ڪاليڪٽ ۾ عرب سوداگرن تي حملو
ڪاليڪٽ (مالابار جي ڪناري) ۾ رهندڙ عرب سوداگرن مقامي هندو واپارين سان گڏجي بندرگاهه جي ان علائقي تي حملو ڪيو، جتي پورچوگالي رهيل هئا ۽ جتي پورچوگالين کي سهولتون مليل هيون. هن حملي ۾ ڪيترائي پورچو گالي مري ويا ۽ سندن مال ۽ اڏاوتن کي نقصان رسيو.
ڪابرال ان جو بدلو وٺڻ لاءِ بندرگاهه ۽ ان جي آس پاس موجود عربن جي جهازن جي ڦرلٽ ڪري انهن جهازن کي ساڙي ڇڏيو. ان بعد ڪاليڪٽ شهر تي بمن جو وسڪارو ڪيو جو ڪابرال کي اها شڪايت رهي ته ڪاليڪٽ جو راجا عربن طرفان ڪيل حملي کي روڪڻ ۾ ڪامياب ڇو نه ويو. ڪاليڪٽ جا عملدار ۽ عرب سوداگر ڪابرال وارن جو نه مقابلو ڪري سگهيا ۽ نه پنهنجو بچاءُ ڪري سگهيا ان ڪري جو پورچوگالين وٽ ماڊرن هٿيار هئا. بندوقون، بم، بارود، توپون هيون.
ڪاليڪٽ تي حملو ڪري ڪابرال ڀرواري سلطنت ڪوچين جي بندرگاهه ۾ آيو، جتي جي حاڪم سان دوستي ڪري ڪابرال پنهنجا جهاز مصالحن سان ڀرائي پورچوگال روانو ٿيو. اهو توهان کي جتي ڪٿي لکيل ملندو ته ڪابرال جي انڊيا کان آندل مصالحي مان پورچوگال جي بادشاهه کي هن سڄي سفر جي خرچ جو سٺوڻو فائدو رسيو. جنهن مان هن ڪجهه رقم اڃا وڌيڪ جهاز ٺهرائڻ تي ۽ بم بارود خريد ڪرڻ تي لڳائي ۽ اهڙي ريت پورچوگال جي جهازن جا هي ٻيڙا (Fleet) جيڪي آرماڙ (Armada)سڏبا هئا، دنيا ۾ طاقتور مڃيا وڃڻ لڳا. هن سفر بعد ڪابرال سامونڊي زندگيءَ کان رٽائرمينٽ حاصل ڪئي.
1500ع ۾ ڪابرال انڊيا مان ٿي موٽيو ۽ 1501ع ۾ پورچوگال جي بادشاهه “مئنيوئل اول” انڊيا جي سفر تي ٽيون آرمڊا موڪليو جنهن جي ڪمانڊ “جوئائو ڊا نووا” Joao daNova حوالي ڪئي وئي. هي جهازن جا ٻيڙا ۽ انهن جو انڊيا ڏي سفر تاريخ ۾ (Portuguese India Armadas) جي نالي سان مشهور آهن.
پورچوگالي ناکئو (Navigator) جَوئائو (جيڪو انگريزي نالي John de Nueva سان به سڏيو وڃي ٿو) ملبار جي ڪناري تي “ڪنور” پهچي اتان “ڪوچي” روانو ٿيو. رستي تي ڪاليڪٽ وٽان لنگهندي يعني جنهن جي راجا سان گذريل سفر ۾ ڪابرال وارن جو ڦڏو ٿيو هو، ان بندرگاهه ٻاهر بيٺل مسلمانن جي هڪ جهاز تي حملو ڪري ان کي پنهنجي قبضي ۾ ڪيو. ان جي بدلي ۾ ڪاليڪٽ بندرگاهه مان مسلمانن، پنهنجن 180 جهازن ذريعي ڪوچيءَ ۾ بيٺل پورچوگالين جي جهازن تي حملو ڪيو. پورچوگالين جي هن آرمڊا ۾ پنج جهاز هئا. مسلمانن اهو ئي سمجهيو ته سندن هيڏي وڏي تعداد ۾ جهاز، تيرن ۽ باهه جي وسڪاري سان پورچوگالين کي نابود ڪري ڇڏيندا. پر افسوس هڪ دفعو وري اعليٰ ڄاڻ ۽ ٽيڪنالاجي اتم ٿي وئي. پورچوگالين وٽ اهي ماڊرن بندوقون ۽ بم هئا جو مسلمان وائڙا ٿي ويا. پورچوگالين بمن ۽ بارود ذريعي مسلمانن جي جهازن جو وڏو تعداد تباهه ڪري، ٻوڙي ڇڏيو باقي پنهنجي جان بچائي هيڏانهن هوڏانهن ٽڙي پکڙي ويا ۽ پوءِ هنن سڄي مالابار ڪناري (اڄ واري ڪيرالا رياست) جي واپارين کي سمجهايو ته هنن ڌارين پورچوگالين کي مصالحا ۽ ڪپڙو هرگز نه وڪڻجو. پر پورچوگالين طرفان مليل سونن ۽ چانديءَ جي سڪن کي ڏسي ۽ هن سان رکيل تازي دوستي ڪري ۽ سندن گذريل سفر ۾ ڪابرال جي ڪيل ڪاليڪٽ جي بندرگاهه کي تباهيءَ جي خوف کان هتي جي راجا پورچوگالين کي مصالحي سان جهاز ڀري ڏنا. ان مصالحي جا تفصيل پئي ڏٺم ته يورپ وارن ڪارين مرين، ادرڪ ۽ جائفل جاوتريءَ سان گڏ وڏي پئماني تي وڻن جي لاک به خريد ڪئي ٿي. سامان سان ڀرجي جهاز لسبن (پورچوگال) جو رخ ڪيو ۽ سيپٽمبر 1502ع ۾ وطن پهتا. هن Voyage (سفر) مان به پورچوگالين انڊيا کان آندل مال وڪڻي وڏو ناڻو ڪمايو ۽ ملڪ ۾ چوڌاري خوشحالي نظر اچڻ لڳي. ان کان علاوه پورچوگال جا غريب غربا برازيل، مئڊاگاسڪر، موزمبق جهڙن نون ڳوليل ۽ قبضي ۾ آندل ملڪن ۾ وڃي وڏا زميندار ۽ جاگيردار ٿي پيا. هن ٽئين سفر ۾ به جهاز جي ناکئي جوئائو (Joao da Nova) کي ڪيپ آف گڊ هوپ ڏي ويندي ٻه ٻيٽ نظر آيا جن تي پڻ هنن قبضو ڪيو. هڪ اسينشن ٻيٽ ۽ ٻيو اڄ وارو سينٽ هيلينا ٻيٽ. ٻئي ٻيٽ ويران هئا. هِنن انهن ٻيٽن کي نقشي تي نشان هڻي پنهنجي ملڪ پورچوگال جي ملڪيت قرار ڏنو. اسينيشن ٻيٽ (Ascension Island) خط استوا کان 8 ڊگريون ڏکڻ ۾ آهي. هي ٻيٽ آفريڪا جي پورچوگالي ملڪن نئميبيا ۽ ائنگولا کان 1600 ڪلوميٽر اولهه ۾ برازيل کان 1400 ڪلوميٽر اوڀر ۾ آهي. جنهن ڏينهن تي هي ٻيٽ نظر آيو اهو 21 مئي هو ۽ عيسائين جو (Ascension Day) هو جنهن تي هو مذهبي دعوت ڪندا آهن جو هنن مطابق حضرت عيسيٰ ان ڏينهن تي ڌرتيءَ تان آسمان طرف روانو ٿيو. هن ڏينهن کي عربيءَ ۾ “صعود يسوع”، فارسيءَ ۾ “عروج عيسيٰ” سڏجي ٿو. چون ٿا ته اهو هنڌ پراڻي يروشلم شهر جي لڳ جبل زيتون (Mount of Olives) وٽ آهي. ٻيو ٻيٽ سينٽ هيلنا (St. Helena) منهنجي خيال ۾ دنيا جو ڏورانهون ٻيٽ چئي سگهجي ٿو. هي به ڏکڻ ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ آهي جنهن جي هڪ پاسي آفريڪا وارو ڪنارو 2000 ڪلو ميٽر پري آهي ۽ ٻئي پاسي ڏکڻ آمريڪا جو شهر ريو ڊي جنيرو 4000 ڪلوميٽر آهي. هن ٻيٽ جي پکيڙ 16 ڪلوميٽر باءِ 8 ڪلوميٽر آهي. آدم شماري 5000 اٿس. سا به اڄ ڪلهه، تعليم هر ٻار لاءِ ضروري ۽ مفت آهي. مختصر ٻيٽ اسڪولن سان ڀريو پيو آهي. ائٽلانٽڪ سمنڊ ٽپڻ مهل، يعني آفريڪا جي ڪنهن ملڪ ائنگولا، سيراليون، سينيگال، گهانا وغيره کان ڏکڻ آمريڪا جي ڪنهن ملڪ برازيل، چلي وغيره وڃڻ لاءِ رستي تي هي ٻيٽ ساهي پٽڻ لاءِ بهتر آهي. باقي پورچوگال کان ڪيپ آف گڊ هوپ، يعني سائوٿ آفريڪا ويندي پورچوگال جي هن ناکئي جو سينٽ هيلينا وٽان گذرڻ اڄ جي Navigator (جهازران) لاءِ حيرانگي جي ڳالهه آهي ته هو صحيح ڪورس (واٽ) کان ڪيڏو بتال ويا ٿي ۽ شابس هجين جو هنن ڪاٺ جي سڙهن وارن جهازن ۾ ايڏو وڏو سفر ڪيو ٿي ۽ طوفانن ۽ سامونڊي ڇولين کي منهن ڏنو ٿي. بهرحال هنن جي مجبوري هئي جو نقشا نه هئا. هنن رڳو هنن کان اڳ سفر ڪندڙن جي ڏنل زباني ڏس پتي تي منزل کي ڳوليو ٿي: هوا جي رخ به هنن کي مجبور ڪيو ٿي.
هي ٻئي ٻيٽ پورچوگال سئو سال کن استعمال ڪيا خاص ڪري آمريڪا يا ڪيپ ويندي هنن کاڌي پيتي لاءِ پنهنجا جهاز هتي لنگرانداز ڪيا ٿي ۽ گوشت لاءِ سامونڊي پکي ۽ سائي رنگ جون ڪميون ڦاسايون ٿي جن جي هتي گهڻائي هئي. بعد ۾ ته هنن هتي ٻڪريون ۽ سوئر به ڇڏيا هئا جيئن وڌن ويجهن ۽ واٽهڙن جي ڪم اچي سگهن. بهرحال پورچوگالين جي قبضي ۾ مولا جي ڌرتي ايتري ته اچي وئي جو هُنن هِنن ٻيٽن کي بيڪار سمجهي لادعوا ڪري ڇڏيا، جن تي پوءِ انگريزن قبضو ڪيو ۽ اڄ تائين انگريزن حوالي آهن. ائٽلانٽڪ سمنڊ جو هي ٻيٽ فرينچ حاڪم نئپولين بونا پارٽ کان به مشهور آهي، جنهن کي انگريزن جي حڪومت ڏيهه نيڪالي ڏئي هن ٻيٽ تي قيد ڪري رکيو.