ڪالم / مضمون

ڪرونا وائرس ۽ سياسي معيشت

هن ڪتاب جا مکيہ موضوع، سياسي معاشيات، ڪرونا جي وبا جا سماجي نظامن خاص ڪري سرمائيداري نظامن تي ۽ سماج جي مختلف شعبن خاص طرح صحت، تعليم ۽ سياسي سرشتن تي پوندڙ اثرن جو تجزيو ڪيل آھي۔ ھن ڪتاب ۾ شامل مضمون ٽن حصن ۾ ورھايل آھن. پھرين ۽ ٻئي حصي ۾ 2020/2019 دور جي سياسي ۽ معاشي مسئلن متعلق مضمون آھن. ٽئين حصي ۾ خاص ڪري ڪورونا جي صورتحال ۽ ان مان جنم وٺندڙ صحت، معاشيت سماجي ۽ سياسي مئسلن تي مشتمل مضمون آھن. اھي مضمون مختلف وقتن تي مختلف اخبارن ۽ ڪانفرنسن ۾ پڙھيل ۽ اخبارن ۾ ٿوري فرقن سان ڇپيل آھن. ٻئي ۽ ٽئين حصي ۾ مضمون اندازن 20 کان 22 سال پراڻا آھن. اھي  مضمون ان وقت جي معاشي سياسي ۽ سماجي مسئلن کي نظر ۾ رکندي لکيا ويا ھئا.

Title Cover of book ڪرونا وائرس  ۽  سياسي معيشت

اسرائيل وچ اوڀر ۾ آخر چاهي ڇا ٿو؟

اسرائيل - فلسطيني مسئلو تاريخي طرح ڪو لساني سڃاڻپ يا هڪٻئي کان سخت نفرت جو مسئلو نه آهي. بلڪ، تاريخي طور زمين جي اصل مالڪيءَ جو جهيڙو آهي. اسرائيل ان زمين تي ٺهيل آهي، جنهن جا اصل مالڪ فلسطيني آھن .پر ان وقت جي سامراجي طاقتن، اصل مالڪن کي زبردستي بي گھر ۽ لاتعلق ڪري، ٻاھرين آبادگاري ڪري،هڪ نوآبادياتي ملڪ “اسرائيل” جو بنياد وڌو، جنھن کي هاڻي دنيا جي اڪثر ملڪن ڪجهه عرب ملڪن سميت تسليم ڪري چڪا آهن. اڪثر يھودي آباديءَ جو زمين جي تاريخي ملڪيت سان ڪو واسطوئي نه آھي. اسرائيل ڪوڙي مالڪيءَ جي دعوى ڪريٿو. اهڙي دعوى جي پٺيان هڪ سؤ سالن جي طاقتور يهودين جي “صيھوني” قومي تحريڪ آھي. جن فلسطيني علائقن جي پھريان والار ڪري ۽ بيٺڪيت ۾ تبديل ڪري اسرائيل بڻائي ڇڏيوآھي. صيھونيت -زائن يروشلم ۾ هڪ مقدس پهاڙ جو نالو آهي، جتي “صيھوني” يهودي واپس اچي آباد ٿيڻ گهرن ٿا.
اسرائيل اولهه جي سامراجي قوتن جي پٺڀرائيءَ سان پنهنجن ارادن ۽ منصوبن ۾ فلسطين جي زمين هڙپ ڪري، قبضو ڪري، کين بي دخل ڪري، لاتعلق بڻائي، اتي هڪ بيٺڪي راڄ قائم ڪري ڇڏيو آھي. اسرائيل ڪنھن حد تائين پنهنجن ارادن ۾ نسبتاً ڪامياب آھي .اسرائيلي ۽ ٻيا صيھوني تحريڪ جا پوئلڳ ۽ ساٿاري، فلسطين کي تاريخ مان غائب ڪري، غير واسطيدار ڌر بڻائي، مورڳو “غير انسان” سمجهي، نه رڳو سندن وجود جا انڪاري آهن، پر سندن زمين هڙپ ڪرڻ لاءِ ڪوڙا دستاويز تيار ڪرائي، هٿراڌو تاويلون گھڙي، تاريخي دستاويزن سان هٿ چراند ڪندي، فلسطينين جي حمايتين تي ڪوڙا بهتان مڙهي، کين عالمي اسٽيبلشمينٽ هٿان ڊيڄاري، ڌمڪائي، لالچون ڏيئي، خريد ڪري، نسل پرستيءَ ۽ يهودي مخالفت جا الزام هڻي، بي بنياد ڪوڙا “سچ” ٺاهڻ جون مڪروه پروپيگنڊه جون فيڪٽريون قائم ڪري، فلسطين خلاف ڀنڊيون ٻاري ڇڏيون آھن. اصل ۾ اسرائيل هڪ رياست يا ملڪ نه آهي، پر هڪ استعماري فوجي ۽ نسل پرست بيٺڪي رياست آهي. جيڪا سامراجي طاقتن طرفان بين الاقوامي قانون جي خلاف اقوام متحده ۾ سامراجي طاقتن طرفان فلسطين جي زمين تي قائم ڪئي وئي آهي. اسرائيل قبضي جو نالو آهي ۽ قبضو ھڪ گار ۽ ناجائز عمل آهي ۽ جنھن کي ڪنهن به اخلاقي يا انصاف واري قانون تحت تسليم يا جائز عمل ڪوٺي نٿو سگهجي. ڪنهن به غيرقانوني قبضي کي ڪنھن دليل تحت جائز قرار ڏيئي نٿو سگهجي.
اصل ڪهاڻي ڇا آهي؟ دراصل، اسرائيل، فلسطينين کي تاريخ جي صفحن مان غائب ۽ ميسارڻ جون ڪوششون ڪري رهيو آهي. اسرائيل جا اهڙا ارادا ڪي لڪيل نه آهن. اسرائيل پهرين ڏينھن کان فلسطينن کي غلام بڻائي، پنهنجي زمين تان بيدخل ڪري، ان جي جاءِ تي هڪ مضبوط يهودي رياست قائم ڪرڻ گهري ٿو. اسرائيلي يهودي اڳواڻ پنهنجي اهڙي عمل کي بائيبل ۽ توريت مان جائز قرار ڏيئي، فلسطينن کي خدا طرفان “واعدي موجب عطا ڪيل زمين” ڄاڻائين ٿا. زمين جي اهڙي ڪوڙي بي بنياد دعوا ڪندي، اسرائيل سمورن انساني ۽ جمهوري قدرن جي نفي ڪري، بين الاقوامي قانونن جي قانونن ۽ انصاف جي تقاضائن خلاف، هڪ فاشسٽ، نسل پرست ۽ بيٺڪي ملڪ ٺاهي، بچيل فلسطينين کي بيدخل ڪري، ٻاهرين ملڪن مان يهودي پناهگير گهرائي، انهن کي اتي آباد ڪرڻ گھري ٿو. بدقسمتي سان، ڪجهه ملڪ، پرو اسرائيل گروهه، اھڙي بيانئي جي حمايت ڪندي نظر اچي رهيا آهن. پر ان هوندي به دنيا ۾ عوام جي وڏي اڪثريت، فلسطينين ۽ انهن جي جدوجهد جي حمايت ڪن ٿا.
ان سڄي ڪڌي انسان دشمن عمل ۽ والار کي، اسرائيل “جمهوريت” “امن” ۽ “هڪٻئي کي جيئڻ جي حق” ۽ اصول جي نالي ۾ فلسطيني عوام جي مسلسل تباهي ۽ قتلِ عام ۽ منظم نسل ڪشي ڪرڻ جهڙيون ڪارروايون ڪندو رھي ٿو، اسرائيل جون فلسطيني عوام خلاف اھڙيون ڪارروايون ساڳي قسم جا جرم آهن. جھڙا هٽلر سڄي دنيا کي فتح ڪرڻ لاءِ جمهوريت، امن ۽ آزاديءَ جي نالي ۾ يورپين جي خلاف ڪيا هئا. اسرائيل چئي ٿو کيس فلسطينن جي ڪا گهرج ئي نه هجي، کين تڙي، دربدر ڪري، کين پنهنجي ئي ڌرتي تان بيدخل ڪري ڇڏجي. فلسطيني دانشور ايڊورڊ سعيد گهڻو اڳ اھو چئي ڇڏيو هو ته اسرائيلي فلسطين جو نه رڳو استحصال ڪرڻ ٿا گهرن، پر ڏکڻ آفريڪا ۽ الجيريا وانگر کين نسلي مت ڀيد جو نشانو بڻائي، ٻئي درجي جو انسان رکڻ گھرن ٿا.
يهودي صيھونيت مذهبي قومپرستيءَ جي اها تحريڪ آهي، جيڪا سمجهي ٿي ته اها تحريڪ يهودين (سمائٽزم نسل) جي خلاف نفرت مان پنھنجو پاڻ 17هين صديءَ ۾ روس ۽ اوڀر يورپ مان ٿيندي اڀري آهي، جيڪا نفرت، ٻه اکيائي ۽ يهودين خلاف شديد جارحيت، تشدد 20هين صديءَ جي شروعاتي اڌ ڌاري هٽلر جي، يهودين جي نسل ڪشيءَ تائين جاري رهي ھئي، جنهن ۾ لکين يهودي نسل جا ماڻهو قتل ٿيا هئا. اهڙي تحريڪ جو باني ٿيوڊور هرزل هو، جنهن 1896ع ڌاري “يهودي رياست” ٺاهڻ لاءِ الڳ ملڪ جي گهر ڪئي. هن جو چوڻ هو ته دنيا ۾ ۽ خاص ڪري يورپ ۾ يهودي نسل جا ماڻهو غير محفوظ آهن، تنهنڪري، کين هڪ الڳ وطن گهربل آهي. ڪجهه ئي عرصي ۾ يورپ ۾ يهودين جي نسل ڪشيءَ جي نتيجي ۾ سندس خدشا صحح ثابت ٿيا. جرمنيءَ ۽ هٽلر جي فسطائيت يهودين سان بي پناهه ظلم ڪيو، جنهن ۾ اٽڪل 60 لک يهودي نسل جا ماڻهو متاثر ٿيا.
هن صورتحال مان فائدو وٺڻ سان1917ع ۾ برطانيا جي ان وقت جي خارجي وزير “بلغور پڌرنامو” جاري ڪيو، جنهن ۾ فلسطين کي “يهودين جو قومي ملڪ” قرار ڏيڻ جو “اعلان” ڪيو ويو.
ظاهر آهي ته فلسطيني نه ته يهودين خلاف ٿيندڙ ظلم ۾ شامل هئا ۽ نه ئي يهودين لاءِ قومي ملڪ ٺاهڻ لاءِ کانئن ڪا راءِ ورتي ويئي هئي. فلسطين کي يهودين جو ملڪ ٺاهڻ جو اعلان ڪنهن غير واسطيدار ڌر طرفان، واسطيدار ڌر کان پڇڻ بدران، ٽئين غير واسطيدار ڌر کي وطن مهيا ڪري ڏيڻ، دنيا جي ڪنهن به بين الاقوامي قانون ۽ انصاف جي اصولن هيٺ وڏي ناانصافي هئي، جيڪا ان وقت جي مروج چالو طاقتن، ڪنهن گهربل سوچ ۽ سمجهه جي، طاقت جي نشي ۾ “اعلان” ڪيا هئا. ان پٺيان برطانيا جا خاص مفاد هئا. برطانيا کي پهرين جنگِ عظيم ۾ يهودي اثر کي استعمال ڪري، متحد ڪرڻو هو، ته جيئن روس ۾ بالشويڪ انقلاب ۽ پهرين عظيم جنگ ۾ مخالف قوتن جو مقابلو ڪري سگهجي. ان وقت بين الاقوامي يهودي طاقت جو عالمي مالياتي نظام تي وڏو ڪنٽرول به هو. برطانيا يهودين جي عالمي اثر ۽ مالياتي نظام جي اثر رسوخ کي استعمال ڪري، يهودين کي قومي وطن فلسطين ۾ آڇي يهودين کي پهرين جنگِ عظيم ۾ دعوت ڏيڻ، آمريڪا کي جنگ ۾ ڌڪڻ ۽ يهودين طرفان جنگ جا خرچ ڀرڻ جا ڌنڌا ڪرڻ پي چاھيا.
برطانيا کي اها به ڄاڻ هئي ته يهودي ۽ يهودين جي ٻين فرقن، جهڙوڪ: “دونمي يهودي”، “ڪرپٽو يهودي” جن جي ابن ڏاڏن مسيحيت قبول ڪئي هئي ۽ لڪ ڇپ ۾ يهودي بڻيل هئا، انهن جو ترڪش سلطنت ۽ حڪومت ۾ وڏو اثر رسوخ هو. برطانيا اهو ٿي سمجهيو ته هو چالاڪيءَ سان يهودين کي فلسطين “عطا” ڪري، هڪ ئي ڌڪ سان ترڪيءَ جي حڪومت ڪيرائي، ساڻس جرمنيءَ سان اتحاد کي ٽوڙي، پهرين جنگِ عظيم کٽي ويندو.
برطانيا ۽ فرانس کي اها به ڄاڻ هئي ته عالمي يهودي تحريڪ اسان ٻنهي ملڪن خلاف آهي، تنهنڪري جنگ کٽڻ آسان نه ٿيندو، تنهنڪري ڪمزور ۽ ڊھندڙ ترڪش شهنشاهيت جي هڪ وڏي حصي کي پاڻ ۾ ورهائي ڇونه کڻجي. تن ڏينهن ۾ فرانس ۽ برطانيا پاڻ ۾ هڪ ڳجهو معاهدو ڪيو. برطانيا ۽ فرانس جي ٻن مشهور سفارتڪارن مارڪ سائرس ۽ جارج پڪٽ (سائرس- پڪٽ) معاهدي 1916ع موجب برطانيا اڳوڻي فلسطين تي قبضو قائم رکندو ۽ فرانس اڳوڻي گريٽر شام (لبنان سميت) تي قبضو قائم رکندو. اهڙي ڳجهي معاهدي جو اطلاع ان وقت عربن جي باغي اڳواڻ ۽ ترڪش ايمپائر سان برطانيا جي مدد سان جنگ جوٽيندڙ حجاز-مڪي شريف جي گورنر شيخ شريف الحسين کي روسي بالشويڪن ڏنو هو. (پڙهو: “عربن ۾ قومپرستيءَ جي تحريڪ- جارج انتونيو) ياد رهي ته شيخ شريف الحسين کي ترڪن خلاف بغاوت عيوض برطانيا سڄي عربستان واپس ڪرڻ ۽ کيس بادشاهه بڻائڻ جو واعدو، ڳالهيون ۽ معاهدا بحث هيٺ هئا.
صيھوني قومي تحريڪ عالمي طرح اڻ لکيل، اڻ ڳالھايل عالمي سياسي منظر تي هڪ وڏي طاقت ھئا. برطانيا جي تڏهن جي خارجي وزير ته ايئن به چيو ته، “يهودي برطانوي سماج ۾ ضم نه ٿيندا، انهن لاءِ بهتر آهي ته اهي برطانيا مان هجرت ڪن.” ان وقت برطانيا جي ڪابينا جي اهم يهودي حڪومتي وزير ميسز ايڊمن مانيٽيگو اهو چئي يهودين جي هجرت جي مخالفت ڪئي ته، “يهودين کي جيڪڏهن فلسطين موڪليو ويو ته فلسطين دنيا جي ھڪ ٻي )گھيٽو(- ڪچي آبادي بڻجي ويندو.”
يورپ جي ان وقت جي تنگ نظر سياست يهودين جي نسل ڪشيءَ کي رڳو “هجرتي مسئلو” سمجهي وچ اوڀر هجرت ڪري موڪلڻ شروع ڪيو، سواءِ ڪنهن سوچ ۽ سمجهه جي، ته هجرت جي معنى ڇا آهي؟ ۽ اتي يهودين جو وطن قائم ڪرڻ معنى فلسطينين کي بي زمين ڪرڻ هوندو. يورپين کي خبر هئي ته يهودي پنهنجن پنهنجن ملڪن ڏانهن موٽي نٿا سگهن، جتي سندن قوم جي نسل ڪشي ڪئي ويئي هئي يا کين زبردستيءَ جلاوطن ڪيو ويو هو.
صيھوني تحريڪ مطالبا ڪرڻ شروع ڪيا ته کين وطن لاءِ ماڻهن کان خالي زمين کپي، انهن يهودين لاءِ، جيڪي پنهنجي زمين کان بيدخل ڪيا ويا آهن. انهن جو اشارو ۽ مطالبو فلسطين ڏانهن هو. ڪيترن باشعور دانشورن ان ڳالهه ڏانهن اشارو ڪيو هو ته يورپ جي قيادت هڪ اهڙي منتقليءَ کي منهن ڏيئي رهي آهي، جنهن ۾ يهودين خلاف جرم ته يورپ ۾ ٿيا، پر وري ساڳئي قسم جا جرم فلسطيني عوام خلاف ڪري رهيا آهن. (ڏسو هنا آرڊنٽ). اهڙي ئي محدود سوچ منجهان اسرائيل-فلسطين جهيڙي جي اڻکٽ قصي جي شروعات ٿي. توڻي جو اها حقيقت آهي ته فلسطينين جي زمين تي ناجائز قبضو ڪري، فلسطين ۾ اسرائيلي رياست قائم ڪري، جيڪڏهن فلسطين کي سياسي ۽ جمهوري حق ڏنا وڃن ها ته ظاهر آهي ته اسرائيلي پنهنجي گرفت وڃائي ويهن ها. تنهن ڪري، فلسطينين جي وجود کان ئي انڪار ڪجي. زاوي جيبوتشڪي قدامت پرست (روسي يهودي) اسرائيلن کي اڳواٽ خبردار ڪندي لکيو ته، “اصل آبادي کڻي ڪٿان جي به هجي، جيڪڏهن کين ٿورو به خوف هجي ۽ کين بيٺڪيت يا اقليت ۾ تبديل ڪيو وڃي ٿو ته، اهي مزاحمت ڪرڻ لڳندا.” ظاهر آهي ته فلسطين کي اسرائيل قائم ٿيڻ کان اڳ ئي کڙڪ پئجي ويئي ھئي ته سندن زمين تي اسرائيل قائم ڪري، کين اقليت ۾ تبديل ڪيو پيو وڃي. ان ڪري هنن مزاحمت شروع ڪريڏني.
صيھوني قومي تحريڪ مسلسل پنھنجن قابض خطرناڪ سوچن ۽ ارادن کي هميشه لڪائيندي، ان ڳالهه جو مسلسل انڪار ڪندي رهي آهي .اولهه ۽ عالمي دنيا جي عوام کي بيوقوف بڻائيندي، پنهنجو پاڻ سان به دغابازي ڪندي، هڪڙيون هٿ ٺوڪيون ۽ ڪوڙيون ڪهاڻيون گهڙي، سڄي دنيا کي اکين ۾ ڌوڙ وجهندي آئي آهي ته هو ڪو عرب فلسطين خلاف آھن. يا ڪي خراب يا بدنيت ارادا رکن ٿا، هو ته معصوم آهن ۽ يهودي ۽ فلسطيني پاڻ هڪٻئي ڀرسان ٻه اسرائيلي۽ فلسطيني رياستون قائم ڪري، پرامن نموني هڪٻئي سان ڀائيچاري هيٺ رهڻ گهرن ٿا.
صيھوني تحريڪ ۽ اسرائيل ۾ هڪ سوچ غالب آهي ته اسرائيل کي هڪ ملڪ يا طاقتور ملڪ قائم رکڻ لاءِ اڪثريت فلسطينين کي بي زمين ڪري، لڏائي، تڙي، ملڪ بدر ڪرڻ اشد ضروري آهي. ظاهر آهي ته اهڙن ارادن جو کليل اظهار ڪرڻ سان بيٺڪي اسرائيل عالمي مدد وڃائي ويهندو.
صيھوني تحريڪ اهو سمجهي ٿي ته عرب فلسطيني اڪثريت کي بي رحم طاقت جي استعمال سان ۽ ماراماريءَ سان بيٺڪي منصوبي جي ڪامياب ٿيڻ جا امڪان وڌيڪ آهن. بيٺڪي حڪمراني ۽ رياست رڳو بي رحم طاقت جي استعمال سان ان حالت ۾ قائم رکي سگھجي ٿي. اهڙي مضبوط بي رحم طاقت، جنهن کي فلسطيني آبادي ٽوڙي نه سگهي. اسرائيلي بيٺڪي رياست ۽ حڪمرانن کي خبر آهي ته اڻکٽ طاقت جي استعمال ۾ ئي سندن بقا آهي. هنن اها ساڳي طاقت استعمال ڪري، برطانيا مان 10 هزار سکيا ورتل هنگنا يهودين )ملٽري فورس( کي 1930ع جي فلسطيني انقلاب کي ڪچلڻ لاءِ موڪليو ۽ منظم ڪيو هو. اهڙي انقلاب ۾ فلسطين جا 10 سيڪڙو نوجوان يا ته مارجي ويا، قيد ڪيا ويا يا ملڪ بدر ڪيا ويا هئا. اسرائيل قائم ٿيڻ کان پوءِ به هينئر آمريڪا کان دنيا جو سڀ کان وڌيڪ امداد وٺندڙ ملڪ آهي، جنهن کي ساليانو 3.3 ارب ڊالرن جي سڌي۽ملٽري امداد ملي ٿي، ته جيئن اسرائيل، فلسطين مٿان بيٺڪي حڪمراني قائم رکي سگهي، ۽ اتان جي صيھوني قومي تحريڪ کي فائدو به رسائي سگهجي.

ڪاوش اخبار 3 جنوري 2021ع