پياسي من جي صدا
آءٌ پنهنجي شاعريءَ لاءِ ڪا به دعوى نه ٿو ڪريان. مان پنهنجي تخليقي سگھ جي حوالي سان به ڪنهن خوشفهميءَ جو شڪار نه آهيان، البته اهو ڄاڻان ٿو ته مون جيڪو ڪجھ لکيو آهي اهو روح جي پاتال ۾ پيهي لکيو آهي. ها! منهنجي شاعري منهنجي احساس جي پوترتا جي گواھ آهي. مان پنهنجي هيءَ سموري شاعري اوهان جي مهربان هٿن ۾ رکي آهي. اوهان ئي ان کي انيڪ معنائون ڏئي سگھو ٿا ۽ اوهان ئي منهنجي اندر جي دنيا کي دريافت ڪري سگھو ٿا.
منهنجي اندر جي دنيا هڪ انوکي پياس سان تاسيل به آهي. منهنجو من ان پياسي سپيءَ وانگر آهي، جيڪا سدا مينهن ڦڙي جي متلاشي هوندي آهي. منهنجو من محبت جي مينهن ڦڙيءَ کي موتي بڻائڻ جي سگھ رکي ٿو. مون کي لڳندو آهي ته ڪبير جو هي دوهو منهنجي پياسي من جي صدا آهي:
ڪبيرا سيپ سمندر ڪي رٽي پياس پياس،
اور بوند ڪو ناگهي، سواتي بوند ڪي آس.
(اي ڪبير! سمنڊ جي سپي اڃ اڃ پڪاريندي رهي ٿي، کيس ٻي ڪا بوند نه کپي، هن کي رڳو مينهن ڦڙيءَ جي آس آهي.)
آءٌ سوچيان ٿو منهنجي تخليقي عمر جا 21 سال ڪيڏي نه تيزيءَ سان گذري ويا آهن! ياد جي وير ماضيءَ جي انيڪ پلن جا ڪوڏ هٿن ۾ ڏئي وئي آهي. لاڙڪاڻي ۾ مشاعرن جي موسم، وزن بحر جي ڀير تي ڏونڪو، طرحي ترڪتالين جي تال تي نچڻ، ترقي پسنديءَ ۽ رجعت پسنديءَ جا رينگٽ، ادبي اختلاف، ڏي جواب وٺ جواب، نئين شاعريءَ کان نهڪر ۽ اهڙيون ڪيئي ڳالهيون مون کي لاڙڪاڻي جي ادبي ماضيءَ جا اڻ مٽ نشان محسوس ٿينديون آهن. لاڙڪاڻو جنهن جي ڪلهن تي قدامت پسنديءَ جا ڪوٽ اڏيل آهن، ان ئي لاڙڪاڻي ادب ۾ جديديت کي به جنم ڏنو. ڪشنچند بيوس، هري دلگير، اياز قادريءَ، جمال ابڙي ۽ لعل پشپ کان وٺي ڪيهر شوڪت، رزاق مهر، محمد علي پٺاڻ ۽ سعيد ميمڻ تائين، لاڙڪاڻي سنڌي ادب ۾ جدت جو هڪ الڳ جهان جوڙيو آهي، جنهن کان ادب جو شاگرد ڪڏهن به ڪن لاٽار نه ٿو ڪري سگھي.
منهنجو هڪ ادبي گھر ۾ جنم مون لاءِ خوشقسمتي آهي. دوستن جهڙي والد جي رهبريءَ ۾ مون ادب جا الاهي سبق سکيا آهن ۽ پنهنجي بابا جي رهنمائيءَ کانسواءِ شايد مان ڪنهن ڀٽڪيل ۽ بي سمت بادل وانگر هجان ها.... مان مڃان ٿو ته لاڙڪاڻي جي جنهن ادبي ماضيءَ جو مون مٿي ذڪر ڪيو آهي، ابتدا ۾ ان جو سِڌي يا اڻ سڌي طرح مون به اثر قبول ڪيو پر ستت ئي پنهنجو گس گھڙڻ جي ڪوشش ڪئي، ڇو ته ادبي پوليوشن (گدلاڻ) منهنجو ساھ گھٽيندي آهي... مون پنهنجي زندگيءَ ۾ لکڻ کي سڀ کان وڌيڪ اهميت ڏني آهي. قلم سان منهنجو عشق آهي، ڪتاب منهنجي زندگي آهن، لفظ مون لاءِ پناھ گاھ آهن. مون مسلسل لکيو آهي ۽ لکندو رهان ٿو. مون ڪنڊائتو ويهي خاموشيءَ سان ڪم ڪيو آهي، ۽ ڪڏهن به پنهنجي تخليقي اهميت جو هوڪو نه ڏنو آهي، ڇو ته مون کي وقت تي ويساھ آهي. مان جيون جي هڪ هڪ پل کي قيمتي سمجھان ٿو، تنهنڪري منهنجي زندگي سدا تحرڪ ۾ رهي آهي.
رفتارِ زندگي مين سڪون آئي ڪيا مجال،
طــوفــان ٺَــهر ڀِـي جـائي تو دريا بَـها ڪري. (ياس)
مان پنهنجي سموري ادبي سفر ۾ جيتوڻيڪ نثر ۾ ڪهاڻي، مضمون، مقالا ۽ ڪالم به لکندو رهيو آهيان، پر منهنجي پهرين سڃاڻپ نظم (شاعري) آهي. مون پنهنجي ادبي زندگيءَ جي آغاز ۾ سڀ کان پهريان شعر لکيو، ان ڪري پاڻ کي اول ۽ آخر شاعر سمجھان ٿو. اها سڃاڻپ مون کي عزيز آهي. ايليٽ چيو هو ته ”نثر جي بجاءِ نظم احساس ۽ امنگ جي اظهار سان واسطو رکي ٿو.“ ائين ئي مون جڏهن به شاعري ڪئي آهي ته پنهنجي اندر ۾ احساس جي تند کي ڇڙندي محسوس ڪيو آهي. اهو هڪ اتفاق چئجي ته منهنجا پهريان ٽي ڪتاب نثر ۾ آهن جنهنڪري منهنجي شاعر واري بنيادي سڃاڻپ تي ڪجھ ڪوهيڙو اچي ويو آهي سو هي ڪتاب انهيءَ ڪوهيڙي کي هٽائڻ جي ئي هڪ ڪوشش آهي.
هن ڪتاب ۾ منهنجي گذريل ٻن ڏهاڪن جي شاعري آهي، جنهن ۾ ان دوران ٿيل سماجي اٿل پٿل جا عڪس ۽ اولڙا اوهان کي ضرور نظر ايندا. مان ادب ۾ ان لڏي سان تعلق جوڙڻ پسند ڪندو آهيان جيڪي معيار کي مقدار تي ترجيح ڏين ٿا، اهو ئي سبب آهي جو مون پنهنجي شاعريءَ جي ڊائرين مان اهي ئي اسم هن ڪتاب ۾ شامل ڪيا آهن جن کي وڌيڪ اهم سمجھان ٿو. اهو ضروري ناهي ته اهي اوهان لاءِ به اوترا ئي اهم هجن. شايد اوهان انهن شعرن کي اهميت جي نگاھ سان ڏسو جن کي آءٌ هن ڪتاب کان ٻاهر رکيو آهي... مان سمجھان ٿو اهو وقت سِر ڪتاب نه ڇپائڻ جو نقصان آهي.
منهنجا اهي دوست جيڪي مون کي نئين دَور جي چڱن شاعرن جي قطار ۾ بيهاريندا آهن، انهن جو عرصي کان اهو اسرار رهيو آهي ته جتي ڇهنِ مهينن جي ادبي عمر رکندڙ شاعرن جا شعري مجموعا شايع ٿي رهيا آهن، اتي تنهنجي شاعريءَ جو ڪتاب نه اچڻ زيادتي آهي. مان کين سدائين چوندو رهيو آهيان ”ادب ۾ عمر نه پر تخليقي قوت کي ڏسڻ کپي...“ هو مون سان محبت ڪن ٿا تڏهن کين منهنجون خاميون نظر نه ٿيون اچن. ”مون ڏي مديون ٿئين، سڄڻ ساڄاهين ۾. (شاھ)“ پر مان اڄ پنهنجين سمورين خامين سميت اوهان جي سامهون آهيان.
شاعريءَ جو هي مجموعو محبت جي انهن متوالن لاءِ آهي جيڪي چاھ جي چنڊ کي تڪيندي راتيون گذارين ٿا. هي شعر انهن مستانن کي پنهنجي دل جي قريب محسوس ٿيندا جيڪي پنهنجي سرمستيءَ ۾ صليبن کي به سيني لائڻ کان نه گھٻرائيندا آهن. هنن شعرن مان درد جي اها لذت به ماڻي سگھجي ٿي، جيڪا اندر کي ڪمزور ڪرڻ بدران ويتر سگھ ڏيندي آهي. هي شعر رڳو شعر نه آهن پر هڪ وجود ۽ هڪ دَور جي صدا آهن جنهن کي دل جي ڪنن سان ڪنائي سگھجي ٿو. هن شاعريءَ ۾ اوهان کي حسن ۽ جمال جا جلوى به پسڻ لاءِ ملندا ته عشق جا پتنگ به تڙپندي نظر ايندا. هن مجموعي ۾ اوهان سماجي سور ۽ ناسور به ڏسندؤ ته فطرت جو موھ ۽ منظر به. هن ۾ معصوم خواهشون به آهن ته حسرتون ۽ خواب به. انهن سڀني شين سان گڏوگڏ هن شعري مجموعي ۾ اوهان کي مايوسيءَ جي ڀيٽ ۾ اميد وڌيڪ نظر ايندي.
اداسين جا پلئه ڇڏ تون مسڪراءِ کڻي،
جئين اميد جا جگنو به جرڪندا ئي رهن.
نهار وقت جي نيڻن ۾، لڙڪ روڪ پرين،
ته جـيئـن درد بـيـابـان ۾ ڀـٽڪندا ئي رهن.
ٽِي ايس ايليٽ لکيو هو ته ”شاعريءَ ۾ هميشه ڪنهن نئين تجربي جي ورکا ٿئي ٿي يا ڪو مانوس يا ڄاتل تجربو نئين ادراڪ ۽ ڄاڻ سان پيش ٿئي ٿو.“ سنڌي شاعريءَ ۾ هيئت ۽ اسلوب جا انيڪ تجربا نظر اچن ٿا، جن مان ڪن صنفي تجربن کي نه رڳو قبوليت جو شرف مليو آهي پر انهن کي اهميت جي نگاھ سان پڻ ڏٺو وڃي ٿو. مون پڻ سنڌيءَ ۾ هڪ وڌيڪ نئين صنفي تجربي کي هن ڪتاب ۾ شامل ڪيو آهي، جنهن کي ’ست رنگي‘ جو نالو ڏنو آهي. سنڌي شاعر ان تجربي کي ڪيتري قدر پنهنجو ڪن ٿا، اهو وقت ٻڌائيندو.
مون هن شعري مجموعي جو نالو ”لفظن جي خوشبو“ ان ڪري رکيو آهي جو مان سمجھان ٿو ته هر لفظ ۾ پنهنجي خوشبو هوندي آهي، تنهنڪري هي ڪتاب، جنهن ۾ احساسن سان ٽمٽار انيڪ لفظ آهن، ان جو نالو ”لفظن جي خوشبو“ کان سواءِ ٻيو ڪو ٿي ئي نه پيو سگھي.
هن ڪتاب جي سونهن ۽ خوشبو ۾ اضافو ڪيو آهي اياز گل، تاج جويي، مقصود گل، عادل عباسي، سعيد ميمڻ، حبيب ساجد ۽ ياسر قاضي جي خوبصورت راين. اهي رايا مختصر هوندي به مون لاءِ وڏي اهميت رکن ٿا. مان انهن سڀني مهربانن جو دل جي گهرائين سان ٿورائتو آهيان. مان ٿورائتو پنهنجن محبوب دوستن رياضت ٻرڙي، روشن گھانگھري، رضوان گل ۽ فياض لطيف جو به آهيان، جن هن ڪتاب جي حوالي سان مفيد مشورا ڏنا. لفظن جي خوشبو اوهان جي ڪومل هٿن ۾ آهي، آس اٿم ته اها خوشبو هٿون هٿ پکڙبي ويندي.
- احسان دانش
03003431374
ahsandanish@yahoo.com