ملبار ڪناري تي اسلام کان به اڳ عرب واپاري آيا ٿي
هتي اهو به لکندو هلان ته مٿين سياحن (جن جو ڪاليڪٽ ۾ رهڻ ٿيو) کان علاوه ڪجهه ٻيا هنن جا همعصر سياح پڻ هتي رهي ويا، جن جي سفرنامن ۽ ڊاڪومينٽس مان هن شهر جي ڄاڻ ٿي پوي. جيئن ته پرشن شهنشاهه شاهه رخ (جنهن جو تفصيلي ذڪر مون پنهنجي ايران واري سفر نامي “ايران ڏي اڏام” ۾ ڪيو آهي) ان جو سفير عبدالرزاق 1442ع کان 1443ع تائين هتي رهي ويو ۽ هو لکي ٿو ته ڪاليڪٽ هڪ بيحد امن امان وارو بندرگاهه آهي جتي ڪيترن ئي ملڪن جي بندرگاهن کان وڪري لاءِ قيمتي مال اچي ٿو. ويندي آفريڪا جي ڏورانهن بندرگاهن زنجبار (Zanzibar) ۽ اديس ابابا (Abyssinia) کان. اهڙي طرح روسي سياح نڪيٽين (Afanasy Nikitin) 1468ع ۾ هن بندرگاهه ڪاليڪٽ ۾ آيو، جنهن هن لاءِ لکيو آهي ته “هن بندرگاهه ۾ اوچيون بازاريون آهن”.
شاهراهه ريشم ذريعي جيڪي يورپي سياح انڊيا آيا ٿي انهن مان ڪيترائي ڪاليڪٽ به پهتا ٿي، جن جون لکڻيون يورپي ماڻهو پڙهي هن بندرگاهه ڪاليڪٽ کان واقف ٿيا. هڪ ٻيو اطالوي سياح لڊوويڪوڊي (Ludovicodi Varthema) 1503ع ڌاري ڪاليڪٽ ۾ رهي ويو. خود هڪڙو هنن جو پورچوگالي ليکڪ دوارتي (Duarte Barbosa) ڄم جو سال 1480ع، ڪاليڪٽ ۾ رهي ويو، جنهن جو انگريزي ترجمي وارو سفرنامو The Book of Duarte Barbosa مشهور آهي.
سو ان مان ظاهر ٿئي ٿو ته يورپي انڊيا جي هن شهر ڪاليڪٽ جنهن کي مقامي ماڻهو “ڪوزهي ڪوڊ” سڏين ٿا، چڱي طرح واقف هئا ۽ هي شهر دنيا ۾ City of spices (مصالحن جو شهر) سڏيو ويو ٿي. پورچوگالي ۽ ٻيا يورپي چريا به مصالحن لاءِ هئا، جو ڪي ڪي مصالحا ڪاريون مريون، الاچي، دار چيني، لونگ وغيره يورپ ۾ انهن ڏينهن ۾ سون جي اگهه برابر هئا. هي ۽ ٻيو سامان خاص ڪري هٿ جو ڪاٽن جو اوڄي وارو ڪپڙو، آفريڪا کان ايندڙ عاج، چين کان ريشم ۽ شيشي جو سامان هتي ايندڙ عرب، ترڪ، ايراني سوداگرن خريد ڪري، شاهراهه ريشم ذريعي روم اٽليءَ تائين موڪليو ٿي. پوءِ روم کان ٻين يورپي شهرن ڏي روانو ٿيو ٿي.
جن ڏينهن ۾ 1498ع ۾ واسڪو ڊاگاما ڪاليڪٽ پهتو ته انهن ڏينهن ۾ ڪاليڪٽ ۾ مسلمان انڊين، عرب، ايراني، عيسائي، شامي، يهودي ۽ ٻيون قومون رهيون ٿي. ڪاليڪٽ هڪ خودمختيار بادشاهت هئي جنهن تي سموٿري بادشاهه حڪومت ڪئي ٿي، جيڪو “زمورين” به سڏيو ويو ٿي. سموٿري بادشاهه جي خذمت لاءِ ۽ حفاظت لاءِ رکيل فوجي، هتي جي اتم ڪميونٽي نائر (Nairs) جا هئا. هڪ ڌارئين ناکئي (Navigator) جي اچڻ جو ٻڌي ڪاليڪٽ جي بادشاهه پنهنجن 3000 نائر سپاهين جو جلوس ڪڍي واسڪو ڊاگاما ۽ هن جي ماڻهن کي عزت بخشي جو هن جي سلطنت ۾ هڪ ڏورانهين ڏيهه کان ڌاريان آيا هئا، جتي هيستائين فقط ڀروارن ملڪن چين ۽ عربستان، ايران پاسي جا جهازي اچي رهيا هئا. پر واسڪو ڊاگاما ۽ هن جي ماڻهن جا افعال سموٿري بادشاهه ۽ هن جي ڪورٽ جي ماڻهن کي متاثر نه ڪري سگهيا. واسڪو ڊاگاما کان جڏهن پڇيو ويو ته هن کي هتي اچڻ جي ڪهڙي ضرورت پيش آئي ته هن وراڻيو ته “اسان مصالحن ۽ عيسائين جي ڳولا ۾ هتي آيا آهيون”. اها ڳالهه ڪاليڪٽ جي سموٿري راجا کي بنهه نه وڻي. ويتر واسڪو ڊاگاما پنهنجي پورچوگالي بادشاهه طرفان ڪاليڪٽ (Kozhikode) جي راجا کي جيڪي تحفا پيش ڪيا، اهي انڊيا جي راجائن جي معيار کان بلڪل حقير هئا. انهن تحفن جو ذڪر توهان کي هر تاريخ ۾ ملندو ته اهي هئا: چار چوغا (Cloaks)، ڇهه ٽوپلا، چار سامونڊي ٻوٽن (Corals) جون شاخون، هڪ دٻو جنهن ۾ ست ٽامي پتل جون ٿالهيون هيون، کنڊ جي برني، ٻه تيل جا ننڍي سائيز جا ڊرم ۽ هڪ ماکيءَ جو ڊرم! هاڻ اهي شيون اهڙيون هيون جن کي انڊيا ۾ ڪنهن ٿي پڇيو. پر هي پورچوگالي آفريڪا جي اولهه واري ڪناري جي ڪنگلن بادشاهن کان واقفڪار هئا جن جو هنن يورپين جي اهڙين شين تي وات پاڻي ٿي ٿيو. اهو ئي حال ان سامان جو هو جيڪو واسڪو ڊاگاما پنهنجن ٽنهي جهازن ۾ رکي هتي انڊيا ۾ وڪڻي، پئسو ڪمائي، ان مان مصالحو، ڪاليڪٽ جو ڪاٽن جو ڪپڙو ۽ چين جو ريشم ۽ هتي جي مارڪيٽن ۾ وڪامجڻ وارو عرب ۽ ايران ملڪن جو سامان وٺي وڃڻ ٿي چاهيو. پر افسوس جو واسڪو ڊاگاما جو هي وڪري وارو سامان به اهڙو ردي قسم جو هو جيڪو اولهه آفريڪا جي ملڪن سينيگال، گئمبيا، لائيبيريا، گهانا، گئبن، ڪانگو، ائنگوليا ۽ نئميبيا جهڙن مسڪين ملڪن جي عوام ته هنن کان خريد ڪيو پئي پر هتي انڊيا جي ماڻهن ۽ عرب ۽ چين کان ايندڙ سوداگرن جو معيار بيحد مٿاهون هو، سو پورچوگالين جي سامان ۾ ڪنهن به دلچسپي نٿي ورتي.