ڪالم / مضمون

ڪرونا وائرس ۽ سياسي معيشت

هن ڪتاب جا مکيہ موضوع، سياسي معاشيات، ڪرونا جي وبا جا سماجي نظامن خاص ڪري سرمائيداري نظامن تي ۽ سماج جي مختلف شعبن خاص طرح صحت، تعليم ۽ سياسي سرشتن تي پوندڙ اثرن جو تجزيو ڪيل آھي۔ ھن ڪتاب ۾ شامل مضمون ٽن حصن ۾ ورھايل آھن. پھرين ۽ ٻئي حصي ۾ 2020/2019 دور جي سياسي ۽ معاشي مسئلن متعلق مضمون آھن. ٽئين حصي ۾ خاص ڪري ڪورونا جي صورتحال ۽ ان مان جنم وٺندڙ صحت، معاشيت سماجي ۽ سياسي مئسلن تي مشتمل مضمون آھن. اھي مضمون مختلف وقتن تي مختلف اخبارن ۽ ڪانفرنسن ۾ پڙھيل ۽ اخبارن ۾ ٿوري فرقن سان ڇپيل آھن. ٻئي ۽ ٽئين حصي ۾ مضمون اندازن 20 کان 22 سال پراڻا آھن. اھي  مضمون ان وقت جي معاشي سياسي ۽ سماجي مسئلن کي نظر ۾ رکندي لکيا ويا ھئا.

Title Cover of book ڪرونا وائرس  ۽  سياسي معيشت

اسرائيل ھٽلر جي جرمن رياست جھڙو ڇو ٿو ٿيڻ چاھي؟

فلسطيني قومي تحريڪ جو سوال 18هين ۽ 19هين صديءَ ۾ يورپي اسٽائيل ۽ انداز جو غير يورپي زمين تي بيٺڪي مهم جوئيءَ جو ساڳيو مثال ۽ سوال آهي. برطانيا طاقت جي نشي ۾ 1917ع وارو “اعلان” ڪري اسرائيلي غير قانوني، بيٺڪي رياست کي وجود ۾ آندو. جڏهن ٻي جنگِ عظيم ۾ بيٺڪيتون عالمي ضمير ۾ عالمي طرح نفرت لائق ۽ بدبودار ٿي آزاد ٿيڻ لڳيون ته اسرائيلي بيٺڪي رياست عالمي ضمير جي نقشي تان غائب ٿي ويئي، پر سڄي دنيا کي خبر آهي ته اسرائيلي رياست پنهنجي شڪل تبديل ڪئي آهي. هينئر اسرائيل هر آئي ڏينهن ڪڏهن اوڀر يروشلم، ڪڏهن اولهه ڪناري، ڪڏهن شام جي ڳوٺن ۽ پهاڙين، ڪڏهن لبنان جي زمينن ۽ ڪڏهن بيروت تي بمباري ڪري رهيو آهي، ته ڪڏهن وري شام ۽ ايران خلاف اڳرايون ڪري اسرائيل جي بيٺڪي فسطائي نسل پرست رياست جا چٽا مثال آهن، جيڪي اسرائيل جي ظاهر ۽ لڪيل ڏوهن کان ڪن لاٽار ڪرڻ جي نشاندهي ڪن ٿا. دنيا ۽ اولهه جي نسل پرست سرمائيدار دنيا اسرائيل جي بحراني ڪيفيت ۾ مجرماڻي ڪردار کي سمجهڻ کان قاصر آهي ته اهڙي رياست جو وجود ڪيئن پيو آهي.
اسرائيل جون پاڙون ۽ بنياد بيٺڪيت ۾ کتل آهن، کين ڪا واضح سرحد نه آهي. اسرائيل اهڙو ئي ملڪ آهي، جيئن يورپي ٽولن مقامي ماڻهن کي بيدخل ڪري، جرم ڪري، اڄ جا آمريڪا، ڪئناڊا، آسٽريليا ۽ نيوزيلينڊ ٺاهيا آهن. اهي ملڪ، زمين جي اصل ماڻهن کي بي گھر ڪري تعمير ڪيا ويا آهن. نسل پرست سرمائيدار طاقتون اهو مڃڻ لاءِ تيار ئي ناهن ته مٿيان ملڪ ان وقت جي غالب عالمي طاقتن جي مدد کان سواءِ ٺهي نه پئي سگهيا. اسرائيل به وقت جي عالمي طاقتن جي مدد سان ٺهيل “يهودين لاءِ هڪ قومي وطن” آهي، هڪ بيٺڪي تحريڪ به آهي. خدا طرفان عطا ڪيل “وعدي واري زمين” جي نالي ۾عرب علائقي کي پنهنجي زمين سمجهي ٿو. پر ساڳئي وقت ان جو اصول هي به آهي ته هڪ بااختيار، خود مختيار ۽ آزاد فلسطين جي وجود جو سري کان ئي انڪار ڪرڻ آهي. ياد رهي ته فلسطين، برطانيا جي قبضي هيٺ به ان جي آبادي يهودي ۽ غير يهودي آباديءَ ۾ شمار ٿيندي هئي، جنهن ۾ غير يهودي-فلسطيني عرب 1910ع ۾ 94 سيڪڙو هئا. اسرائيل جي هڪ اڳوڻي وزيراعلى گولڊ ميئر ته هڪ ڀيرو چئي ڏنو هو ته “فلسطين نالي ڪا شيءِ ٿيندي ئي ناهي! اهي وجود ئي نٿا رکن!”
فلسطين جي معنى ته فلسطين کي پنهنجين زمينن جي تاريخي حق ۽ دعوى کان لاتعلق ڪرڻ ۽ ميسارڻ جو واحد رستو آهي، جنھن کي بازچ ڪمرلنگ “فلسطين جي سياست ڪشي ڪرڻ” سڏي ٿو. اسرائيل 15 مئي 1948ع ۾ برطانيا طرفان تربيت يافته يهودي مليشيا “ھنگناھه” ۽ ٻين يهودي گروپن طرفان فلسطين جو قتلِ عام ڪري، آباديءَ ۾ خوف ويهاري قائم ڪرڻو هو، جنهن کي برطانيا تربيت ڏيئي فلسطين تي قبضي ڪرڻ لاءِ موڪليو هو. فلسطيني اهڙي تباهيءَ کي اڄ تائين “نقبه” تباھي جي نالي سان ياد ڪن ٿا. 1949ع ڌاري اونهاري ۾ فلسطيني رياست کي تهس نهس ڪري، سندن 80 سيڪڙو آباديءَ جي گهرن تي قبضو ڪري، کين بي زمين ۽ بيدخل ڪري اسرائيل جو بنياد وڌو ويو. ان وقت 13 لک فلسطينين مان ساڍا ست لک فلسطيني مهاجر بڻائي بيدخل ڪيا ويا. اصل بچيل آبادي ان وقت جي اصل آباديءَ جي هڪ ڀاڱي پنج سيڪڙو بچي ھئي. 15 لک فلسطيني هاڻي به مهاجر پناهگيرن جي ڪيمپن ۾ رهن ٿا.
اسرائيل پنهنجن مخالفن خلاف وڏي جارحيت، وحشانيت ۽ منصوبابنديءَ سان نسل ڪشي ڪئي آهي. اسرائيل اڳوڻي ڏکڻ آفريڪا جهڙي اڇي نسل جي فوقيت تي قائم نسلي مت ڀيد ۽ فسطائي طرز جي 20هين صديءَ جي 45-1930ع واري يهودي نفرت تي ٻڌل جرمن رياست جهڙي رياست آهي. اسرائيل ۾ “جمهوريت” رڳو يهودين لاءِ آهي، جنهن کي بنياد پرست ۽ سخت گير يهودي ڪنٽرول ڪن ٿا. انهن جو اڳواڻ نتن ياهو آهي، جنهن ملڪ ۾ نسلي امتياز جا قانون ٺاهي، رهيل فلسطينين کي وڌيڪ ڀت سان لڳايو آهي.
اسرائيل ۾عوامي نفسيات گهڻي ڀاڱي فسطائيت جو شڪار آهي، جيڪا هر آئي ڏينهن فلسطينين ۽ عربن کي “سرعام موت” جا نعرا هڻي ٿي. هر آئي ڏينهن رجعت پرست ٽولا فلسطيني آباديءَ تي حملا ڪن ٿا. فلسطيني ۽ آفريڪي معاشي هجرت ڪري آيل آفريڪي نسل جا ماڻهو اسرائيل ۾ جهُڳين ۾ انتهائي خراب حالتن ۾ رهن ٿا. اسرائيل جي هڪ عوام دوست دانشور لکيو ته، “اسرائيل جو وجود هينئر فسطائيت جي خطري هيٺ آهي.” اٽڪل 10 لک آمريڪي يهودي اسرائيل کي خيرآباد چئي واپس آمريڪا وڃي چڪا آهن. ڪيترائي اسرائيل جا صحافي، وڪيل ۽ دانشور ۽ اسرائيل جي فسطائي ڪردار کي واضح ڪندڙ، پروپيگنڊا، غدارين جي لقبن، نفرتن، مهم جوئي، جاسوسي ۽ گرفتار ٿيڻ جي خطري هيٺ آهن. اسرائيل هر آئي ڏينهن، هر عالمي ۽ بين الاقوامي قانون جا بکيا اُڊيڙي پنهنجي فضائي طاقت سان فلسطيني آباديءَ تي بمباري ڪري، فلسطينين جي عام آبادي ۽ ٻارن کي شهيد ۽ زخمي ڪري رهيو آهي. اسرائيل وٽ هٽلر جهڙيون ڳجهيون بياباني ڪئمپون آهن، جن ۾ ڪيترن ئي آفريڪي مهاجرن کي ٽن سالن تائين سواءِ ڪنهن ڪيس جي قانوني طور قيد ڪري رکي سگهجي ٿو.
اسرائيلي مذهبي جنونيت اها مذهبي قومپرستي آهي، جيڪا هٽلر فوجي سوشلزم جي نالي ۾ شروع ڪئي هئي. اسرائيل داداگيري، قبضه خوري ۽ فوجي چڙهايون ڪري الهندي ڪناري يا يروشلم تي قبضن جو جيڪو بنياد وڌو آهي، اهو اڳتي هلي خود يهودي سماج ۽ نالي ماتر جمهوريت لاءِ موت ثابت ٿيندو. اسرائيل جي حالت جنگ ۾ ۽ اڻکٽ جنگ ۾ اهڙي نه ٿئي، جهڙي آمريڪا جي 1970ع ۾ ويٽنام ۾ ٿي. اسرائيل 15 لک کان 20 لک ماڻهو ملٽري، پوليس ۽ ڳجهين ايجنسين ۾ ڀرتي ڪري، هڪ پوليس رياست ٺاهڻ جو مقصد باقي آباديءَ لاءِ تعليم، صحت ۽ جمهوري ادارن تان هٿ کڻڻ ۽ قربان ڪرڻ آهي. بيٺڪي حڪمراني، قبضي گيري ۽ ڪرپشن جڏهن گهر ڪري ويندي ته اهڙي ئي رياست قائم ٿيندي آھي. اسرائيل کي انهي جو وجود برقرار رکڻ جي لاءِ عرب مزاحمت کي منهن ڏيڻو پوندو. اسرائيل جو آرمي سماج تمام جلد پنهنجي رياست جو دفاع ڪرڻ بدران هڪ قبضه گير آرمي ٿيندي ٿيندي سوڙهي ٿيندي ۽ ان جا ڪمانڊر پاڻ کي ملٽري گورنرن وانگر ۽ ٻين ناڪام رياستن وانگر پاڻ کي بادشاهه ۽ هيرو ڪري پيش ڪرڻ لڳندا.
جيڪڏهن جرمنيءَ ۾ يهودي مخالف جرم نه ٿين ها ۽ ٻي جنگ عظيم ۾ هو خوار نه ٿين ها ۽ عالمي طاقت اسرائيل ۽ يهودين جي ننگي پٺڀرائي واري جرم ۾ شريڪ نه ٿئي ها، ته هوند فلسطين تي صيھونيت جو قبضو نه ٿئي ها. بي وطن يهودي جيڪڏهن اسرائيل ڏانهن نه ڀڄايا نه وڃن ها ۽ ٻي جنگِ عظيم ۾ سندن خلاف جرم نه ڪيا وڃن ها ۽ 60 لک يهودي قتل نه ٿين ها، ته فلسطين ۾ پهتل بي گهر يهودي، جن جا حق غصب ڪيا ويا هئا، ته ان جي المناڪ قيمت ڀلا فلسطيني ڇو ڀرين ها؟ سچ ته اهو آھي ته يورپ جي يهودين جي قتلِ عام ۾ فلسطينين جو ڪو هٿ نه هو. عالمي ضمير جيڪڏهن هينئر اسرائيل جي جرمن جو پردو فاش نه ڪيو ته سڀاڻي ٻين خلاف ٿيندڙ جرمن کان به ڪن لاٽار ٿيندي، پر بدقسمتيءَ سان دنيا جي عالمي قانون ۽ انصاف جي رسد ۾ ڪمي آهي.
هينئر اسرائيل، اردن، امارات بحرين ۽ مراڪش سان ٽن قسمن جا معاهدا ڪري، ثقافتي، سياسي ۽ ملٽري لاڳاپا قائم ڪري، سعودي عرب جون فضائي حدون استعمال ڪري، بيٺڪي رياست جي بچاءَ لاءِ اسرائيل ان حڪمت عمليءَ تي ڪم ڪري رهيو آهي ته ڪيئن عرب حڪمران فلسطين کي وساري، اسرائيل سان سڌا تعلقات قائم ڪن. اسرائيل پاڻ کي هڪ مڃيل رياست طور اڀارڻ چاهي ٿو ته جيئين ويچارا فلسطيني پاڻ کي اڪيلو محسوس ڪري، اسرائيل آڏو هٿيار ڦٽا ڪري، اسرائيل جي تعبيداري ڪرڻ تي مجبور ٿين. اسرائيل 1973ع جي امن معاهدي وانگر “صيھوني منصوبي” تحت “ابراهيمي معاهدي” جي نالي ۾ عرب ملڪن، گڏيل عرب امارات مراڪش ۽ بحرين سان معاهدو ڪري، اڻ سڌي طرح ابراهيمي معاهدي کي مڃي، فلسطين جي حمايت ۽ تباهيءَ کي تسليم ڪري، اسرائيل جي اولهه بئنڪ ۽ يروشلم جي قبضي کي مڃڻ ۽ اسرائيل کي خطي ۾ جڳهه ٺاهڻ جو موقعو فراهم ڪندو.
امڪان آهي ته عربن جي قومي خود مختياريءَ کي پاسيرو ڪري، اسرائيل، اهو ثابت ڪرڻ گهري ٿو ته “هودي اسرائيل جااصل رهاڪو آهن، فلسطيني جهڙوڪ ٻاهران آيل آهن۽ اسرائيلين سان فلسطيني ظلم ڪيو ويٺا آهن ۽ اسرائيل لاءِ هٿيار ڦٽا ڪرڻ کان سواءِ ٻيو ڪو رستو بچيو ئي نه آهي”. اهڙي بيانيي واسطي عربن کي فلسطين مسئلي مان ٻاهر اڇلائي، صيھوني منصوبي کي “امن” ۽ “معاهدي” جو نالو ڏنو وڃي ٿو. آمريڪا، فلسطين کي، 1982ع ۾ لبنان ۾ اسرائيلي مداخلت ۽ چڙهائي ڪري، فلسطين کي نمائندگيءَ جي حق کان محروم ڪري، اردن جي وفد ۾ نمائندگي ڏيڻ فلسطين کي تاريخي حق کان محروم ڪرڻ هو. بعد ۾ حماس کي دهشتگرد قرار ڏيئي ڇڏيو ھو. عربن 1993ع ۾ معاهدو ڪري، فلسطين کي صيھونيت جو مفتوح علائقو قرار ڏيئي، اسرائيل 1967ع جي جنگي تعلقاتن کي خراب ٿيڻ جي مرمت ڪئي. هينئر خاموشي تعلقات قائم ڪرڻ صيھوني تحريڪ جرمن تي پردو وجهي فلسطينين جي حقن کان ڪن لاٽار ڪن ٿا. فلسطينين کي پنهنجن حقن لاءِ فيصلو ڪرڻ جو آخري حق حاصل هوندو. عربن کي وقت جي چالو طاقت ۽ صيھوني تحريڪ اڳيان هٿيار ڦٽا ڪرڻ جي ڳري قيمت ادا ڪرڻي پوندي. عرب امارات مراڪش ۽ بحرين هينئر تائين ڪنهن سڌي علائقائي جهيڙي جو حصو نه رهيا آهن. عرب امارات اسرائيل سان ڪا سڌي يا اڻ سڌي جنگ ۾ شامل نه رهي آهي. متحده عرب امارات جو يمن ۾ جنگ ۾ شموليت کيس ايران سان سڌي ٽڪراءَ ۾ آڻي ڇڏيو آهي. امارات جي اسرائيل سان تعلقات ويجها آڻڻ پٺيان کين ملٽري ۽ ٻين تحفظ وارن معاهدن سان لاڳاپيل سوال آهي. اسرائيل، امارات ۾ رڳو هڪ عام رواجي تعلقاتن سياح سفر هيٺ نه پر امارات جي بچاءَ ۽ پنهنجا اتحادي وڌائڻ واري ارادي سان داخل ٿيندو.ابراهام معاهدي جا بظاهر نقطا کڻي ڪهڙا به هجن پر اسرائيل جو اصل مقصد ايران جي فوجي ۽ تيل جي انفرا_اسٽرڪچر جي ويجهو اچڻ، بحرين، سعودي، قطر ۽ اومان سان تعلقات ويجها آڻڻ جو مقصد خطي ۾ ايران مخالف، اسرائيل عرب ۽ عرب_ايران اتحاد لاءِ راھ ھموار ڪرڻي آھي. اسرائيل_امارات سان تعلقات ويجها هئڻ جي ڪري ايراني هرموز سمنڊ، اوماني سمنڊ ۽ يمن جي باب المندوب جي ويجهو آڻي، ڳاڙهي سمنڊ، سوئز ڪئنال ۽ اردن جي عقبا خليج ۾ اثر رسوخ وڌائڻ جي ارادن ۾ آهي. هي معاهدا هينئر ته شروعات آهي، انهن معاهدن جي پٺيان جيڪي ٻيون ڳجهيون حڪمت عمليون هونديون، انهن ۾ سعودي ۽ ٻيا ملڪ گڏجي اسرائيل جي هوائي جهازن کي سعودي جي هوائي رستو ڏيڻ ۽ ايران جي ممڪن ائٽمي ۽ انفرا_اسٽرڪچر تي حملا ڪرڻ، صرف پردي جي پويان اهي هڪ امڪاني مثال آهن. صيھونيت ۽ عرب حڪومتون، ايران مخالفت ۾ ڪنهن به حد تائين وڃي سگهن ٿيون. بچيل عرب رياستون ممڪن آهي ته اسرائيل سان ڪي معاهدا ايندڙ ڏينهن ۾ ڪن. هي معاهدا “امن” واسطي گهٽ، پر خاص “جنگي” معاهدا هوندا.ابراهيمي معاهدي کانپوءِ عرب ملڪ هٿيار خريد ڪرڻ جي ڊوڙ ۾ شامل ٿيندا ۽ ائين امريڪي جنگي صنعت جي ڪاروبار ۾ واڌ ٿيندي. جي ايئن نه هجي ها ته خطي ۾ آمريڪي هٿيارن جي ڊوڙ، امارات طرفان F-35 جهاز ڇو خريد ڪيا وڃن ها؟ اهي جهاز ٻئي ڪنهن نه پر، ايران خلاف استعمال ٿيڻ جو خدشو آهي.
اسرائيل مسلسل عراق، لبنان، شام ۽ ايران اندر اهڙيون ڳجهيون ۽ کليل ڪارروايون ڪري چڪو آهي. ايران ۾ ائٽمي سائنسدان جو قتل ۽ ايران جي ائٽمي تنصيبات تي حملا ان ڳالهه ڏانهن اشارو ڪن ٿا ته نوان امن معاهدا ڪندڙ عرب ملڪ پنهنجي سرزمين کي ايران خلاف استعمال ٿيڻ جي تياري ۾ آهن. ايران- سعودي بحران ۽ جهيڙي قبائلي عرب بادشاهن کي اسرائيل سفارتي، سياسي، مالياتي ۽ وقت جي طاقتن سان ملي، “ويڙهايو ۽ حڪومت ڪريو” ۾ ڪافي حد تائين ڪامياب ٿي چڪو آهي. ها، البته هر فاشي مجرم، بيٺڪي رياست جي دائمي فائدي ۽ استحڪام جي وڏي عرصي تائين ڪابه گارنٽي ڏيئي نٿي سگهجي. تنهن هوندي، جوابن کان به سنجيده سوال آهن اسان جا حڪمران ڪٿي بيٺا هوندا؟ ڪو موجوده عسڪري ۽ سول قيادت کي هن حالتن مان، بهتر صلاحيتن جو تصور ڪري سگهجي ٿو. وقت ھر دفعي ثابت ڪيو ته اسان جا حڪمران هميشه انهن سان گڏ رهيا آهن جيڪي ظالم طاقتون آهن. اهڙي طرح عوام هميشه مظلوم عوام سان گڏ بيٺل ھوندو آهي.


ڪاوش اخبار 07 جنوري 2021ع