فلائيٽ SQ006 بابت ڪجهه سٽون
انهن ڏينهن ۾ ڏور اوڀر جي ملڪن ۾ لڳندڙ طوفان xangsane Typhoon جو اثر ان وقت پوري جوش سان تائيوان ۾ شروع ٿيو جڏهن سنگاپور جي هن اڏام جو تائيوان ڇڏي لاس اينجلس لاءِ اڏامڻ جو وقت ويجهو ٿي رهيو هو. هن اڏام ۾ سڀ کان گهڻا مسافر تائيوان جا (55 کن) هئا ۽ ٻئي نمبر تي آمريڪا جا 47، سنگاپور جا 11 ڄڻا، ميڪسيڪو جا 8، ملائيشيا جا به 8، انڊيا جا 11، نيوزيلينڊ، ٿائيلينڊ، جپان، ويٽنام، آسٽريليا ۽ ٻين ملڪن جا پڻ هڪ ٻه هئا ۽ انهن ۾ اسان جي ڳوٺ جي ڊاڪٽر گلاب جو پٽ افواد هو، جيڪو پنهنجي پيءُ جي پٿر ي ڏهو گذاري هاڻ هن اڏام ذريعي واپس لاس اينجلس وڃي رهيو هو جتي سندس گهر ٻار هو، جتي سندس بزنيس هو. فاروق ڪراچي کان سنگارپور پهتو، جتان هن سنگاپور ايئر لائينس جي هن اڏام SQ006 واري هوائي جهاز ذريعي سفر جي پهرين منزل تائيوان پهتوهو. ڪجهه دير تائيوان ۾ ترسڻ بعد جهاز کي رات جو يارهين وڳي (لوڪل ٽائيم 31 آڪٽوبر 2000ع) تائيوان ايئر پورٽ ڇڏنو هو.
جنهن وقت جهاز کي تائيوان جو هوائي اڏو ڇڏڻو هو، ان وقت بارش ۽ طوفاني هوائون پوري اوج تي هيون. هوائي اڏي جي آفيس جي چوڻ مطابق ان وقت ڪراس Winds جي رفتار 50 kph جي لڳ ڀڳ هئي. دنيا جي ڪجهه هوائي اڏن ويندي آمريڪا ۾ به اهو قانون آهي ته اهڙي خراب موسم ۾ هوائي اڏو بند ڪيو وڃي ٿو ۽ هوائي اڏي جي عملي طرفان هوائي جهاز جي اڏام تي پابندي وڌي وڃي ٿي پر دنيا جا ڪيترائي ملڪ آهن، جن ۾ تائيوان به هڪ آهي، جتي اهو Option جهاز جي پائلٽ کي مليل آهي ته خراب موسم ۾ جيڪر هو ست ساهي سگهي ٿو ته ڀلي نڪري پر جي نه ته ترسي پوي جيسين موسم بهتر محسوس ڪري (جنهن ڳالهه لاءِ هن کي آفيس طرفان نه داد نه دڙڪو ڏنو ويندو) پر اڄڪلهه ڪمرشل اڏامن جو پاڻ ۾ مقابلو هجڻ ڪري، پئسينجرن جو شيڊيول خراب ٿيڻ ڪري ۽ هوائي اڏي تي ٽريفڪ جئم ۽ delay جي ڊپ کان ۽ ڪجهه ڪجهه پائلٽن جي پنهنجي پڪي اعتماد ڪري هنن ههڙي موسم ۽ visibility ۾ تائيوان جو هوائي اڏو ڇڏي لاس اينجلس، وقت تي پهچڻ لاءِ، مقرر ڊپارچر ٽائيم تي نڪرڻ ۾ وڌيڪ بهتري سمجهي.Visibility لاءِ چيو وڃي ٿو ته 500 ميٽر به ڪا مس هئي، يعني سامهون اڌ ميل جي فاصلي تي ٻرندڙ بلب به نظر نٿي آيو.
تائيپي جي هن ”چيانگ ڪائي شيڪ“ ايئر پورٽ تي جهازن جي اڏامڻ Take off لاءِ ٻه رن وي آهن، جن تان اسپيڊ ۾ جهاز ڊوڙي مٿي چڙهي ٿو. هي ٻئي رستا Run ways هڪ ٻئي جي ڀرسان Parallel آهن، يعني ٻئي اتر-ڏکڻ وهن ٿا. بهرحال اها ڪا اهڙي ڳالهه ناهي، ڪيترن ئي ايئرپورٽن جا رن وي Parallel ٺهيل آهن. هتي منجهائيندڙ ڳالهه البت اها آهي ته هنن رستن runways جا نالا هڪ جهڙا لڳن ٿا، جيئن ته هڪ O5L آهي ۽ ٻئي جو نالو O5R آهي. ڪنٽرول ٽاور وارن جو چوڻ آهي ته هنن پائلٽ کي O5L واري رن وي تان ٽيڪ آف ڪرڻ لاءِ چيو. پوءِ ٿي سگهي ٿو پائلٽ صحيح نه سمجهيو هجي يا اڻ چٽي روشني ۾ هن جي نظر جيئن ئي O5R لکيل بورڊ تي پيئي ته هن ان کي ئي صحيح رستو سمجهي، ان تي ڌوڪي ويو، جيڪو ميل ڏيڍ اڳيان مرمت هيٺ هو ۽ جنهن کي ٺاهڻ لاءِ هيوي گاڏيون، ٽرڪون، ٽراليون ۽ ڪرينون بيٺيون هيون. پائلٽ ٽيڪ آف ڪرڻ لاءِ جيئن ئي جهاز کي تيز رفتار ۾ ڪاهيو، ڪرينن سان لڳي ٽي ٽڪرا ٿي پيو ۽ سچي جهاز کي باهين جا مچ وڪوڙي ويا. ظاهر آهي لهڻ وقت کڻي تيل Fuel گهٽ به هجي پر هن وقت ته جهاز روانو ٿي رهيو هو سو به هڪ وڏي سفر تي، دنيا جي ٻي ڪنڊ ڏي. سو تيل سان جهاز جون ٽئنڪون ٽٻ هيون. هن حادثي ۾ 70 مسافر ۽ چار عملي جا ماڻهو سڙي ويا، اهڙا 80 کن زخمي ٿيا. جهاز ائين ٽٽو جيئن ڪو بم ڦاٽي ۽ ٽٽڻ بعد کيس باهه وڪوڙي ويئي. هاءِ آڪٽين پئٽرول جي اهڙي باهه جيڪا سخت مينهن ۾ به ڪا دير ڄڀين سان ٻرندي رهي.
تائيوان جي تائيپي ايئر پورٽ CKS (چيانگ ڪائي شيڪ ايئر پورٽ) تي سنگاپور جي SQ006 اڏام جي هن جمبو جيٽ جي حادثي بعد اخبارن، رسالن ۽ انٽر نيٽ تي عام ماڻهن توڙي Aviation(هوائي جهازن جي دنيا) سان واسطو رکندڙن جو وڏي عرصي تائين بحث مباحثو هلندو رهيو. ڪنهن ٿي سوچيو ته سنگاپور ايئر لائينس جهڙي هوائي ڪمپني جيڪا هيستائين ايشيا جي نه پر دنيا جي باحفاظت Safest ڪمپني سڏي وئي ٿي، جيڪا ڪمائيءَ جي لحاظ کان، مسافرن سان ڀريل اڏامن کان، وقت جي پابندي کان ۽ سڀ کان وڏي ڳالهه سلامتيءَ جي خيال کان ٽاپ جي ڪمپني هئي، ان جا تجربيڪار پائلٽ جن جي اڏام جو مدو يارهن هزار ڪلاڪن کان به مٿي ٿي ٿيو، جيڪي ڏهه دفعا هن ايئر پورٽ تي پنهنجا جهاز لاهي ۽ چاڙهي چڪا هئا، اهي اهڙيون غلطيون ڪري وهندا، جيڪي آسانيءَ سان avoid به ٿي سگهيون ٿي. ڪٿي ائين ته نه آهي ته غرور انسان کي پٽ تي ڪيرائي ٿو! هو ڇا چوندا آهن ته ”تڪبر ڪنڌ ڀر“ Titanic (ٽائٽئنڪ) پاڻي واري جهاز سان به اهوئي ته حشر ٿيو هو. وڏي خرچ سان جڏهن ٽائٽئنڪ جهاز ٺهي راس ٿيو هو ته ان جي ٺاهيندڙ انجنيئرن وڏي واڪ اهو Claim ڪيوهو ته Cork Can sink Titatic Cannot يعني بوتل جو ٻوڄ (جيڪو Cork جهڙي هلڪي ترين ڪاٺ مان ٺهي ٿو ۽ ڪيڏو به زور لڳائڻ تي پاڻي اندر نٿو وڃي ۽ پاڻيءَ مٿان ترندو رهي ٿو) اهو ٻڏي سگهي ٿو پر ٽائٽئنڪ هرگز نه. ۽ واقعي هنن جي ڳالهه ته صحيح هئي. قدرت سڀ کان پهرين هنن جي دماغ ۾ اها idea وڌي ۽ هنن مالڪن کان وڏو خرچ ڪرائي هن جهاز ۾ Ballast ٽانڪيون ٺاهيون جيئن امير ترين ماڻهن لاءِ جن سهڻن جهازن ۾ دنيا جو سير به ڪرڻ چاهيو ٿي ساڳي وقت جهاز ٻڏڻ ۽ مرڻ جو خوف به پنهنجي دماغ ۾ سوار ڪرڻ نٿي چاهيو، پر سڪون سفر ٿي سگهي. دنيا جو هي پهريون جهاز ٺهيو هو، جنهن کي واقعي جي اونڌو ڪري سمنڊ ۾ ٽٻي ڏيارجي ته به ٻاهر نڪري اچي. گولي يا توب جو گولو ته ڇا بم هڻجي ته به جهاز جي ان هنڌ تي سوراخ ٿي پوندو ۽ اهو حصو سمنڊ جي پاڻيءَ سان ضرور ڀرجي ويندو پر جهاز هرگز نه ٻڏندو. ان کان علاوه هر جهاز وانگر هن جهاز تي مسافرن مطابق ٻيڙيون Life Boats پڻ موجود هيون، جن ۾ چڙهي هر مسافر پنهنجي جان بچائي سگهيو ٿي ۽ بقول سنڌي شاعر ۽ سوجهرو رسالي جي ايڊيٽر، تاج بلوچ جي، موت کي آڱوٺو ڏيکاري سگهيو ٿي پر هو ڇا چوندا آهن ته رٿون سڀ رهن، اڻ رٿون آڏو اچن، سمنڊ ۾ ترندڙ برف جي ڇپ، ٽائيٽئنڪ جهاز جي پاسي کي اهڙو ته رهڙي ويئي جو لوهي جهاز جو سڄو پاسو نڪري ويو ۽ جهاز يڪدم ٻڏي ويو. مسافرن کي ٻيڙين ۾ چڙهي جان بچائڻ جو به وقت نه مليو ۽ جن کي مليو انهن کي اها خبر نه پئجي سگهي ته ٻيڙيون آهن ڪٿي؟ ڇو جو جهاز ۾ چڙهڻ وقت هر هڪ ايڏو حد کان وڌيڪ پر اعتماد هو ته جهاز نه ٻڏندو؟ جو هنن اهو به نه ڪيو ته ٻيڙيون کڻي ڏسجن.
اهڙي طرح، سنگاپور ايئر لائينس جي ايم ڊي (چيئرمئن) مسٽر چيانگ جيڪو ائڪٽر به رهي چڪو آهي، سابق پروفيسر آف مئٿيمئٽڪس ۽ 1984ع کان سنگارپور جي هن ايئر لائين جو ايم ڊي آهي، نيوزيلينڊ ۾ تقرير ڪندي چيو ته اسان جي ڪمپني ڪمائي توڙي سلامتيءَ ۾ هميشه اڳيان اڳيان رهندي. پورن چئن ڏينهن بعد، ٽانءَ ڀريو سومبر چيانگ 82 مسافرن جي فيملين کان معافي وٺندو نظر آيو. هي مسافر سنگاپور ايئر لائينس جي بدنصيب اڏام SQ006 جا هئا، جيڪي اجل جو شڪار ٿي ويا. ”منهنجي خيال ۾ ان ۾ ڪا اهڙي قباحت ناهي جو اسان حقيقتن کي لڪايون“. چيانگ چيو ”اهي اسان جا ئي پائلٽ هئا. اهو اسان جو ئي جهاز هو. هن کي ان رن وي تي نه وڃڻ کتو ٿي. هن حادثي جي جوابداري اسان پنهنجي سر تي قبول ڪرڻ لاءِ تيار آهيون.“
سنگاپور جي هوائي ڪمپنيءَ پهرين اهو مڃڻ کان گريز ڪئي ته هنن جو جهاز غلط رن وي تي هليو ويو هو پر پوءِ جيئن ئي تائيوان وارن ان ڳالهه جا ثبوت پيش ڪيا ته سنگاپور ڪمپنيءَ جي چيئرمئن مسٽر چيانگ پنهنجي جهاز جي پائلٽ جي غلطي قبول ڪئي ته هو واقعي ان رستي ڏي هليو ويو هو، جتي موت هنن جي اوسيئڙي ۾ هو. ملڪ جي اڳوڻي وزيراعظم ۽ هاڻ سينيئر وزير لي ڪئان يو قوم کي خطاب ڪندي چيو ته ملڪ جو جهنڊو بلند ڪرڻ واري هوائي ڪمپني SIA جي جهاز جي حادثي مان سبق حاصل ڪرڻ کپي. هن وڌيڪ چيو ته :
“We can be demoralized or we can, let over come, let’s press on, make sure it doesn’t happen again.”
سنگاپور ايئر ڪمپني انهي وقت هر مسافر کي پنهنجي طرفان 25000 ڊالر ڏنا ۽ ان بعد وفات ڪري ويل هر هڪ مسافر جي وارثن کي چار لک ڊالر Compensation طور ڏنا. جيتوڻيڪ بين الاقوامي قانون مطابق جيڪو Warsaw Convention ۾ فيصلو ڪيو ويو هو، هر مسافر جي وارثن کي فقط 75000 ڊالر ڏيڻا هئا. ان کان علاوه زخمي مسافرن جي علاج ۽ اسپتالن ۾ رهڻ جو سڄو خرچ سنگاپور جي قومي هوائي ڪمپنيءَ ڀري ڏنو. جيتوڻيڪ مسٽر چيانگ اهو به چيو ته هن حادثي ۾ ٻيون ڳالهيون Factors به شامل ٿي سگهن ٿا. ”ڀلا اهو ڪيئن ٿي سگهي ٿو ته ههڙا قابل ۽ تجريبڪار پائلٽ اهڙي معمولي غلطي ڪري ويهن جيڪا هڪ نئون ۽ سيکڙاٽ پائلٽ به نٿو ڪري.“
بهرحال ڪنهنجو به ڏوهه هجي، ان پويان ڇا به ڳجها هٿ يا ڳالهيون هجن، جن جا ننگ هن حادثي ۾ هميشه لاءِ هن جهان مان هليا ويا، انهن لاءِ ته ڄڻ قيامت ٿي ۽ هي ڏک ۽ صدمو وڏي عرصي تائين هنن جي دلين تي کاٽ هڻندو رهندو.
اسان جي ڳوٺ هالا جي ڊاڪٽر محمد (گلاب) ۽ سکر جي ڊاڪٽرياڻي شفيعت جماڻيءَ جي سهڻي پٽ افواد جو لاش کڻڻ لاءِ آلين اکين سان سندس مامي جو پٽ ڊئوڊ تائيوان آيو. لاس اينجلس (آمريڪا) جتي افواد ميمڻ ۽ سندس فيملي رهي ٿي، اتي سندس مامي ضمير جماڻي جو پٽ ڊئوڊ پڻ رهيو ٿي. هو لاس اينجلس کان تائيپي (تائيوان) پهتو ۽ افواد جي لاش کي پاڪستان آڻڻ بدران واپس لاس اينجلس ڪفن دفن لاءِ کڻي آيو، جتي مرحوم جي گهر واري ۽ ٻه ٻار رهن ٿا ۽ پيءُ وانگر هو به آمريڪن سٽيزن آهن.