حميرا ۽ منور سان شهر جا چڪر
”اها ڳالهه ڪر.“ حميرا چيو، ”آئون ته هميشھ واشنگٽن کان نڪرندي آهيان ته سوا ڪلاڪ ۾ پهچي ويندي آهيان.“
”پوءِ ته توهان اجايو منهنجي ڪري پيا هلو.“ مون چيومان.
”نه اها ڳالهه ناهي“، منور ۽ حميرا ٻنهي خاطري ڏني، ”غارون ڏسڻ ته هڪ بهانو آهي. بس هڪ آئوٽنگ ۽ ڪچهري به ٿي ويندي.“
”ها اها ڳالهه آهي“، مون وراڻيومان، ”گهر ۽ آفيس ۾ ته هر هڪ ايڏو بزي ٿيو وڃي جو هڪ ٻئي سان ڳالهائڻ جي فرصت نٿي ملي. منهنجي خوش نصيبي آهي جو اڄ واشنگٽن ۽ ورجينيا جي رستن تي توهان جهڙن intellectuals سان سفر ڪري رهيو آهيان.
حميرا رحمان پروفيشن جي لحاظ کان آرڪيٽيڪٽ آهي هوءَ ڪجهه سالن کان ڪئناڊا ۾ رهي ٿي ۽ آمريڪا ۾ منور لغاري جي قائم ڪيل ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ جي ڪئناڊا جي برانچ جي سرپرست آهي. حميرا جو سنڌ جي بيحد پڙهيل ڳڙهيل فئملي سان تعلق آهي. حميرا لاءِ پنهنجي آمريڪا جي پهرين سفرنامي ۾ به لکي چڪو آهيان ته هوءَ حسن علي عبدالرحمان جي ڌيءَ ۽ نجما رحمان ۽ غزالا رحمان جي ڀيڻ آهي. پيپلز پارٽي جي اسيمبلي ميمبر شيري رحمان پڻ سندن ڀيڻ آهي، پر ٻي ماءُ صبيحا مان آهي. صبيحا جو اصل ڳوٺ ڪانپور هو جتان هوءَ هندستان جي ورهاڱي وقت 1947ع ۾ ڪراچي لڏي آئي هئي. صبيحا جو ڀاءُ حميرا جي پيءُ حسن علي عبدالرحمان وٽ ليگل اسسٽنٽ ٿي ڪم ڪيو. صبيحا ايس ايم لا ڪاليج ۾ شام وارن ڪلاسن ۾ داخلا ورتي هئي. جتي حسن علي عبدالرحمان صاحب پرنسپال هو ۽ ساڳي وقت آئيني قانون جو پروفيسر پڻ هو. حميرا جي ماءُ يعني حسن علي عبدالرحمان جي ٻي زال جو نالو صغرا شيخ هو. صغرا ڀاونداس آڏواڻيءَ جي ڌيءَ هئي جيڪو مسلمان ٿيو ۽ پنهنجو نالو غلام محممد شيخ رکيائين. حميرا جي ناني ذواليخا مسلمان پيدا ٿي، پر هن جا وڏا جيڪي مسلمان ٿيا هئا اهي ڪرپلاڻي هئا. حميرا جي ناني، ڀاونداس آڏواڻي (غلام محمد شيخ) جي والده ۽ ڊاڪٽر شمس الدين شيخ جي زال غلام فاطمه ڀيڻون ٿين جنهن جو ذڪر غلام فاطمه پنهنجي يادگيرين جي ڪتاب ”شيخياڻيءَ جي ڊائري“ ۾ پڻ ڪيو آهي. ڊاڪٽر شمس الدين جو والد پڻ آڏواڻي هو ۽ سندس نالو گرمکداس هو.
ڊاڪٽر شمس الدين شيخ کي غلام فاطمه مان ٻه پٽ ۽ پنج ڌيئون ٿيون. پٽن ۾ وڏو ڊاڪٽر ضياءُ الدين شيخ هو جنهن جو هڪ پٽ سراج شيخ اسان جو پيٽارو ۾ ڪلاس ميٽ هو ۽ هاڻ سئي گئس کاتي مان رٽائرڊ ٿيو آهي. ٻيو پٽ نجم شيخ فارين سيڪريٽري آهي ۽ هتي واشنگٽن ۾ پاڪستان جو سفير به رهي چڪوآهي. سندس ٻيا ٻار ڊاڪٽر عذرا، ڊاڪٽر نظام، ڊاڪٽر اعجاز وغيره آهن.
ڊاڪٽر شمس جو ٻيو پٽ سعيد شيخ هو. ڌيئن ۾ هڪ مريم هئي، جنهن جي شادي عبدالله آخوند سان ٿي، جنهن جو اولاد اقبال آخوند، ڊاڪٽر فيروز آخوند، رشيده، حميده ۽ خورشيد جن آهن. ٻي ڌيءَ عائشه شيخ، ٽين ڌيءَ بيگم خديجه دائود پوٽو، چوٿين آمنا ۽ پنجين خورشيد آهي.
حميرا رحمان يونيورسٽي آف ڪئليفورنيا (برڪلي) جي گرئجوئٽ پڻ آهي ۽ اڄ ڪلهه ٽورنٽو جي يارڪ يونيورسٽي مان پوسٽ گريجوئشن پئي ڪري. ساڳي وقت پاڻ آرڪيٽيڪٽ انجنيئر پڻ آهي.
ڪيترن پڙهندڙن، ويندي منهنجي ڳوٺ جي ماڻهن کي اها خبر نه هجي ته حميرا رحمان (يا پيپلز پارٽي جي شيري رحمان) جي ڏاڏي پڙڏاڏي جو تعلق هالا سان آهي. حميرا جا وڏا جڏهن عراق ڇڏي سعودي عرب مان ٿيندا هيٺ سنڌ ملتان طرف آيا ته حميرا جي پڙڏاڏي شفي محمد هالا جي هڪ ڇوڪريءَ سان شادي ڪري اتي ئي رهائش اختيار ڪئي. کيس ٻه پٽ عبدالجبار ۽ عبدالرحمان ٿيا. عبدالرحمان بئريسٽر ۽ ڪراچيءَ جو ميئر به ٿيو.
عبدالرحمان کي به ٻه پٽ ٿيا. هڪ طفيل علي جنهن جي شادي ڊاڪٽر ساران (افروز) سان ٿي جنهن لاءِ چيو وڃي ٿو ته هوءَ سنڌ جي پهرين گائناڪالاجسٽ هئي. کين ڪو اولاد نه ٿيو پر هن ٻه ڇوڪريون نپايون. هڪ پنهنجي زال ڊاڪٽر ساران جي ڀيڻ زينت جيڪا اسان جي دوست ۽ سنڌ حڪومت جي سيڪريٽري اقبال زبيديءَ جي زال آهي ۽ ٻي ڊاڪٽر ساران جي ڀاڻيجي نيلوفر نپائي جنهن جي شادي اقبال زبيديءَ جي سوٽ (جميل زبيدي جي ڀاءَ) عابد زبيدي سان ٿي.
پنهنجي ساڄي پاسي جي دريءَ مان ٻاهر ڏسان ٿو. منور جي ڪار ڍڳو پير پيران ڪندي هڪ سگنل وٽان چُري وري ٻي سگنل وٽ اچي گوڏا کوڙيا آهن. حميرا چيس، ”Luray غارن ۽ Shenandoah پارڪ تائين تون ئي پنهنجي ڪار ڊرائيو ڪري هل باقي واپسي تي آئون هلائينديس جو توکي شارٽ ڪٽن جي خبر نٿي پوي.“
”ڏهن سالن کان واشنگٽن ۾ رهان ٿو.“ منور وراڻيس، ”رستن جي خبر ڇونه هوندم پر الطاف کي گهمائڻ بهاني واشنگٽن جا ڦيرا پيو ڪريان. بس هينئر ئي ٻاهر ٿا نڪرون.“
دريءَ مان نظر ايندڙ عمارتن ۽ رستن جا نالا وري لکان ٿو ته جيئن ڪڏهن اهي نالا ٻڌان ته چئي سگهان ته انهن گهٽين مان لنگهي چڪو آهيان.
_ هوٽل واشنگٽن پلازه
_ اولڊ ايبٽ گرل
_ ووڊ ورڊ بلڊنگ
_ واٽر گيٽ هوٽل
حميرا ٻڌايو ته ان هوٽل جو تعلق صدر نڪسن جي مشهور اسڪينڊل سان آهي. واشنگٽن پلازه هوٽل وٽ ٿامس سرڪل نالي چوراهو اچي ٿو، جتي واشنگٽن جي چوڏهين گهٽي، مساچوسيٽ ايوينيو، M اسٽريٽ ۽ Vermont ايوينيو اچيو ٿا ملن. هن رائونڊ ابائوٽ وٽان ڦرندي ٻيون به ڪيتريون ئي هوٽلون نظر آيون. هاليڊي ان هوٽل، بيسٽ ويسٽرن، موريسن ڪلارڪ هوٽل، مئڊيسن هوٽل وغيره وغيره. واشنگٽن آمريڪا جي گاديءَ وارو شهر هجڻ ڪري نه فقط ڌارين ملڪن کان هتي ماڻهو اچن ٿا پر آمريڪا جي ٻين رياستن کان به اچن ٿا. ان ڪري اسلام آباد، دهلي يا کڻي چئجي ته ٽوڪيو ۽ ڪوالالمپور وانگر هتي ڪيتريون ئي هوٽلون آهن. ڪي ڪي ساڳي نالي واريون هڪ کان به وڌيڪ هوٽلون آهن جيئن هاليڊي ان هوٽل نه فقط هتي ٿامس سرڪل ۾ آهي پر جارج ٽائون ۽ روڊي آئلنڊ ايوينيو تي به آهي ان ڪري واشنگٽن، نيويارڪ، لاس اينجلس ويندي ٽوڪيو، لنڊن ۽ پئرس جهڙن وڏن شهرن ۾ ڪنهن جي ائڊريس خاطر فقط ڪنهن هوٽل جو نالو ياد رکڻ ضروري ناهي پر روڊ ۽ ڀرواري گهٽيءَ جو نالو ياد رکجي ۽ واشنگٽن جهڙي شهر ۾ تي گهٽيءَ جي نالي سان گڏ طرف به ته SW ڏکڻ اولهه ۾ آهي يا ڏکڻ اوڀر ۾. اتر اولهه ۾ آهي يا اتر اوڀر ۾. مثال طور ستين گهٽي SW آهي ته NW به. اهڙي طرح L, K يا M نالي گهٽي SW به آهي ته SE به آهي ۽ اهي اکرن واريون گهٽيون ته NW آهن ته NE به آهن. يعني هڪ ئي نالي واريون چار گهٽيون ٿيون.
اولڊ ايبٽ گرل واشنگٽن جي پنڌرهين گهٽيءَ ۾ ڊپارٽمينٽ آف ٽريزي جي ڀر ۾ آهي جيڪا 1856ع ۾ ٺهي هئي. وائيٽ هائوس جي ويجهو هجڻ ڪري سندس وڏي اهميت آهي. جتي ڪيترائي سياستدان، وڪيل، سيڪريٽري ۽ ڪارخانيدار اچن ٿا. چون ٿا ته آمريڪا جي صدرن: گرانٽ، ڪليولئنڊ، هارڊنگ ۽ ٿيوڊور روزويلٽ جي هيءَ دلپسند هوٽل هئي.
هن ريسٽورنٽ ڀرسان H اسٽريٽ NW تي ووڊ ورڊ بلڊنگ نظر آئي هئي جيڪا مون مٿي لکي آهي. هيءَ يارهن ماڙ بلڊنگ 1911ع ۾ واشنگٽن جي هڪ واپاري سئموئل ووڊ ورڊ ٺهرائي هئي ۽ کيس تاريخي حيثيت حاصل آهي. هن بلڊنگ ۾ ڪيترن ئي ادارن ۽ ڪمپنين جون آفيسون آهن. جهڙوڪ نئشنل آرگنائيزيشن فار وومين (NOW)، The Hill اخبار جي آفيس جنهن ۾ آمريڪا جي ڪانگريس جون خبرون اچن ٿيون. US –Ukraine فائونڊيشن آفيس، واشنگٽن منٿلي مئگزين آفيس وغيره وغيره.
سن ٽرسٽ بئنڪس هتي جي پراڻين بئنڪن مان آهي جن 1891ع کان ڪم شروع ڪيو. سڄي آمريڪا ۾ Sun Trust بئنڪن جون ٻه هزار کن برانچون آهن.
واٽرگيٽ هوٽل ورجينيا ايوينيو تي نظر آئي هئي. هوٽل سان گڏ فلئٽ ۽ آفيسون به آهن جيڪي واٽر گيٽ ڪامپليڪس سڏجن ٿا 1967ع ۾ ٺهيا. هتي ئي واٽرگيٽ اسڪينڊل جنم ورتو جنهن جي آخر آمريڪا جي صدر رچرڊنڪسن جي استعيفا سان ٿي. هن ڪامپليڪس جي اوڀر کان نيو هئمپشائر ايوينيو آهي ۽ ڏکڻ کان F اسٽريٽ وهي ٿي. هن بلڊنگ جي ڀر ۾ ئي ڪينيڊي سينٽر ۽ سعودي عرب جو سفارتخانو آهي. سندس ويجهو واري ميٽرو اسٽيشن Foggy Bottom Gum آهي. واٽرگيٽ هوٽل جا مالڪاڻا حقوق اڄڪلهه جارج واشنگٽن يونيورسٽي وارن وٽ آهن.
هونءَ آمريڪا جي گاديءَ وارو هي شهر واشنگٽن به نيويارڪ، لنڊن ۽ ٽوڪيو وانگر گهمڻ وٽان آهي. يعني هنن شهرن ۾ ڪيتريون ئي شيون ڏسڻ وٽان آهن ۽ اهي هڪ ٻئي جي ايڏو ته ويجهو آهن جو هڪ کان ٻي هنڌ تائين ڪنهن ٽئڪسي يا ڪار واري جي ڪاڻ ڪڍڻ بنا ماڻهو پنڌ وڃي سگهي ٿو. وڌ ۾ وڌ هڪ ڊالر يا هڪ سو يين ڏيئي بس ۾ پهچي سگهي ٿو. واشنگٽن جون ڪجهه گهمڻ وٽان جايون لکي رهيو آهيان جيڪي توهان ڪنهن خانگي ٽوئر يا سرڪاري وزٽ تي ٻن يا ٽن ڏينهن لاءِ به آيا آهيو ته ڏسي سگهو ٿا. انهن ۾ وائيٽ هائوس آهي. هتي جي اسيمبلي بلڊنگ The Capitol آهي. ان جي ويجهو لنڪن ميموريل آهي جيڪو آمريڪا جي سورهين صدر ابراهام لنڪن جي ياد ۾ آهي. اها سفيد رنگ جي پٿر جي ڪلاسڪ ڊيزائن جي بلڊنگ آهي. جيڪا يونان جي Parthenon سان ڪافي ملي ٿي. اها 1922ع ۾ ٺهي راس ٿي هئي.
ٿورو ئي اڳيان واشنگٽن مانومينٽ آهي جنهن جو منارو 555 فوٽ اتاهون آهي ۽ لنڪن ميموريل ۽ دي ڪئپيٽال جي وچ ۾ آهي. اهو 1884ع ۾ ٺهي راس ٿيو هو. هتي جي سپريم ڪورٽ واري بلڊنگ به ڏسڻ وٽان آهي ۽ ٽوئرسٽ وڏي شوق سان هن اڳيان تصويرون ڪڍائيندي نظر اچن ٿا.
آمريڪا جيڪا اڻپوري لڙائي ويٽنام ۾ وڙهي ۽ پنهنجا ڪيترائي ماڻهو مارائڻ بعد باقي ماڻهو وٺي واپس ڀڳا ان جي ياد ۾ Veitnam Velenan’s Memorial آهي جنهن جي ڀت تي انهن سپاهين جا نالا اڪريل آهن جيڪي هن جنگ ۾ مارجي ويا. جيفرسن ميموريل ۽ هولوڪاسٽ ميموريل ميوزيم جي ته پاڻ ڳالهه ڪري چڪا آهيون. انهن کان علاوه واشنگٽن ۾ هيٺيون عمارتون پڻ ڏسڻ وٽان آهن.
_ واشنگٽن نئشنل ڪئٿيڊرل
_ سمٿسونين ڪئسل
_ يونين اسٽيٽس
_ لائبرري آف ڪانگريس، جيڪا 1897ع ۾ ٺهي راس ٿي ۽ منجهس دنيا جي مختلف زبانن جا لکين ڪتاب موجود آهن ۽ مون کي اهو ڏسي حيرت ٿي ته منهنجا ستر واري ڏهي جا سنڌيءَ ۾ لکيل سمورا سفرنامه نه فقط هن لئبريري ۾ موجود آهن پر انهن جا ڪئٽلاگ نمبر ۽ رجسٽريشن پڻ ٿيل آهي.
_ لائبريري آف ڪانگريس کان علاوه G اسٽريٽ NW تي مارٽن لٿرڪنگ لائبرري ۽ E ڪئپيٽال اسٽريٽ SE تي شيڪسپيئر لائبرري پڻ آهي جتي توهان دنيا جون اخبارون ۽ رسالا پڙهي سگهو ٿا.
_ جيڪڏهن توهان جو تعليم سان واسطو آهي ته توهان گهمڻ خاطر جارج ٽائون يونيورسٽي، جارج واشنگٽن يونيورسٽي، هارورڊ يونيورسٽي، Gallandet ڪاليج ۽ يونائيٽيڊ نيشن نيول آبزروئٽري به وڃي سگهو ٿا.