هن جهاز تي ٺهندڙ فلم ۾ اميتاڀ بچن ڪم ڪندو
هن ئي حادثي تي هڪ ٻي فلم “Exclusion” جي نالي سان، ديپا مهتا ٺاهي رهي آهي، بلڪه ڄاڻ ته رليز به ٿي ۽ منهنجي هن ڪالم جو اخبار ۾ ڇپجڻ جو وارو به پوءِ اچي. ديپا مهتا جا وڏا پڻ انڊيا جا آهن پر پاڻ ڪئناڊا جي سٽيزن آهي. ديپا ڪيترين ئي فلمن جي ڊائريڪٽر آهي پر سندس ويجهڙائيءَ واري هندي فلم Water)) سندس گهڻي مشهوري ڪئي آهي، جنهن تي کيس 79 هين سالياني اڪيڊمي ايوارڊس تي Oscar ايوارڊ مليو. هن فلم جي مقابلي ۾ فائنل تائين ڊئنمارڪ جي فلم After the Wedding ، الجيريا جي Days of Glory ۽ جرمني جي The Lives of Others فلمون رهيون.
ديپا دهلي يونيورسٽيءَ مان فلسفي ۾ گريجوئيشن ڪرڻ بعد ٻارن جي فلمن جون ڪهاڻيون لکڻ سان فلمي ڪيريئر جي شروعات ڪئي. ڊائريڪٽر جي حيثيت سان سندس پهرين فلم Sam & Me آهي، جيڪا 1991ع ۾ ٺاهيائين، جنهن جو مرڪزي ڪردار اوم پوري“ آهي. هيءَ فلم هڪ نوجوان مسلمان ڇوڪِري ۽ وڏي عمر جي يهودي همراهه، جيڪو ٽورنٽو، ڪئناڊا ۾ رهي ٿو، جي وچ ۾ دوستي ۽ وهنوار جي چوڌاري ڦري ٿي. 1991ع واري فرينچ (ڪئنيز فلم) فيسٽيول ۾ جيتوڻيڪ هن فلم کي انعام نه مليو پر واکاڻي ضرور وئي.
1994ع ۾ ديپا مهتا جي فلم “Camilla” ميدان تي آئي جنهن ۾ هن برجٽ فونڊا ۽ جيسيڪا ٽانڊي کي گڏ گڏ آندو آهي. سندس 1996ع واري فلم “Fire” جنهن ۾ هن انڊيا جي مشهور اداڪارائن: شبانا عاظمي ۽ ننديتا داس کي کنيو Lesbianism واري ڪهاڻي ڪري ڪافي بحث ۽ گوڙ فساد مچايو، ان بعد 1998ع ۾ سندس فلم 1947: Earth آئي، جنهن ۾ 1947ع واري ورهاڱي جي ڪهاڻي آهي، جيڪا هڪ پارسي نوجوان ڇوڪريءَ جي احساسن تي مبني آهي.
بهرحال ديپا مهتا کي دنيا ۾ مشهور ڪرائڻ واري Water آهي، جنهن بابت ڪجهه خبر چار آخر ۾ ڪيون ٿا.
اڄ ڪلهه ديپا مهتا ڪوما گاتا جهاز واري ٽريجڊي تي تاريخي فلم ٺاهي رهي آهي، جنهن جو نالو Exclusion رکيو اٿس. هن فلم ۾ ديپا جان ابراهام کان علاوه اميتاڀ بچن کي به رکڻ چاهي ٿي جيڪو شايد گردت سنگهه جو ڪردار ادا ڪري. بقول ديپا جي ”آئون اکيون ٿي بند ڪريان ته مون کي اميتاڀ بچن ڪوما گاتا جهاز تي نظر ٿو اچي.“
بابا گردت سنگهه سرهالي جنهن سکن کي ڪئناڊا پهچائڻ لاءِ جپاني جهاز ڪوما گاتا چارٽر ڪيو ان تي ٻه اکر لکڻ ضروري ٿو سمجهان ته سنڌي هندن وانگر سکن به هميشه جستجو ڪئي آهي، جڏهن ته اسان جي مسلمان ڀائرن هڪ سئو سالن بعد به ٻاهر نڪرڻ کان ڪيٻايو ٿي ته سکن جا پيئر ۽ ڏاڏا سنگاپور، ملائيشيا ۽ هانگ ڪانگ کان ه پري آمريڪا ۽ ڪئناڊا کان وڃي نڪتا هئا. ان سلسلي ۾ هڪ آمريڪي ڪانگريس مئن سک جي ڳالهه پهرين واري آمريڪي سفر نامي: ”نيو هالا کان نيو يارڪ“ ۾ به ڪري چڪو آهيان ته هو ڪيئن پنجاب جي هڪ ڳوٺڙي کان آمريڪا پهتو، جتي وڌيڪ تعليم حاصل ڪري جج ٿيو ۽ آخر ۾ ڪانگريس مئن يعني آمريڪا جي نيشنل اسيمبليءَ جو ميمبر به ٿيو.
گردت سنگهه (جنهن جو پارٽ اميتاڀ بچن، ڪوما گاتا جهاز واري ٽريجڊي تي ديپا مهتا جي ٺهندڙ فلم ۾ ادا ڪندو) پنجاب جي امرتسر ضلعي جي هڪ ڳوٺ سار هالي ۾ 1890ع ۾ ڄائو. گردت سنگهه جو ڏاڏو رتن سنگهه خالصا فوج ۾ وڏي رئنڪ وارو مليٽري آفيسر هو ۽ انگريزن ۽ سکن جي وچ ۾ لڳل لڙائين (Anglo- Sikh Wars) ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو هو. هن انگريزن طرفان ملندڙ جاگير جي آڇ قبول ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. بعد ۾ سندس پٽ يعني گردت سنگهه جي پيءُ حڪم سنگهه ملايا ۾ وڃي رهائش اختيار ڪئي ۽ اتي ٺيڪيداريءَ جا ڪم ڪندو رهيو.
گردت سنگهه، پٺيان پنجاب ۾ رهي، ڪا خاص تعليم حاصل نه ڪئي. ان بعد 1885ع ۾ هو پنهنجي پيءُ وٽ ملايا ۾ وڃي رهيو، جتي هو به پنهنجي پيءُ وانگر ملايا ۽ سنگاپور ۾ ٺيڪيداري ڪندو رهيو، جتان پوءِ 1911ع ۾ پنهنجي وطن پنجاب ۾ موٽي Forced Labour (غريب عوام کان زوريءَ مزوري ڪرائڻ) جي سلسلي ۾ انگريز حاڪمن خلاف آواز اٿاريو. جڏهن هن کي حڪومت طرفان ڪو جواب نه مليو ته هن 1911 ۾ پنهنجي ڳوٺ جي ماڻهن کي سرڪاري بيگر وهڻ کان انڪار ڪرڻ لاءِ ڀڙڪايو. ان بعد هانگ ڪانگ پهچي 1914ع ۾ هڪ جپاني جهاز Komagata Maru ڪجهه مدت لاءِ مقاطي تي ورتو ۽ ان جو نالو ”گرو نانڪ جهاز“ رکي سکن کي ڪئناڊا پهچائڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن جي ناڪاميابي ۽ مغرب جي گورن جي ايشيا جي عوام لاءِ نفرت جي ڪهاڻيءَ جو احوال شروع ۾ ٿي چڪو آهي.
جهاز جي ڪلڪتي موٽڻ تي انگريز حڪومت جي پوليس طرفان هن جهاز جي مسافرن تي هلندڙ گولي ۽ سختيءَ ۾ ڪيترائي مسافر مارجي ويا. ڪيترن تي حڪومت خلاف بغاوت جو ڪيس هلائي کين ڦاهي ڏني ويئي يا جيلن ۾ سخت پورهئي سان بند ڪيو ويو. گردت سنگهه لڪي ويو ۽ ڪيترائي سال انڊر گرائونڊ رهيو. تان جو 1920ع ۾ مهاتما گانڌيءَ جي صلاح تي هو ظاهر ٿيو ۽ نانڪانا صاحب ۾ اچي پيش پيو. کيس پنج سال ٽيپ اچي ويئي، جيڪا پوري ڪرڻ بعد زندگيءَ جا باقي ڏينهن ڪلڪتي ۾ گذاريا، جتي هن جو 24 جولاءِ 1954ع تي موت ٿيو. هندستان ۾ توڙي دنيا جي سکن لاءِ هو هڪ سچو محب وطن ۽ انسانن جي حقن لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ ۽ غريبن سان ٿيندڙ ظلمن خلاف آواز اٿاريندڙ مڃيو وڃي ٿو. هن جي چارٽر ڪيل جهاز جي ڏکوئيندڙ واقعي جي ياد ۾ نه فقط وئنڪوئر جي ٽڪاڻي ۾ يادگار پليٽ لڳل آهي پر وئنڪوئر جي وچ شهر ۾ پڻ ڪتبو لڳل آهي، جنهن تي هي سٽون درج آهن:
On May 23, 1914, 376 British Subjects (12 Hindus, 24 Muslims and 340 Sikhs) of Indian origin arrived in Vancouver harbour aboard the Komagata Maru, seeking to enter Canada. 352 of the passengers were denied entry and forced to depart on july 23, 1914. This plaque commemorates the 75th anniversary of that unfortunate incident of racial discrimination and remind Canadians of our commitment to an open society in which mutual respect and understanding are honoured, differences are respected, and traditions are cherished.
اها Plaque (يادگار ڪتبو) هن جهاز جي حادثي جي 80 هين ورسيءَ تي 1994ع ۾ لڳائي ويئي هئي.