ڀٽائيءَ جو نينهن- پرور ناکئو ”الطاف شيخ“
ويهان ڪيئن ماٺ ڪري! ايڏو سور سهي،
يا: بندر جيان ڀئي، سکاڻيا! مَ سمهو،
جي صدين تي محيط ڪائي ڪُوڪ بنجي، وطن واسين کي سجاڳيءَ جو سڏ ڪرڻ لڳندي آهي ته:
ايڏو سور سهي، ننڊ نه ڪجي ناکئا!
جڏهن هن صدين جي ستايل سرزمين تي، صدين پڄاڻا عشق پنهنجي مڪملتا سان اهڙو ناکئو ٿو پيدا ڪري ته سنڌ مُرڪي ٿي پئي، ۽ چنڊ هُن جي تخيل جي اُڀ- اُڏار کي چميون ڏئي رشڪ ٿو ڪري ته:
اي سنڌ!
توکي صدين پڄاڻا،
ڀٽائيءَ جي سُر سريراڳ جو نئون ناکئو،
الطاف شيخ مبارڪ!
اهو الطاف شيخ جڏهن مست سمنڊن جا سينا چيرڻ لاءِ ڪمر ٿو ڪشي ته عشقُ، لطيفي لات جي صورت ۾ هن جو سونهون بنجي ٿو پوي. جيڪو ولايتن جي واس سان سنڌوءَ کي سُرهو بنائڻ ۾، جيءَ جي جاکوڙن جي ڪائي پرواھ نٿو ڪري، ۽ الطاف سائينءَ جو اهو عشق اتي ٿو پروان چڙهي:
جتي: درندا درياءَ ۾، واڪا ڪيو ورن.
جنهن ۾: سڄا ٻيڙا ٻار ۾، هليا هيٺ وڃن.
جتان: پرزو پيدا نه ٿئي، تختو منجھان تن.
انهي اونهيءَ جي هر اوڙاھ جو سينو چيري، هن مختلف کنڊن جي مختلف ملڪن کي پنهنجي تجربي جي تخيل ۽ نينهن جي نازڪ ڌاڳن جھڙي زنجير سان نه رڳو هڪ ٻئي سان پر، سنڌ جي سرت سان به سلهاڙي پئي رکيو آهي. هو، پنهنجي پيار مان پڙهندڙن کي پنهنجي تجربن سان نينهن جا اهڙا ته نظارا ٿو پَسائي جو پڙهندڙن جي دل جي دنيا دنگ رهجيو وڃي.
توڙي جو جھازراني جي جھد کان هُو سرڪاري طور سبڪدوش ٿي چڪو آهي، پر پوءِ به هن جي من جي ڪائنات جي حسين ڪئنواس تي ڪيترن ئي ملڪن جي رهيل يادگيرين جا اڃان به ڪيئي ٿانَ کُلندا ٿا رهن. هُو، پنهنجي سفر نامن لاءِ تخيل جي پيار جا پوپٽ ٿو اڏائي ته هن جي سامونڊي سفرن جي جاگرافيائي رستن جون رونقون پڙهندڙن کي پاڻ سان گڏ کڻي پنهنجي روح جي رنگين گلين ۾ گم ڪري ٿيون ڇڏين. جتي اتان جي تهذيبي تاريخن ۽ تمدن تحت انسان ذات جي عظمت جا عظيم داستان رقم طراز ٿيل آهن، جن جو هو “ڪامياب قصا گو” رهندو ٿو اچي.
الطاف سائينءَ جي قلم جي قط مان اڄ به اچانڪ اهو عشق اُمالڪ اڇل کائي اچي نڪري نروار ٿو ٿئي ته ايشيا کان آفريڪا تائين، يورپ کان آمريڪا تائين ۽ اينٽارڪٽڪا کان آرڪٽڪا تائين جتي جتي به، زندگيءَ جي جنهن به پل ۾ ضرورت پئي محسوس ڪئي آهي ته هن جي تشبيحن مان سنڌ، سنڌو سڀيتا ۽ ثقافت جي چوڏهينءَ جا چنڊ انڊلٺ جيان ازخود اُڀري ٿا پون.
الطاف سائينءَ پنهنجي شعوري اک سان دنيا جي ڪيترن ئي قومن جي شاندار تهذيبن کي اُسرندي عُروج ماڻيندي به پئي ڏٺو آهي ته ڪن قديم تهذيبن کي تاراج ٿيندي به پئي ڏٺو آهي. هن دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ جي سڀني کنڊن ۾ “آزاديءَ جي عشق جا اسرار” به پئي پسيا آهن ته سائنس جي سندرتا سان قومن جي شعور جي گلابن جو هُڳاءُ به پئي ماڻيو آهي، ته هرقسم جي غلاميءَ جي غضبناڪ نظارن جو ڇيد به پئي ڪيو آهي. اهو سڀ ڪجهه نه رڳو هن پاڻ محسوس ڪري پنهنجي ڄاڻ جو خزانو پاڻ تائين محدود پئي ڪيو آهي، پر سنڌ جي شعور کي به ان جي سڪ جون سُرڪيون پياريندو پئي رهيو آهي. هو سچ جو اهو سوداگر رهيو آهي جنهن جي وڻج واپار جو وکر به رڳو علم، ادب، عشق ۽ آگاهي پئي رهيو آهي.
وکر سو وِهاءَ، جو پئي پراڻو نه ٿئي.
تاريخ جي سفر ۾ ڪا ڪا شخصيت ڪنهن ڪنهن قوم لاءِ فخر جو باعث بڻجي پوندي آهي، ۽ قومون اهڙين شخصيتن تي فخر مان ڳاٽ اوچو ڪري جيئنديون آهن، ۽ الطاف سائينءَ کي اها به خبر آهي ته قومون غريب رڳو اقتصادي لٽ مار ۽ وسيلن جي جبري قبضا گيريءَ ڪري ئي ڪونه ٿينديون آهن، پر قومون غريب تڏهن بنجنديون آهن جڏهن اهي زندگيءَ جي ڪنهن به شعبي ۾ مهان شخصيتن کي “جنم ڏيڻ” بند ڪري ڇڏينديون آهن. ڇو ته شخصيتون تاريخن جا پير ٿينديون آهن. جن جي طفيل قومون پنهنجي صدين جو سفر وک جيان ويجھڙو محسوس ڪري پنهنجي منزل جو مارڳ ماڻي وٺنديون آهن. ائين صدين جي سفر کان پوءِ هن ڀٽائيءَ جي ڀُونءِ کي تاريخ جا اهي نه ٿڪجندڙ پير پلئِه پيا آهن، جن جي قدمن جي نشانن تان سڪ، سچ، سُرت، سونهن ۽ شعور جا لال گلابي، ترو تازه ۽ سدا بهار ڦول ڦٽندا پئي رهيا آهن، ۽ اُن وقت سنڌي ادب جي تاريخ خوشيءَ مان خمارجي ٿي وڃي ته الطاف شيخ جي صورت ۾ اهو ڀاڳ جو ڀاڱو هن جي حصي ۾ نکري نروار ٿيو آهي.
هو جڏهن مُرڪ- محبت جي مس مان ڪِلڪ ٻوڙي لکڻ لڳي ٿو ته،
هن جي قلم جي قط مان دنيا جي سڌريل سڀيتائن جا سندر ڦول ڦٽي ٿا پون.
هن جي قلم جي قط مان حيرتن جا جھان جُڙي ٿا پون.
هن جي قلم جي قط مان سنڌي ادب ۾ سفرنامن جي صنف کي عُروج ٿو حاصل ٿئي.
هن جي قلم جي قط مان پڙهندڙن جي عشق کي اُتساھ ٿو حاصل ٿئي.
منهنجو ايمان آهي ته جڏهن به ڪو تاريخ جي تندن جي واڄٽ جو ويراڳي، ڪو بي طمع تخليقڪار پنهنجي عشق جي اٿل کي قلم سان ڪوزي ۾ قيد ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي ته ان ويل ڀٽائي صاحب ان جي ڀر ۾ اچي بيهي رهندو آهي ۽ الطاف ته آهي ئي ڀٽائيءَ جي ڀر جو رهواسي، پيار جو پاڙيسري ۽ ڀٽائيءَ جي سامونڊيءَ جو اهو مڻياندار مانجھيئڙو جنهن جي ڪيترن ئي ڪتابن خاص ڪري شروعاتي ڪتابن جا نالا لطيفي لات جي سُر سامونڊي ۽ سُر سريراڳ تان کڻيل آهن. مثال طور:
• وايون وڻجارن جون.
• بندر بازاريون.
• سمونڊ جي سيوين.
• سي ئي جوڀن ڏينهن.
• سي ٻيڙيون رکين ٻاجهه سين.
• سانباهو سمونڊ جو.
• چنڊ چوانءِ سچ.
• بندر ديسان ديس.
• دنگيءَ منجھ درياءُ.
• جِتِ جر وهي ٿو جال.
• موج نه سهي مڪڙي.
• خبرون کيڙائن جون.
• اوهريا جي عميق ڏي، وغيره وغيره.
نه رُڳو اهو پر سنڌ جي هن ابن بطوطا وقت به وقت پنهنجي ڌرتيءَ جي ادبي اوشاقن کي پرڏيهي، “فڪشن” ۽ “فوڪ وزڊم” (Fiction and Folk Wisdom) سان به خوب پئي روشناس ڪرايو آهي. مثال:
• لنڊن تائين لفٽ.
• ٻارن جون ڪهاڻيون.
• مس سدابهار چمبيلي.
• جپان جي گيشا گرل.
• هيلسنڪيءَ جي حسينا.
• جل پريءَ جي اڳڪٿي.
• ڏاهي جھرڪي ۽ ٻيون ڪهاڻيون،
• سوزيءَ سان پيار، وغيره وغيره.
۽ سامونڊي سڱ، آهي گوندر گاڏئون.
جي تلخ تجربن مان هن کان وڌيڪ ڀلا ٻيو ڪير واقف هوندو! مون کي اهو به يقين ٿيڻ لڳندو آهي ته الائي ڪيترن موقعن تي هن جي دل جي تار ضرور تڙپي تانگيو هوندو ته:
اتي اڻتارن، ساهڙ سير لنگهاءِ تون.
اڄ جي دور حاضر جي جديد سنڌ باد جھازيءَ تي لکندي الائي ڇو مون کي فيض احمد فيض جو اهو نظم ڏاڍو شدت سان هانءَ تي هُري رهيو آهي ته:
وہ لوگ بہت خوش قسمت تھے
جو عشق کو کام سمجھتے تھے
یا کام سے عاشقی کرتے تھے
ہم جیتے جی مصروف رہے
کچھ عشق کیا کچھ کام کیا
کام عشق کے آڑے آتا رہا
اور عشق سے کام الجھتا رہا
پھر آخر تنگ آ کر ہم نے
دونوں کو ادھورا چھوڑ دیا
۽ مانواري الطاف سائينءَ تي به عشق اهڙيون عطائون پئي اوتيون آهن، جو هن جو پروفيشنل پيشو عشق ۽ عشقُ وري پروفيشنل پيشي ۾ پيهي پئي ويو. ائين هن سروس کي عشقُ ۽ عشق کي عبادت سمجھي پئي سرانجام ڏنو هو. پر پوءِ به فيض جيان:
پھر آخر تنگ آکر ہم نے،
دونوں کو ادھورا چھوڑ دیا۔
جھڙو ڪفر نه ڪمايو هو، هو فيض جي فڪر کي احترام جي نگاھ سان ته ضرور ڏسندو رهيو هوندو، پر مون کي يقين آهي ته پرھ جي پهر ۾ پکين سان گڏ جاڳڻ ويل هن فقط ۽ فقط لطيفي لات جي مئخاني جي مڌ مان سِڪ ۽ سونهن جون سُرڪيون پي ضرور پئي سرور حاصل ڪيو هوندو.
مڌ پيئندي مون، ساجن سهي سڃاتو،
پي پيالو عشق جو، سڀڪي سمجهيون سون.
ڇو ته هو فڪري طور ڀٽائي سرڪار جو پيروڪار پئي رهيو آهي، ڇو ته هو عاشق آهي ۽ عشق ۾ اجرتن جي طلب، عشق جو وڙ ئي ناهي هوندو. عشق جي سونهن ۽ سندرتا صرف “ڏيڻ ۽ پيش ڪرڻ” ۾ هوندي آهي.
ڏيندي ڏاتارن جيان، وٿي پوي نه وچ،
ائين الطاف سائين به سڪ ۽ سچائيءَ مان سفرنامن جي صورت ۾ علم ۽ ادب جي صورت ۾ ڄاڻ جو خزانو ڏيندي نه ٿڪيو آهي. مٿي مون چيو ته هو فڪري طور ڀٽائيءَ جو پيروڪار ئي رهيو آهي، جو هو “سک نه ستا ڪاپڙي” واري فلسفي مان پچي رچي راس ٿيل شخص آهي.
فڪري طرح: اونهي ۾ اوهري، ڪهي ڪچي ساڻ،
سپڪ جو، سيد چئي، پڇي نه پرياڻ،
جو پڪو پوئلڳ آهي، ڇو ته هن کي سُڌ آهي ته “ڪپر پڇن ڪُوڙيون” ۽ عشق صرف دل جي نيڻن سان ئي پيو پَسندو آهي، جنهن کي هر جاءِ رڳو پرين ئي پرين (مقصد) پيو نظر ايندو آهي، ۽ عاشق کي پرينءَ بنا ٻي ڪا سُڌ ٻُڌ ئي نه رهندي آهي.
عشق واريون عبداللطيف چئي سُڌ نه کڻن ساڻ.
۽ ٻيو هن جو فڪري رهبر اياز آهي، اياز جيڪو ويهين ايڪيهين صديءَ جي سنڌ جي پاڻ سڃاڻڻ وارين پڪارن جي پڙاڏن جو با جرئت آواز آهي، جيڪو هن کي محڪم يقين جا سوين سندر سورج مُکي پيو آڇيندو آهي ته:
درياءُ اندر جا دهشت آ، ڪنهن ڏينهن قيامت ٿي ويندي،
ته پوءِ....! پوءِ ڇا ٿيندو...!!!؟؟ اياز سونهون ٿيندي سمجھائيس ٿو ته:
رڳو تون ۽ مان هن سنڌوءَ ۾، ڪا لھر اڀاري ويندا سين.
اها به حقيقت آهي ته مان پيار جا پيچرا وٺي الطاف سائين جي گوناگون شخصيت ڏانهن وک وک وڌيو آهيان،
کهي جا کنيائين، وک تنهن ويجهي ڪئي.
مون جڏهن به الطاف سائين جي اڻکٽ ۽ اجھاڳ عشق تي پنهجي نينهن جي ناقص نگاھ پئي وڌي آهي ته هو هميشه مون کي ڀٽائيءَ جي نينهن - پرور ناکئي جي سدا ملوڪ صورت ۽ سٻاجھي سيرت ۾، پنهنجي ئي هن وائيءَ جو چٽو پٽو عڪس ۽ اولڙو لڳو آهي.
جديد سنڌ باد جھازي، الطاف شيخ جي نانءُ!
وائــي.
خوشبو ٽيڙيائين،
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
هالا حيرت ۾ وجھي، اَنڌ اُکيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
موٽي مٺي پار کان، کارو کيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
اونهي هر اوڙاھ سان، جُنبي جھيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
سُرتَئون سري راڳ جون، وايون ڇيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
مهڪي پارسَ پيار جا، ماڻڪ ميڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
لهرن جي هر لوچ جا، انگ اُکيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
پرکنڊ مان پڌري ڪري، سُرت سهيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾، پيار پکيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
سپنن جي سنسار مان، گوندر گيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
روح، محبت، راڳڻيون، ڇوهان ڇيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
سنڌوءَ جي سرکنڊ جا، ٽانگر ٽيڙيائين.
موتي ميڙيائين، سنڌوءَ جي جھوليءَ ۾.
(علي نواز ڏاهري، فون 03003216296 )
سڪرنڊ، 23 سيپٽمبر 2019