ڪيپ آف گڊ هوپ تائين پهچڻ ۾ ڪاميابي
اولهه آفريڪا جو ڪنارو وٺي آخري ملڪ نئميبيا تائين ته هاڻ ڪيترن يورپي ملڪن جا جهازران پهچي چڪا هئا، پر ڪنهن جي اڳتي ڪيپ آف گڊهوپ ڏي وڃڻ جي همٿ نٿي ٿي جو اتي ٻن وڏن سمنڊن جي ملڻ ڪري سمنڊ ۾ ايڏو اڀام رهي ٿو، سمنڊ اندر ڪُن ۽ جبل جيڏيون ڇوليون رهيون ٿيون، جو ان وقت جا ڪاٺ جا جهاز انهن جو مقابلو ڪري نٿي سگهيا. آخرڪار پورچوگال جو هڪ ناکئو “بارتولوميو دياس” 1488ع ۾ ڪيپ آف گڊ هوپ وٽان مڙي واپس نئميبيا ۽ ائنگولا ڏي موٽي آيو. هو اڳتي وڌي “هندي وڏي سمنڊ” ۾ ته داخل نه ٿي سگهيو پر گهٽ ۾ گهٽ ايندڙ جهازرانن لاءِ راهه ۽ رستو کلي ويو ۽ هو سمجهي ويا ته ڪنهن نموني سان آفريڪا کنڊ جي هيٺين حصي کي ڦيرو ڪري سگهجي ٿو ۽ ان بعد “انڊين اوشن” (هندي وڏي سمنڊ) ۾ داخل ٿي انڊيا ۽ چين جهڙن ملڪن ۾ پهچي سگهجي ٿو.
بارتولوميو دياس (Bartolomeu Dias) جو تعلق پورچوگال جي نوابي خاندان سان هو. هو 1450ع ۾ لسبن (پورچوگال) ۾ ڄائو هو ۽ پنجاهه سالن جي ڄمار ۾ 1500ع ۾ وفات ڪيائين. هن کي ان وقت جي پورچوگالي بادشاهه “جوَن ٻئي” (John II) هڪ مضبوط سڙهن واري جهاز جو ڪئپٽن بنائي قابل ۽ مضبوط قسم جا ناکئا ڏنا ته گهٽ ۾ گهٽ آفريڪا کنڊ جي هيٺين حصي (ڪيپ آف گڊ هوپ) وٽ پهچڻ جي ڪوشش ڪري اچ. جيئن ڪا آئيڊيا ٿي سگهي ته اڳتي وڃڻ سان انڊيا پهچڻ جي راهه نڪري سگهندي يا نه.
“بارتولوميو دياس” پنهنجي ماڊرن جهاز (يعني ان وقت جي ماڊرن) ۾ سوار ٿي آگسٽ 1487ع ۾ لسبن (پورچوگال) مان لنگر کنيو. ان کان اڳ جي سفرن ۾ بادشاهه جو چاچو “شهزادو هينري” جيڪو ماهر جهازران هجڻ ڪري The Navigator به سڏيو ويو ٿي، ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ موجود ڪيپ وردي ٻيٽن، سيراليون، ويندي ڪانگو نديءَ جي منهن تائين ۽ هيٺ خط استوا جي ڏکڻ پاسي وارن آفريڪي ملڪن: ائنگولا ۽ نئميبيا تائين وڃي موٽي آيو هو. “بار تولو ميو” نئميبيا کان اڳتي آفريڪا کنڊ جي هيٺين پُڇڙي، يعني آفريڪا کنڊ کي جي “ماڻهوءَ” جو منهن سمجهيو ۽ ساڄو ڪن آفريڪا کنڊ جو مٿيون ملڪ موراڪو، ته ماڻهوءَ جي منهن جي کاڏي جتي منهن جو ساڄو ۽ کاٻو پاسو ٿو اچي ملي، “ڪيپ آف گڊ هوپ” ٿيندو. بارتولوميو هيٺ کاڏيءَ تائين پهچي وري منهن جي ٻئي پاسي يعني موزمبق، تنزانيا، ڪينيا ڏي وڃڻ بدران يڪدم موٽي آيو. هو لسبن ڇڏڻ بعد نون مهينن جي سفر کان پوءِ مئي 1488ع ۾ ڪيپ آف گڊ هوپ پهتو ۽ واپسي جي موسم سڻائي ۽ “ٽريڊ ونڊس” جي ڪري هو ساڍن ستن مهينن بعد ڊسمبر 1488ع ۾ پنهنجي هوم پورٽ لسبن ۾ پهتو. ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ Trade Winds ائين آهن، جيئن اسان وٽ هندي وڏي سمنڊ ۾ چوماسي (Monsoon) جون هوائون آهن، جيڪي سياري ۾ سنڌ کان سريلنڪا ويندڙ ٻيڙن کي رفتار ۾ فائدو رسائين ٿيون. اسان اڄ جي انجڻ وارن لوهي جهازن ۾ لسبن، جبرالٽر يا طنج (موراڪو جي بندرگاهه) کان نڪرندا آهيون ته بنا ساهي پٽڻ جي ڏهن ڏينهن اندر ڪيپ آف گڊ هوپ تائين پهچي ويندا آهيون. اسان کي رستي تي ڪنهن به ملڪ جي بندرگاهه ۾ ترسڻ جي ضرورت نه پوندي آهي جو اسان وٽ هر وقت ٻن مهينن کن جو راشن پاڻي موجود رهي ٿو، پر ان وقت جي هنن سڙهن وارن ٻيڙن کي ڪيترائي تڙ ڳولڻا پيا ٿي ۽ هنن لاءِ هر هر ساهي پٽڻ، جهاز جي ديک ڀال ڪرڻ ۽ راشن پاڻي کڻڻو پيو ٿي. بهرحال بارتولوميو دياس (Bartolomeu Dias) خوش نصيب ۽ قابل ناکئو هو. هو هوائن جي رخ مان صحيح فائدو وٺي ماڻهوءَ جي منهن جهڙي آفريڪا کنڊ جي نقشي تي ساڄي ڪن (پورچوگال) کان هيٺ آخري ملڪ نئميبيا تائين پهچي پوءِ اوڀر طرف ماڻهوءَ جي کاڏيءَ تائين پهچي ويو جيڪو ڪيپ آف گڊ هوپ سمنڊ ٿو سڏجي. ڪيپ آف گڊ هوپ نالو ته ان جو بعد ۾ رکيو ويو پر بارتو لوميو جيڪا دهشت هن درياهه ۾ ڏٺي ان هن جون وايون بتال ڪري ڇڏيون ۽ کيس پاڻ تي حيرت ٿي ته هو ان مانڌاڻ مان ڪيئن بچي آيو. هن ههڙي خطرناڪ سمنڊ جو پنهنجي پورچوگالي ٻوليءَ ۾ نالو: Cabo das Tormentas يعني طوفانن جو سمنڊ (Cape of Storms) رکيو پر پوءِ پورچوگال جي بادشاهه “جون ٻئي” چيو ته: ”نه، ايستائين پهچڻ معنيٰ اڳتي انڊيا تائين پهچڻ جي سٺي اميد ٿي آهي. سو هن جو نالو Cabo de Bao Esperance يعني “ڪيپ آف گڊ هوپ” هجڻ کپي.... هاڻ سمجهو ته اسان لاءِ هندي وڏي سمنڊ ۾ داخل ٿي انڊيا پهچڻ جون اميدون پيدا ٿيون آهن.“
ڪيپ ڪراس ڪرڻ ۾ ڪاميابي.....
واقعي ائين ئي ٿيو. پورن ڏهن سالن بعد هڪ يورپي “ڪيپ آف گڊ هوپ” ڪراس ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ۽ اهو يورپي ڪير هو؟ نه فرينچ، نه انگريز، نه جرمن، نه اطالوي. هن ڀيري به پورچوگاليءَ ڪاميابي ماڻي. واسڪو ڊاگاما 8 جولاءِ 1497ع تي پورچوگال جو ڪنارو لسبن بندرگاهه مان ڇڏيو. ان وقت پورچوگال جو بادشاهه “مئنيوئل اول” هو. پراڻو بادشاهه “جون ٻيو” (John II) ٻه سال اڳ 1495ع ۾ گذاري چڪو هو. شهنشاهه مئنيوئل 1469ع ۾ لسبن (پورچوگال) ۾ ڄائو ۽ 1495ع کان وفات (1521ع) تائين پورچوگال جو بادشاهه رهيو. هن بادشاهه جي به دماغ ۾ اهو ئي جنون هو ته ڪيڏو به خرچ ٿئي ته جهاز ۽ سٺو عملو تيار ڪري انڊيا پهچڻ جو سامونڊي رستو ڳولجي. هي ائين آهي جيئن اڄڪلهه آمريڪا، روس، چين، ويندي انڊيا به وڏو خرچ ڪري راڪيٽ ٺاهي چنڊ تي پيا موڪلين ۽ جيتوڻيڪ رکيو رکيو هنن جا موڪليل راڪيٽ ۽ ماڻهو تباهه ٿيو وڃن تڏهن به جستجو ۾ لڳا رهن ٿا. هو پهرين کان وڌيڪ مضبوط، طاقتور ۽ ماڊرن راڪيٽ ٺاهڻ جي تيارين ۾ ڪوشان رهن ٿا.
ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته پورچوگال جي هن بادشاهه مئنيوئل اول جي ڏينهن ۾ پورچوگال جو جهازن جو آڙماڙ (Armada) دنيا ۾ وڏي ۾ وڏو هو، جيتوڻيڪ ڏٺو وڃي ته پورچوگال ڪو وڏو ملڪ نه آهي. فرانس، اسپين ۽ اٽليءَ کان به ننڍو آهي. هي بادشاهه نه فقط انڊيا تائين پهچڻ جي مهم ۾ ڪامياب ويو پر برازيل ۽ ڏکڻ آمريڪا به 1500ع ڌاري حاصل ڪري ورتو. يعني جيڪي هن ائڊوينچر تي جهازن ۽ ناکئن پٺيان خرچ ڪيو ان کان هزارين دفعا وڌيڪ مال ملڪيت ڪمائي ويو. ويندي ملاڪا (ملايا) تي به 1511ع ۾ قبضو ڪري ورتو. ان کان علاوه چين جي ان وقت جي حڪومت، منگ گهراڻي ۽ پرشيا جي سلطنت سفوي گهراڻي سان به دوستي ڪري ورتي.
واسڪو ڊاگاما پورچوگال جو ڪنارو ڇڏڻ بعد، بارتولوميو واري واٽ وٺي ڪيپ آف گڊ هوپ وٽ نه فقط پهتو، پر سمنڊ جو اهو حصو ٽپي هندي وڏي سمنڊ ۾ داخل ٿي، آفريڪا کنڊ جي اوڀر واري ڪناري تائين پهچي ويو. هي انهن سمنڊن جا وڙ وڪڙ کائي اوڀر آفريڪا جي ڪناري تي پهچي ويو. جن راهن ۽ گسن کان هن کان اڳ ڪو به يورپي واقف نه هو ۽ نه اچي سگهيو هو. پورچوگال جي بندرگاهه لسبن کان اوڀر آفريڪا جي موزمبق ملڪ جي بندرگاهه موپوتو تائين اڄڪلهه جي جهاز کي پهچڻ ۾ ڏهه ٻارهن ڏينهن لڳيو وڃن ۽ اڄ جا جهاز فائو اسٽار هوٽل جهڙا ٿين ٿا، جن ۾ هر سک ٿئي ٿو، پر ان هوندي به آفريڪا کنڊ جهڙي ڦيري وارو هي سفر به ڊگهو لڳي ٿو ۽ کائي ٿو ۽ ايترن ڏينهن ۾ ڪو هڪ ٻه ڏينهن ته ضرور خراب سمنڊ ملي ٿو. ٻيو نه ته به ڪيپ آف گڊ هوپ ڪراس ڪرڻ وارا ٻه ڏينهن کن. پر ان جو مقابلو واسڪو ڊاگاما وارن ڏينهن جي سڙهن وارن ڪاٺاڻن ننڍن جهازن سان ٿو ڪجي ته حيرت ٿي ٿئي جو انهن جهازن جو ته معمولي خراب سمنڊ به چيچاٽ ڪڍرائي ڇڏيندو هوندو ۽ ڪڏهن ته سامهون جون سامونڊي ڇوليون جن ۾ اسانجا اڄ جا آفت جيڏا جهاز به ڇوڏن وانگر لڳن ٿا، انهن ۾ واسڪو ڊا گاما جا پنڌرهين صديءَ جا جهاز ڇا لڳندا هوندا. ڪڏهن ڪڏهن ته سڄي ڏينهن ۾ هڪ ميل به اڳيان وڌڻ بدران سوين ميل پٺتي ڌڪجي ويندا هوندا. اهو ئي سبب آهي جو اسان جي اڄ جي جهازن جو ٻارهن ڏينهن جو سفر واسڪو ڊاگاما اٺ مهينن ۾ پورو ڪيو ۽ موزمبق ملڪ جيڪو تن ڏينهن ۾ رهندڙ هڪ عرب سوداگر “موسيٰ بن بق” جي نالي سان سڏبو هو (جيڪو هاڻ وقت سان گڏ موزمبق ٿي ويو آهي جيئن جبل الطارق جبرالٽر ٿي ويو آهي) ان جي اڳيان هڪ ٻيٽ وٽ پنهنجن ٽنهي جهازن کي 2 مارچ 1498ع تي لنگرانداز ڪيو.