيڪو ائگلريڪلچر جو شاگرد رهيو هو ۽ هتان آمريڪا مان (ڪارنيل يونيورسٽي اٿيڪا مان) ائگريڪلچر سائنس ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪئي هئي، اهو ئي سوال ڪندو هوس ته هتي جي مڪئي ايڏي سٺي ڇو آهي؟ ۽ جواب ۾ هو ٻڌائيندو هو ته اهو ان ڪري آهي جو آمريڪا وارا نه فقط انڊسٽري ۾ پر ائنمل هسبنڊري ۽ ائگريڪلچر ۾ به اسان کان گهڻو اڳيان آهن ۽ هنن ان تي کوجنائون ۽ تجربا ڪري نيون نيون جنسون پيدا ڪيون آ هن. ان کان علاوه موسم ۽ زمين (Soil) جي به ڳالهه آهي، جنهن مطابق اسان وٽ ۽ انڊيا ۾ جيئن انب جي جنس بهترين ٿئي ٿي.
”آمريڪا ۾ جيڪي مڪئي جا سنگ کائون ٿا،“ والد صاحب (مرحوم گل محمد شيخ) لکيو هو، ”اهي عام مڪئي Maize (جنهن جو لاطيني نالو Zea Maus آهي) جا سنگ نه آهن پر مٺي مڪئي Sweet Corn جا سنگ آهن، جنهن کي Etzcorn يا Sugar corn به سڏيو وڃي ٿو ۽ عام مڪئي Zea mays جي hybridized ورائٽي آهي، جنهن لاءِ سٺو Soil جنهن ۾ Potassium جي کوٽ نه هجي، هلڪي ٿڌي موسم، گهڻي روشني، قدرتي Pollination ۽ سٺي Fertility سان گڏوگڏ وڏي سنڀال جي ضرورت آهي، جو هن کي جيتن Insects کان علاوه مختلف جانورن کان بچائڻ ضروري آهي.
مون کي ياد آهي ته اڄ کان اڌ صدي کن اڳ 1955ع ڌاري جڏهن اسان ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ پڙهندا هئاسين ته والد صاحب هر موڪل واري ڏينهن تي ٻني تي وٺي هلندو هو ۽ پوک بابت سمجهائيندو هو. اسان جي ٻني ۽ باغ جيتوڻيڪ نيشنل هاءِ وي تي آهي، جتي رستي تان هلندڙ ٽرئفڪ ۽ تن ڏينهن ۾ ٽنڊوآدم کان پڊعيدن تائين هلندڙ ريل گاڏيءَ جا آواز ٿيندا رهندا هئا پر تڏهن به ڪيترن ئي قسمن جا سهڻا پکي، تتر ۽ جانور نظر ايندا هئا. ڪيترائي دفعا سوئر، گدڙ ۽ نانگن جهڙا جانور ۽ بلائون مون پاڻ ڏٺيون. اڄ ڪانگ ڪٻر ۽ انبن جي موسم ۾ ديسي سائي چتونءَ کان علاوه ڪو پکي نظر نٿو اچي، سانڍي ۽ اڏوهيءَ کان علاوه ٻي ڪا چرندڙ شيءِ نظر نٿي اچي. ڪجهه ماڻهن سندن موت آندو ڪجهه جيت مار دوائن Pesticide جو شڪار ٿي ويا. بهرحال منهنجي زور ڀرڻ ته والد صاحب مون کي هيوسٽن (ٽيڪساز) جي هڪ مارڪيٽ مان مڪئيءَ جو ٻج آڻڻ لاءِ چيو ، جيڪو ٻنيءَ تي هڪ ننڍڙي پلاٽ ۾ پوکيو ويو ۽ تمام سٺو ڦوٽاڙو ۽ سنگ ٿيا پر پوءِ انهن سنگن جي ٻج مان ٻيو ڀيرو سٺو سنگ نه اڀريو. هڪ ته ڪيڙي لڳڻ ڪري ۽ ٻيو رات جو سوئرن ۽ ڏينهن جو ڀر وارن ڳوٺن جي ڇوڪرن کان ڀاڄيون پوکيندڙ باگڙي ئي بيزار ٿي پيا نه ته منهنجو خواب شايد پينسلوانيا جي هن ساوڪ جهڙو هو. ڪجهه ڏينهن اڳ فون تي پنهنجي زميندار پيٽارين دوست غلام حسين چانڊيو کي سهڻي صلاح ڏنم ته ”يار ڳالهه ٻڌ زيتونن ۽ گلاب جي گلن پوکڻ کان مڪئي Sweet Corn ڇو نٿو پوکين؟“
”ڪهڙيون ويٺا ڳالهيون ڪريو“ هن وراڻيو هو، ”اهي شيون جن لاءِ ٿوري پاڻيءَ جي ضرورت آهي، اهي ئي نٿا پوکي سگهون سو اها مٺي مڪئي پوکي سگهنداسين“
سندس اها ڳالهه ٻڌي ڪانگ ۽ لولي جي مزاحيه ڳالهه ياد آئي ته وڻ تي ويٺل ڪانگ کي هيٺان لنگهندڙ هڪ اخباري نمائندي گهوري ڏٺو ته ڪانگ ٺهه پهه چيس ته تون سوچيندو هوندين ته آئون ڪنهن هاريءَ جي ٻار کان مٺي مانيءَ جو لولو کسي آيو آهيان ۽ ويٺو کان. ٻئي درجي جي ڪتاب ۾ ڏنل اها ڪهاڻي مون به پڙهي آهي پر تنهنجي اطلاع لاءِ اهو به ٻڌايان ته گذريل برسات ۾ ڪڻڪ جي فصل کي ڪاپاري ڌڪ لڳو آهي، باقي بچيل سچيل سنگن جو لابارو شروع نه ٿيو آهي، سرڪار ڪڻڪ جو اگهه اڃا مقرر نه ڪيو آهي، هاري ته ڇا پر زميندار جا ٻار به ڪڻڪ جي لولي لاءِ پيا سڪن. آئون به مٺي مانيءَ جو لولو نه پر ڊان بريڊ جا سڪل ڪنا ويٺو چٻاڙيان.......“
سو غلام حسين چانڊيو کي به گهڻو ئي سمجهايم ته مڪئي جو اگهه سٺو آهي حيدرآباد ۾ کليل مئڪڊونالڊ ۽ ڪينٽڪي فرائيڊ چڪن واريون ريسٽورنٽُن توکان خريد ڪري وينديون پر هن جي اها ئي ڳالهه ته درياهه ۾ پاڻي آهي ڪٿي........