سڙهه وارا جهاز هلائڻ لاءِ موسم جي ڄاڻ ضروري آهي
پڙهندڙ شايد اهو سوچي رهيا هجن ته واسڪو ڊاگاما کي جڏهن انڊيا وڃڻو هو جيڪا اوڀر طرف ٿي، پوءِ هو اتر طرف ڇو ويو؟ ان لاءِ هڪ دفعو وري لکندو هلان ته جيستائين ڪَل (انجڻ) وارا جهاز نه نڪتا هئا، جهاز سڙهن وارا هئا. يعني هوا جي زور تي هليا ٿي، ناکئي (نيويگيٽر) لاءِ فقط طرف معلوم ڪرڻ ضروري نه هو پر هوائن جو رخ ۽ موسم معلوم ڪرڻ به ضروري هئي. جيئن سنڌ جا ماڻهو سياري ۾ سريلنڪا ڏي روانا ٿيا ٿي. هنن کي خبر هئي ته ڪولمبو ديبل ۽ ٺٽي جي ڏکڻ ۾ آهي. سو هنن پنهنجا جهاز سياري جون هوائون لڳڻ تي هاڪاريا ٿي جو سياري ۾ انهن هوائن جو طرف اتر کان ڏکڻ ڏي هو ۽ اونهاري ۾ چوماسي (Monsoon) جون هوائون ڏکڻ کان اتر طرف لڳيون ٿي ته هو سريلنڪا ۽ هندستان جي ملبار ڪناري ۽ ڪڇ جي بندرگاهن کان سنڌ، ايران ۽ عربستان روانا ٿيا ٿي. سو واسڪو کي به اها ڄاڻ هئي ته انڊيا جو ملبار ڪنارو سامهون اوڀر طرف آهي ۽ هو اهو طرف پنهنجي قطب نما دٻي ۽ تارن ذريعي معلوم ڪري پهچي سگهيو ٿي، پر جهاز انجڻ وارا ته نه هئا جو هن جي مرضيءَ تي هلن. جهاز هوائن جي رخ موجب هليا ٿي ۽ انڊيا لاءِ اوڀر طرف وڃڻ بدران رستي تي هوائن جي رخ مطابق ڪٿي اوڀر جي ساڄي ته ڪٿي کاٻي لهوارو ٿي وڃڻو پوندو. هوائن جي انهن رخن ۽ وقتن (موسمن) کان هو اڻ واقف هو. ان ڪري هو آفريڪا ڪناري تان ڪو اهڙو سونهون ڳولي رهيو هو، جيڪو هڪ دفعو هن سان گڏ هوائن جي مطابقت سان هلي انڊيا پهچائي ۽ وري ڪهڙي موسم ۾ ڪهڙا رخ اختيار ڪري آفريڪا موٽڻ کپي اهو به ٻڌائي. ان سان گڏ واسڪو ڊاگاما اهو به چاهيو ٿي ته آفريڪا جي ڪناري تي ڪنهن علائقي تي قبضو ڪري پورچوگالين جي بيٺڪ ٺاهجي جيئن هنن کي اچڻ وڃڻ جي سهوليت رهي ۽ جتي هيڏانهن هوڏانهن کان ڦريل مال اسٽور ڪري بعد ۾ پورچوگال پهچائجي.
ممباسا جي ويجهو پهچي هنن پنهنجا قذاقي (ڦرلٽ) وارا ڌنڌا شروع ڪيا، جو هنن جو آندل مال کٽي ويو هو. ان ڪم لاءِ هنن عربن جي جهازن تي حملا ڪري ڪافي ڦر ڪئي. پڙهندڙ ان مان اندازو لڳائين ته ڇا هنن جي دليري ۽ داداگيري هئي جو پنهنجي ڏيهه کان ڏور ٻين جي ديس ۾ اڪيلا هوندي به ڦرلٽ ڪري رهيا هئا. پر اهو سڀ ڪجهه هٿيارن ڪري هو. هو بندوقن ۽ بارود ۾ عربن، ايرانين، انڊين کان اڳتي نڪتل هئا. موزمبق ۾ به جڏهن مقامي ماڻهن هنن کي ڀڄائڻ خاطر حملو ڪيو، ته هو بندوقن ذريعي پنهنجو بچاءُ ڪري ويا ۽ بندرگاهه ڇڏڻ مهل شهرين تي گولا باري ڪندا رهيا ۽ هاڻ ممباسا وٽ به بندوقن جي زور تي عربن جي جهازن جي خوب ڦر ڪري مال ٺاهيو ۽ عربن ۽ ايرانين جا جهاز بنا بندوقن ۽ توبچين (Cannons) جي هئا. هنن اهو سوچيو به نه هو ته ڪو اهڙو وقت به ايندو. هو ته صدين کان هن سمنڊ تي سڪون سان واپار ڪري رهيا هئا.