اولڙن پٺيان ڊوڙ
ھو ايترو خط لکي، يوڪلپٽس جي سرھاڻين ڀريل ڇايا ھيٺان اٿي، وڻن ڏانھن ويندڙ پاڻيءَ جي ناليءَ مان ٻھ ڍڪ پاڻيءَ جا پيئي ٿو ۽ ڇنڊن سان منھن ٿڌو ڪري، يوڪلپٽس جو ھڪ پن پٽي، ھٿن ۾ مھٽي، ڏاڍي آسانتائيءَ مان سگھي ٿو ۽ سوچي ٿو، چٺي لکان نھ لکان؟....... ۽ وڏن مونجھارن ۾ ٿو اچي وڃي. کٻي ٻانھن ۾ مٺو مٺو سور محسوس ڪندي، ٻانھن تپندڙ ٻھڪندڙ سج ڏانھن ڊگھيريو ڇڏي، سوريھ – ٽاڪوڙ لاءِ ۽ الائي ڪيتري دير کان پوءِ وري وڻ جي ڇايا ھيٺ، ڇٻر مٿان پيل ڪتاب ۽ ڪاڳر کڻي وري خط لکڻ لڳي ٿو:
ڏس نھ، تو چيو ھو: ”منھنجي جيون مان نڪري وڃ. ماڻھو مون تي آڱريون کڻندا، سوين ڳالھيون ڪندا. سور مون وٽ اڳيئي ڏڪارئي مال جيان وٿان ڪري ويھي ويا آھن.“ ۽ مان مرڪندو رھجي ويو ھئس. تنھنجي نيڻن جي منٿ ۾ ڪيڏا نھ ڪامڻ ھئا ۽ آئون شاندار نموني سان تنھنجي جيون مان نڪري ويس. اھا تمام وڏي ڳالھھ آھي. منھنجو تنھنجو جيون مان نڪري وڃڻ، جڏھن تھ روز جا گس گام ساڳيا ھجن، ساڳي ڊوڙ ھجي، ساڳئي سڄ پٺيان! تنھن ھوندي بھ مان ڪڏھن بھ تنھنجي سامھون نھ آيو آھيان. ھڪ ٻھ ڀيرو ڀل چڪ ۾ تون پاڻ سامھون اچي ويئي آھين، نھ آئون. مون کان ڀل ٿئي، اھو آئون سوچي بھ نٿو سگھان. اھو امپاسيبل آھي. ان لاءِ تھ آئون دنيا ۾ ھڪ ئي ڳالھھ سکي سگھيو آھيان، وقت کي ڪئنچي ڪيئن ھڻجي؟ مون ان پل کي پنھنجي جيون مان ڪتري ڇڏيو آھي، جنھن پل ۾ تنھنجو ڪٿان ترورو بھ نظر اچي. پوءِ بھ توکي شڪايت آھي تھ مان تنھنجا دڳ ٿو جھليان.......! تو منھنجي گھر جي ڀاتين سان شڪايت ڪري، مون کي ٻڏڻ ھاڻو ڪري ڇڏيو آھي.
- ۽ چٺي لکندي ھو وري سوچي ٿو، لکان نھ لکان؟....... ”توبھن، مون تھ سڄيءَ ڄمار ۾ ڪنھن کي خط ڪين لکيو. مون کي ڪھڙي خبر تھ ھي ڌوڙ پيو خط ڪيئن لکبو آھي؟ ان ڪري ئي تھ آئون ڪنھن کي خط لکان ئي ڪين.“ ھو پاڻمرادو وڦلندو، ڪاڳر مٿان ڪاپي اونڌي ڦھڪائي، وڻن ۾ لاتيون لوندڙ پکين ڏانھن نھاري ٿو. پري پري سڙڪن ۽ پيچرن تان ماڻھون اچن پيا، ماڻھو وڃن پيا. ھو ٿڪي، آرس ڀڃڻ لاءِ يوڪلپٽس جي لسڙي ٿڙ جو ٽيڪو وٺي، ننھن کان چوٽيءَ تائين سڄيءَ ديھھ جو ٻوجو وڻ مٿان ڍاري ٿو ڇڏي، الائي ڪيتري دير لاءِ. پوءِ اچانڪ ڪنھن جي پيرن جون آھٽون محسوس ڪندي، ھو جھٽ ڇال ڏئي، پاڻ کي وڻ کان ڊسڪنيڪٽ ڪري ٿو. پٺيان کان ايندڙ ڇوڪريءَ کي ڏسي، کيس پنھنجي نيڻن تي ڄڻ ويساھ ئي نھ پيو اچي:
”تون......... مون تھ دعا بھ نھ گھري ھئي، عجب آھين تون!“
”ڇو ڀلا، توکي عجب پيو لڳي؟ ۽ ھا، ڪالھھ بس مان لھندي ڇا پئي چوڻ گھريئي؟ دري بند ھئي، مون کي تھ ڪي بھ سمجھھ ۾ نھ آيو.“
”اوھ....... آئون لڄيندو آھيان....... مون کي ڪجھھ اڌارا پئسا گھرجندا ھئا.“
”اوھ، بيڊ لڪ. مون واپس ڪراچي موٽي وڃڻ پئي گھريو. ھتي چين نٿو اچي، ۽ منھنجو ........ ھتي تھ آئون بک مري ويندس.“
”ٻڌاءِ نھ ڇا ڪريان؟ پويون تاريخون آھن.“
”مينشن ناٽ.“ ۽ ھوءَ روشن مرڪن جي ڇاتن سان موڪلائيندي ھلي ٿي وڃي ۽ ھو ڪياڙي کنھندو پاڻمرادو وڦلي ٿو:
”توبھن – آئون بھ وڏو گڏھ آھيان. ھاڻي ڀلا اھو بھ ڪو طريقو ھو پئسن گھرڻ جو؟“ ۽ ھو ڪالھھ جي فليش بئڪ ۾ لڙھي ٿو وڃي.
ھڪ ماڻھو بس مان لھي، اڳيان عورتن واريءَ بند کڙڪيءَ کي ناڪ ٿو ڪري. اندر بس ۾ ويٺل ڇوڪري حيرت مان شيشي مان نھاري ٿي. اشارتي ٻولي، لڄوڙي مرڪندڙ ماڻھوءَ جو آڱوٺو ۽ ڏسڻي آڱر نچائي پئسا ڊمانڊ ڪرڻ. ڇوڪريءَ جو ڪجھھ نھ سمجھڻ ۽ بس جو اسٽارٽ ٿي کيس ڇڏي وڃڻ.
ھو ڳچيءَ ۾ ھٿ وجھي، سرڪس جي ماڻھن جيان زور سان بولاٽي کائي، ڪالھوڪي ان حرڪت تي پاڻ کي لوئي ۽ لٻي ٿو ۽ ٽھڪ ڏئي کلي ٿو. ھن کي ياد ٿو اچي ٻالاپڻ. ننڍڙي لاڪي جيڏن سرتن ساڻ کيل ڏسڻ لاءِ، ماءُ پيءُ جي اک وٺي، ڏاڏيءَ کان ڏوڪڙ ڪڍڻ لاءِ ڪيئن نھ ڏسڻي آڱر آڱوٺي سان نچائي بلئنڪ ٽاس ڪري ڪري، اک ڀڃي ڀڃي ڏاڏيءَ کي گھيتاري ڏوڪڙ ڇڏائي ويندو ھو.
”آ..... ھ...... ھ....... ھ.......“ ھو وڏو اونھو گھرو ساھ ٿو پري. اڳي ۽ ھاڻي ۾ ڪيڏو نھ وڏو فرق آھي. ھاڻي تھ ساھ کڻڻ بھ ڏکيو ٿي پيو آھي. ھاڻي تھ جيون پاڻ کيل تماشو ٿيندو ٿو وڃي. وڏو پرابلم. ھاڻي ڪيتري نھ عجب جھڙي ڳالھھ آھي تھ ھن جي ڪا پينٽنگ پنجاھ روپين ۾ بھ نٿي اگھامي. ھو وري ڪراچي ڀڄي وڃڻ ٿو چاھي، جتي ھوائي جھازن جي اڏام آھي، روپيا ئي روپيا ڦھليا پيا آھن، جتي وڏن بنگلن ۾ نوٽن جي ٿھين ساڻ فٽ بال کيڏي سگھجي ٿي. ڪا ڳالھھ ساري، ھو وري چٺيءَ تي ويچار ڪري ٿو ۽ سوچي ٿو، جيھي تيھي چٺي لکجي ويندي ۽ وري ٻاھر ٻاڦي ٿو:
”ھونھن، آئون ڪو ھتي چٺي لکڻ آيو آھيان؟ افسانھ لکھھ رھي ھون، دل بي قرار کا. مون کي ڪنھن جي پرواھ نھ آھي. مان جو ئي آھيان، سو ئي آھيان ۽ وري ٻانھن ۾ ڏاڍو سور محسوس ڪندي، پوري طاقت سان ٻانھن شيخ ڪري، سج کي ٽاڪوڙ لاءِ ڏئي ٿو ڇڏي ۽ ٻانھن کي جھٽڪا ڏيندي وري وڻ جي ڇايا ھيٺ اچي ٿو. اوچتو سندس نھار ھيٺ لاھيءَ ڏانھن ھلي ٿي وڃي. پري وڻن جي قطار جي ڇايا وٺيو، سرلا ايندي ٿي نظر اچي:
”ٺيڪ آھي، اڄ ان سان بھ ڳالھھ ٻولھھ ٿي وڃي. آئون بھ ڪو واھيات آھيان. ھونھن – سؤ روپيا پينٽنگ نھ وڪامندي. ھاڻي ھي ڪھڙو زمانو اچي ويو آھي، جو ھڪ شاندار پينٽنگ تان، شانائتي نموني سان سؤ روپيا ملڻ بھ اھکا ٿي وڃن. ڀلا ھي فائن آرٽ آھي ڇا؟ ٺيڪ آھي، اڄ چوندوسانس تھ ڇا آئون چترڪار نھ آھيان؟ پينٽنگز...... پينٽنگز...... آئون تھ سؤ روپين لاءِ ٿوٻي گھمائيندو آھيان ڪينواس مٿان. مان پينٽر نھ، سنئون سڌو فلاسافر آھيان. ويري جينئس فلاسافر. فائونڊر آف دي نيو ھيومن فلاسافي، ويري نيو ٿنڪنگز آف دي سينچوري ٿرو دي ڪاريدورز آف ٽائيم، دس از ويري اگلي ائنڊ ڊارڪيسٽ سينچري آف دي فرسٽ ورلڊ وار، سيڪنڊ ورلڊ وار. وار، وار ود آئوت اينڊ ود آئوٽ اينڊ!..... وار..... وار..... ايور ويئر وار...... سينچور آف بگ بامز. شيم، ھاڻي ڏس نھ، ڇا فلاسافي پينٽنگز ۾ ٽانڪي وڃي، ٽاچڻيءَ سان؟!....... مون کي سؤ روپپيا گھرجن، ڪيئن بھ. ايمانداريءَ سان چئھ، ھيءَ پينٽنگ ڪنھن ڪتاب جو ٽائيٽل نٿي ٿي سگھي؟ آئون ڪنھن وڏي اداري جي ڪتاب جي ڳالھھ نھ پيو ڪريان. آرڊنري مئگزين جيڪي نڪرندا آھن، ڪتن کان بھ گھڻا. اڙي ڀائي، سٺو لکڻ ڇا، سٺو سچن لاءِ بھ سٺي ايٽماسفيئر جي ضرورت ھوندي آھي. اٽز ويري نچيرل، اسين دوتا نھ ماڻھو آھيون. اسان جون بھ گھرجون آھن. مون کي ان جي پرواھ نھ آھي تھ ھيءَ تصوير تون ڪھڙي ايڊيٽر جي منھن تي ڦھڪائيندينءَ؟ مون کي ڏوڪڙ گھرجن. نيٺ ڀلا ھي ٽئونڪري سنڌيءَ جا ڦر فائن آرٽ کي سمجھن ڇا ٿا؟ ٻوليءَ جي کوجنا ٿا ڪن. ٻڌاءِ نھ، ڪھڙو سائنٽيفڪ ايڪيوپمينٽ اٿن، جنھن سان کوجنا ڪندا؟ دس از دي ڪمپيوٽر ايج.“ ھو ڪروڌ ۾ اچي سوچي ٿو ۽ جڏھن وري مڙي ايندڙ ڇوڪريءَ ڏانھن نھاري ٿو تھ کيس ڏاڍي مونجھھ ٿي محسوس ٿئي. ڇوڪري سرلا نھ، ان جيڪي بھ نھ، الائي ڪير آھي. شايد ايئن ئي پري کان سندس نيڻ دوکو کائي ويا ھئا. ھن جو سڄو ڪروڌ ڀسم ٿي وڃي ٿو. ڇوڪري ڀر مان، وڻن جي ھوائن ۾ ھلندي ٿي وڃي. ھو ڇوڪريءَ جي سڊولتا ڏسي، اونھون ساھ ڀري، ڪاڳرن ڏانھن مڙي ٿو ۽ وري ڇٺي لکڻ ٿو لڳي.
تو چيو ھو آپگھات ڪري ڇڏ، مري ٺري وڃ، پر آئون آپگھات ڇو ڪريان؟ نيٺ ڇو؟!....... آپگھات تھ ڇا، آئون واٽ مٽائڻ لاءِ بھ تيار نھ آھيان. ھن رووليوشن جي دنيا ۾ تون ڪير ٿيندي آھين مون تي اھڙا حڪم ھلائڻ واري؟ منھنجي پنھنجي واٽ آھي، منھنجي واٽ تنھنجي واٽ سان ملي ھڪ ٿي وڃي ٿي تھ ان سان آئون ٻڌل آھيان ڇا؟ آئون ڪنھن کان بھ پوئتي ڇو رھجي وڃان؟ آئون اڳتي نڪري وڃڻ بھ نٿو چاھيان. آئون تھ ھڪجھڙائي پسند ماڻھو آھيان. پوءِ ڀلا ڀ اتي گھوٻي ڪيئن ھڻندس؟ اھا تھ پنھنجو پاڻ سان ويساھ گھاتي ٿي. ھا يا نھ؟ ساري، ڪڏھن بھ مون کي انھن واٽن تان ھلڻ کان نھ روڪجانءِ، جيڪي توکي وڻنديون ھجن. سچ ڏاڍي موذي ۽ مرچوٺ آھين. ايڏو تھ نھ اڀري اچ، جو ٻيا ڏسڻ ۾ بھ نھ اچن. آئون – آئون ڇا ٿو لکڻ چاھيان؟ تون ھر ڳالھھ کي سڌو پڙھي وڃجان، ان لاءِ تھ مون کي چٺي لکڻ ڪانھ اچي. مون ڪڏھن ڪنھن کي چٺي لکڻ جي ضرورت ئي محسوس ڪانھ ڪئي. وري ماڻھو پڙھيل بھ تھ ڪين ھئا. رڳو نياپن تي ڪم ھلندو ھو. فلاڻي يا فلاڻي کي منھنجو ھي ڪم چئجانءِ. جيترو جاڳندو رٻاري سرشتو. واھڻن ۾ تھ اڄ بھ اھو ئي سرشتو آھي. سچ مان منجھي ويو آھيان، پر نھ مان دھلجي ويو آھيان، ان لاءِ تھ مون کي سوسائٽيءَ جي سڄي خبر آھي، ھاءِ سوسائٽي مور ائنڊ مور ھاءِ سوسائٽي!.......
ڏس، آئون ڪنھن بھ چڪر ۾ نھ آھيان. ڪلھھ ھڪ پراڻو شاعر دوست مليو ھو، چيائين: ”آئيڊيل ملڻ ڏاڍو ڏکيو آھي. آئيڊيل تائين رسڻ لاءِ سڄو سولر سسٽم مٺ ۾ قابو رکڻو پوندو آھي.“ تون اجايو مون ڏانھن ميارون پئي موڪلين. آئون........ آئون تھ اڃا ھڪ ننڍڙي دؤر مان گذري رھيو آھيان – مون کي تھ پنھنجي آئيڊيل ڇوڪريءَ جا ساروپا بھ وسرندا ٿا وڃن. ڪڏھن ڪڏھن اھڙن مھانڊن جي ڇوڪري ڏسي، ٿڌو ساھ ڀري، آس پلي ڇڏيندو آھيان. ھونئن بھ اسين سڀ ائيڊيل لائيف گذارن جا سپنا کڻيو، ٿڙندا ٿاٻڙندا ھلندا آھيون. سچ، مان تھ ڏاڍو ڊڄي ويو آھيان. ڀلا اھو بھ ڪو جياپو آھي جو منھنجي ڪارڻ ڪجھھ ماڻھو ڏک ڏسن ڀوڳين (جي اڳيئي ڀوڳين پيا!) سچ مون لاءِ اھا وڏي ڏھڪائيندڙ ڳالھھ آھي. ھاڻ ڀلا توکي ڪيئن سمجھايان تھ ايئن ناھي، جيئن تو سمجھيو آھي. منھنجي اندر ۾ تو لاءِ ڏاڍا سٺا، سھڻا ۽ سلوڻا جذبا آھن، ڏاڍا ڪومل. منھنجو وس ھلي تھ جيڪر اوشا ۽ سنڌيا جي ھوائن کي چوان تھ تنھنجي ڇڙواڳ چڳن مٿان ادب سان گذرن.
اچانڪ ھو رڙ ٿو ڪري:
”اڙي ڙي ڙي ڙي...... چڙي تھ ڪانھ پوندي؟ الائي ڇا لکي ويو آھيان. مار پويس، ھيءَ چٺي تھ انگھندي ٿي وڃي. الائي متان ڪا اونڌي معنيٰ ڪڍي وھي!“ ھو وڏن ويچارن ۾ اچي وري يوڪلپٽس جا پن ھٿن ۾ مروڙي واس وٺندو ٿو رھي.
”ھون – ھي ڪھڙي موڙ تي اچي ويو آھيان؟ آئون لکڻ ٿو چاھيان، سڀ ڪجھھ جيڪو شدت سان محسوس ڪيو اٿم. ڳالھيون ڪٿي ختم ئي نھ ٿين – ڪٿي ايئن تھ نھ ٿيندو، جيئن، جيئن سارو جيون اجايو گذري ويو آھي، باقي جيون؟....... پر نھ، ھاڻ شايد ائين نھ ٿئي. جيون ئي تھ گھارڻو آھي، ٿورڙو عقل کان ڪم وٺي ڏاڍي سھڻائيءَ سان گھاري سگھجي ٿو. سچ ھاڻ تھ ايئن ٿو ڀاسي ڄن چوراسي لک جيوڻين جو نرڳ ڀوڳي موٽيا آھيون. ھن ھيڏي وڏي عظيم صديءَ ۾ بھ ايڏا ھيڻا، ڪمزور، ٿڪاڻا، ٽٽاڻا؟.....“ ھو ٿڌي ساھ سان سوچي وري خط لکڻ لاءِ ڪاڳر ٿو کڻي ۽ سوچي ٿو: ”ڇا لکان.....؟“ ۽ ھو لکڻ ٿو لڳي:
سمجھھ ۾ نھ پيو اچي تھ ڇا لکان؟ آئون سمجھان ٿو تھ ڪنھن ڇوڪريءَ ڏانھن اھو منھنجو پھريون ۽ آخري خط آھي. ايتري دير ۾ تھ آئون ڏاٺي سٺي تصوير ٺاھي ڇڏيان ھا. توکي موھڻ لاءِ چٺيءَ ۾ ڪو ڪوڙ لکڻ نٿو چاھيان. اھو سچ آھي تھ آئون ھر موڙ تي توکي ڏسن چاھيان ٿو، اندر جي اننت جي گھراين سان مورتي ٺاھڻ لاءِ، پر تون ڪڏھن ڏسڻ ۾ ئي ڪانھ ٿي اچين. ڪڏھن محسوس ٿيندو آھي ڀر مان ڪو گذري ويو آھي. ڪڏھن ڪڏھن اھو بھ پنھنجو وھم ۽ گمان لڳندو آھي. اڳي.... الاھين سال اڳي، ٽينيج ۾، جڏھن چاھيندو ھئس سپني کي ساڀيان ۽ ساڀيان کي سپنو بڻائي ڇڏيندو ھئس. ھاڻي سپنا ڇا، ننڊ بھ الائي ڪيئن ايندي آھي! ھاڻ مون پڪو ارادو ڪيو آھي تھ ڪڏھن بھ مورتي ڪين ٺاھيندس (اندر ۾ ڪي آھي ئي ڪونھ) اوھ...... ساري. ڀلا مورتي سان تنھنجو ڪھڙو لاڳاپو!..... سچ، خط لکڻ نٿو اچي، پر ڪيئن بھ آئون چاھيان ٿو غلط فھم دور ٿي وڃي. ڇو مٺا ماڻھو پاڻ ۾ کٽا ٿي وڃون! ڇا ضروري آھي تھ ھڪ ماڻھو جيئن چاھي، تيئن ٿيڻ گھرجي؟ پوءِ تھ ماڻھو جي ميجارٽي جنگ پسند آھي. جي ايئن نھ ھجي تھ پوءِ دنيا ۾ جنگيون ڪيئن ٿين! پرٿويءَ جا وڏا توڙي ننڍڙا سڀ ملڪ، سڀ قومون ھيروئزم جو شڪار آھن. ھر قوم ٻيءَ قوم کي پنھنجو دٻدٻو، ڏھڪاو، طاقت، ٺٺ ۽ اڊمبر ٿي ڏيکارڻ چاھي ۽ يگن کان ائين ھلندو اچي.
خط لکندي ھن جو ھٿ بيھي ٿو وڃي:
”الائي ڇا پيو لکان، ڇو پيو لکان.......“ کن لاءِ ھن جو ذھن ڪم نٿو ڪري، ھو چوڏھن ھيٺاھين ڌرتيءَ ڏانھن نھاري ٿو ۽ مٿي سج ڪاپار تي آھي. ھو وڻن جي ڏارن مان سج کي ٿڌو ٿڌو ڪري ٿو ڏسي، سائيرو سائيرو سج. ”ڪير ٿو ڪنھن جي ٻولي سمجھي؟!“ ھو ڄڻ يوڪلپٽس ۾ پناھ ورتل ڳيري سان ٿو ڳالھائي ۽ خط ٽڪريون ٽڪريون ڪندو ٿو رھي ۽ پوءِ ننڍڙيون ننڍڙيون ٽڪريون لڪ جي ھڪ جھوٽي ۾ اڇلائي ٿو ڇڏي.
ڪاڳرن جون ٽڪريون ھوائن جي زور تي اڇن ڪبوترن جي وڳر جيان ھيٺاھينءَ ڏانھن اڏاڻيون ٿيون وڃن ۽ انھن پٺيان ھو چپ چپات ھلندو ٿو وڃي، ڏوجھرا کائيندو ھلندو ٿو وڃي.