ڪرونا وائرس يا حياتياتي جنگ ۽ معاشي سماجي تبديليون
ڇا ڪرونا وائرس حياتياتي جنگ جو اوزار ٿي سگهي ٿو؟
ويهين صديءَ ۾ اٽڪل 500 ملين يا پنجاهه ڪروڙ ماڻهو وبائي بيمارين جو شڪار ٿيا هئا. انهن مان ڪروڙين ماڻهو وائرس، بيڪٽيريا يا زهريلن مادن جو شڪار ٿيا هئا، مثال طور: جاپاني فوج، وبا ۽ پليگ واري بيماريءَ ۾ ورتل مکيون ۽ جيت، جيڪي ڪالرا ۾ ورتل هئا، کڻي چيني عوام سان گڏيائون ته جيئن چيني وبا ۾ مارجي وڃن. چيني ماڻهن تي اهڙا ئي هٿيار (بين الاقوامي حياتياتي هٿيارن جي عالمي معاهدن 1874ع، 1899ع، 1925ع ۽ 1972ع جي خلاف ورزي ڪندي) استعمال ڪيا ويا. چيني ڳوٺن جي اٽڪل هڪ هزار پاڻيءَ جي کوهن مان ڪالرا ۽ ٽائنس جا جراثيم ۽ وائرس نڪتا هئا، جن لاءِ چيو ويو هو ته اهي جاپاني فوج استعمال ڪيا هئا. 2020ع واري ٽوڪيو جي ڪورٽ سڳوري اها ڳالهه پهريون دفعو مڃي ته جپان حياتياتي جنگ ۾ ملوث آهي، جنهن ڪري ٻي جنگِ عظيم جي الميي ۾ چين جا هزارين شهري ماڻهو ان جنگ جو کاڄ بڻيا. جرمن آرمي پهرين جنگِ عظيم ۾، ننڍي پئماني تي ائنٿراڪس ۽ جولينڊرس حياتياتي هٿيار طور استعمال ڪيا، پر اهي گهڻو ڪامياب نه ٿيا هئا. گذريل ڏهن صدين ۾ حياتياتي هٿيار استعمال ڪرڻ جي ڪجهه تاريخ هئين آهي.
1155ع ۾ شهنشاهه باربروسا، اٽلي ۽ ٽورنٽو ۾ مئل انسانن جا جسم وجهي پاڻيءَ جي کوهن کي زهريلو ڪيو. 1346ع ۾ ڪرائيميه (يوڪرين) ۾ منگول حڪمرانن، وبائي بيمارين وارن لاشن کي پاڻيءَ جي کوهن ۾ ڦٽو ڪيو. 1495 عيسويءَ ۾ اسپين، اٽليءَ ۾ شراب ۾ ڪوڙهه جي بيمار ماڻهن جو رت شامل ڪري، فرينچ فوجين ۾ وڪرو ڪيو. 1650 عيسويءَ ۾ پولش حڪمرانن ڇتي ڪتي جي گگ کڻي پنهنجي دشمنن تي اڇلائي. 1675 عيسويءَ ۾ جرمن ۽ فرينچ فوجن ۾ معاهدو ٿيو ته هڪ ٻئي تي زهريلون گوليون نه هلائيندا. 1763ع ۾ برطانيه جي فوجن “ننڍي ماتا” جي مريض جا ورتل ڪمبل اصلي انڊين آمريڪن کي ڏنا. 1797ع ۾ نپولين اٽليءَ ۾ ٻوڏ ۾ مليريا ڦهلائڻ جي ڪوشش ڪئي. 1863ع ۾ آمريڪي رياستن “پيلو بخار” ۽ ننڍي ماتا پنهنجي يونين مخالفن تي ڦهلائڻ جي ڪوشش ڪئي.
ٻي جنگِ عظيم ۾ جاپاني فوجن چيني ڳوٺن ۾ اٽڪل 6 لک ماڻهن مٿان بم وسايا، جن بمن ۾ ڪالرا، شگيلا جيتڙا ۽ ٻيا زهريلا مادا شامل هئا. 1981ع ۾ سي- آءِ- اي (CIA) کي ڪيوبا ۾ ڊينگي بخار ڦهلائڻ جو ذميوار قرار ڏنو ويو، جنهن ۾ اٽڪل ٻه لک 73 هزار ماڻهو متاثر ٿيا ۽ 158 مري ويا، جن مان 100 کان مٿي ٻارڙا هئا. آمريڪا فيڊرل ڪاسترو جي اهڙي الزام کي رد ڪندو رهيو. برطانيا ٻي جنگِ عظيم کانپوءِ حياتياتي هٿيار ٺاهڻ جو پروگرام 1950ع ۾ شروع ڪيو ۽ 1956ع ۾ سمنڊ ۾ ٽيسٽون ڪرڻ کانپوءِ ختم ڪيو. ائين دنيا جا ڪيترائي ملڪ حياتياتي ۽ ڪيميائي هٿيار ٺاهڻ ۽ انهن کي استعمال ڪرڻ ۾ شامل رهيا آهن.
18 سيپٽمبر 2001 تي آمريڪا ۾ سينيٽرس ۽ ٻين ڪيترن سياستدانن کي اينٿراڪس لڳل لفافا مليا، جنهن ۾ 23 ماڻهو متاثر ٿيا ۽ پنجن ڄڻن جو موت واقع ٿيو. ان ۾ ملوث شڪي ماڻهوءَ جو پتو 2008ع ۾ پيو، جنهن بعد ۾ خودڪشي ڪري ڇڏي. 2011ع ۾ 165 ملڪن حياتياتي هٿيارن جي معاهدي تي صحيح ڪري، اُهي هٿيار استعمال نه ڪرڻ جو وچن ڪيو. صدر ٽرمپ جي بار بار بيانن جي باوجود ته ڪرونا وائرس واري وبا “غير متوقع” هئي ۽ “ڪنهن به جڳهه کان ٻاهر نه آئي” هئي پر پينٽاگون نه رڳو ناول انفلوئنزا جي خطري کان چڱيءَ ريت واقف هو، پر وينٽيليٽرز، منهن جو ماسڪ، اسپتال جا بسترا، 2017ع جي اخبار مطابق ان جي امڪاني کوٽ جي به کين ڄاڻ هئي.
ڇا چين ۽ آمريڪي معاشي حياتياتي جنگ جو آغاز ته نه آهي؟
چين پنهنجو پاڻ کي دنيا جي واپاري ۽ معاشي بيهڪ ۾، مرڪزي ڪردار ادا ڪندي بيهاريو آهي. تاريخ ۾ پهريون ڀيرو 1978ع کانپوءِ، چين کلي طرح آمريڪا کي پنهنجو خطرو ڄاڻايو آهي، اهو به رڳو ڪرونا وائرس جي ظاهر ٿيڻ کان رڳو هڪ هفتو اڳ جرمنيءَ جي شهر ميونخ ۾ عالمي تحفظ جي ڪانفرنس ۾. چين کي اڳ ۾ ئي خبر هئي ته ڪجهه عالمي طاقتون، چين جي اسرڻ ۽ اڀرڻ تي ناخوش آهن. چيني صدر شي جا لفظ ۽ تقريرون ان جو ثبوت آهن. صدر شي اڳ ۾ ئي اهڙي حملي جي مخالفت ۾ “عوامي جنگ” جو اعلان ڪري چڪو هو. چيني حڪومت جي پرڏيهي وزارت کلي عام ٽوئٽر تي آمريڪي حڪومت کي چئلينج ڪندي چيو ته “ڪرونا” ٿي سگهي ٿو ته آمريڪي فوج ووهان ۾ اهڙي وبا آندي هجي.” ياد رهي ته آڪٽوبر 2019ع ۾ 300 آمريڪي فوجي ووهان ۾ “فوجي راندين” ۾ لٿل هئا. آمريڪا جي بيمارين جي ڪنٽرول جي اداري واري سربراهه رابرٽ ريڊ فيلڊ کان جڏهن پڇيو ويو ته ڪجهه آمريڪي فوجي فورٽ ڊيٽرڪ )ميري لينڊ( مان ٻين جاين تي ڪرونا وائرس جي هٿان فوت ٿي چڪا آهن؟ ان جواب ڏنو ته، “ڪجهه اهڙا ڪيس آمريڪا ۾ اڄ تشخيص ڪيا ويا آهن.” چين جي پرڏيهي وزارت جي ترجمان زاوهه (Zhao) جي چوڻ مطابق، ته آمريڪا ۾ 2019ع جي فلو ۾ اٽڪل 20 هزار ماڻهو موت جو شڪار ٿيا آهن، اٽڪل 19 لک ماڻهو متاثر ٿيا آهن. هڪ لک 80 هزار ماڻهو نزلو يا زڪام سمجهي، اسپتال ۾ داخل ڪيا ويا آهن. آمريڪا جي رياست ميري لينڊ ۾ آمريڪي فوج جي سرپرستيءَ هيٺ هلندڙ حياتياتي ليبارٽريءَ کي جولاءِ 2019ع ۾ بند ئي ان ڪري ڪيو ويو هو ته جيئن اتي موجود اثرن کي ضايع ڪري سگهجي. ان ليبارٽريءَ ۾ حياتياتي هٿيارن ۾ اِبولا، ڪرونا، B/A انفلونئزا، انٿراڪس ۽ ٻيا سارس/ مارس وائرس موجود هئا. انهن سڀني دعوائن جي باوجود سائنسدانن طرفان وڏي تعداد ۾ اڃا تائين يقين ڏياريا پيا وڃن ته وائرس انسان ناهي ٺاهيو يا ڪنهن ليبارٽريءَ ۾ پيدا ناهي ڪيو ويو. محقق اهو به پيش ڪري رهيا آهن ته وائرس کي جانور کان انسان ۾ منتقل ٿيڻ ۾ مهينا لڳن ٿا ۽ بعد ۾ انسانن ۾ به هن کي واڌ (Mutation) ۾ ڳرو وقت لڳو آهي ۽ ان کان پوءِ ئي ووهان ۾ ظاهر ٿيڻ جي قابل ٿيو آهي. اهو پهريون ڀيرو ڏکڻ چين ۾ مهينا رهڻ بعد ئي ماڻهن ۾ رهڻ جي قابل ٿيو آهي.
ووهان ۾ ڪرونا وائرس جا جينياتي سرشتا ايران ۽ اٽلي ۾ موجود ڪرونا وائرس جي جينياتي تسلسل، سرشتي ۽ جوڙجڪ کان مختلف آهن. چيني ميڊيا هينئر کلي عام ان ڳالهه جو اظهار ڪري ٿي ته ڪٿي آمريڪي نزلو، زڪام، فورٽ ڊيٽريڪ مان ٿيندڙ “غير محفوظ” ملٽري گريڊ جا حياتياتي هٿيار ڪٿي چين، ايران ۽ اٽليءَ ۾ ته نه ڦهلايا ويا آهن؟ ڇاڪاڻ ته اهي وائرس حياتياتي سرشتي ۾ هڪ ٻئي کان مختلف آهن. چيني حڪومت اهڙا سوال آمريڪا کان پڇي رهي آهي. ظاهر آهي ته آمريڪا وٽ اهڙن سوالن جو ڪو جواب نه آهي. ان کان وڌيڪ نيويارڪ ۾ بل گيٽس جي تعاون ۽ جان هوپڪسن يونيورسٽيءَ ۽ ورلڊ اڪنامڪ فورم جي ميزبانيءَ هيٺ آڪٽوبر 2019ع ۾ “ايونٽ 201” (Event 201) جي نالي سان مذاڪرو پڻ منعقد ٿيو. جنهن ۾ ماهرن ان ڳالهه تي غور ڪيو ته ڪو خطرناڪ وبائي وائرس جيڪڏهن اوچتو پکڙجي وڃي ته ڇا ڪيو وڃي؟ ۽ اها وبا ٻي ڪا نه پر ڪرونا وائرس تي بحث ٿي رهيو هو. اهو ساڳيو وقت هو، جڏهن آمريڪي ۽ چيني فوجي “جنگي راندين” ۾ ووهان ۾ مصروف هئا. ڪرونا وائرس ڪٿان به آيو هجي، پر آمريڪي صدر مذاڪري ۾ ان کي “چائينز وائرس” سڏڻ شروع ڪيو.
پينٽاگون ۽ انٽيليجنس برادري وڌيڪ بااختيار طور تي ان تي تحقيق ڪري رهي آهي ته ڪرونا وائرس کي دشمن بائيو ويپن/ حياتياتي هٿيار جي طور تي استعمال ڪري سگهندا. دفاعي ۽ انٽيليجنس عملدارن جي مطابق، پهرين اپريل 2020ع جي هڪ رپورٽ ۾، جيڪا قومي سلامتيءَ جي ظاهري عڪاسي ڪندڙ وائرس ۽ ان جي خطرن جي وضاحت ڪري ٿي ته وائرس بنيادي طور تي هٿياربند بڻايو ويو آهي- انٽيليجنس ڪميونٽي اڃا تائين وائرس جي امڪاني اصليت جي تحقيق ڪري رهي آهي، پر في الحال اها سخت ڄاڻ يا سائنسي ثبوت موجود نه آهن جو ان نظريي جي حمايت ڪري سگهن ته هي وائرس چين ۾ ليباٽريءَ ۾ ٺهيو آهي.
سياسي حڪمت عمليون ۽ ممڪن نتيجا:
چيني صدر جو ووهان ۾ فاتحاڻو مارچ ڪرڻ ان ڳالهه طرف اشارو ڪري ٿو ته چين اهڙي “عوامي جنگ” ۾ زبردست قربانين جي عيوض فاتح ٿي نمودار ٿيو آهي. چيني عوام جنگين، انقلابن، بکن ۽ ٻاهرين حملن جو دليراڻو مقابلو ڪيو آهي ۽ اهڙين جنگين جي زبردست تاريخ جا وارث به آهن. ڪرونا وائرس جو خوف کڻي ختم ٿئي به، وبا تي ڪنٽرول ٿي به وڃي، تڏهن به عالمي معاشي بحران، مارڪيٽن ۾ ڪسادبازاري، اسٽاڪ مارڪيٽون، عالمي سفر جي حڪمت ۽ واپار جو انتهائي وڏو نقصان ٿيڻو آهي. ايندڙ معاشي ۽ مالياتي بحران، هڪ عالمي سرد بازاري، حڪومتن جو خساري ۾ وجهڻ، معاشي پيداوار جو سخت ٿيڻ، هينئر حقيقت بڻجندو وڃي ٿو ۽ اهڙو بحران 2008ع جي بحرانن جي مقابلي ۾ وڏو بحران ثابت ٿيندو.
هينئر عالمي طاقت جو توازن يا شطرنجي بورڊ، چين جي حق ۾ ٿيندو وڃي ٿو. ڪرونا وائرس سرمائيدار مرڪزي ملڪن ۾ ۽ خاص ڪري سرمائيدار آمريڪا، يورپ، جاپان، ڪئناڊا ۽ ٻين امير ملڪن ۾ ڦڙڦوٽ وجهي ڇڏي آهي. چين جي “عوامي جنگ” ڪرونا کي ڪنهن به قيمت تي شڪست ڏيڻ ۽ ان جي نتيجي ۾ چين پنهنجي معاشي ۽ طاقت جي توازن کي مخالفن جي تعلق جي نسبتن سان آمريڪا ۽ يورپ سان نئين جوڙجڪ ۽ بيهڪ ۾ نمودارٿيندو.