اڌ چريا ماڻھو
”الله اڪبر الله اڪبر، اصوات خير مننوم......“
”الا بچايو، ڏينڀو ڏنگ ٿا ھڻن.“
”چل ميري گھوڙي، دکا تاج محل......“
”سستو سستو، ڊوڙي اچو، مٺو مٺو پيشاب پيئو، چار آنا پاءُ، چار آنا پاءُ..... پڇتائيندؤ.......“
”باھ، گھوڙا ڙي باھ. پاسا ٿا وڍجن.“ اڃا پوھ لاڻا لوھ مھاڙ مس ڪڍي تھ وارڊ نمبر ٽئين مان عجيب گجگوڙن ۽ ڪيڪراٽن جا آواز وڏي واڪ اچڻ لڳا ھئا. جيئن جيئن راتيون برف جيان ٿڌيون ٿڌيون ٿيندي ٿي ويون، تيئن تيئن چريا مستو مست ٿي، ڪوڪرا ڪرڻ لڳا ھئا. وارڊ نمبر ٽيون ننگو وارڊ آھي، جنھن ۾ اوچين ديوارن اندر ھڪ پاسي کان عورتون ڀريل آھن تھ ٻئي پاسي مرد. سڄي پاڳل خاني ۾ چرين کي سرديءَ کان بچائڻ لاءِ ڪنھن بھ قسم جي اوٽ يا اجھو ڪينھي ۽ جيئن جيئن سرد ھوائن ڀريل راتيون اِنگھنديون پيون وڃن، تيئن تيئن پاڳلخاني ۾ رات جي نوائيءَ ۾ گار توار ۽ ٻاڪار جا نوان نوان آواز ٻڌڻ ۾ ايندا آھن. رات جا يارنھن کن مس ٿيا ھئا جو اڌ چريو گاگن ڊوڙندو آيو ھو:
”سائين جھٽ ڪر – ھو بنگالي چريو آھي نھ جھنڪ، مري ويندو، قرآن لاش وانگر پيو ٿئي!.....“ پاڳل خاني ۾ جڏھن ڪا مصيبت ايندي آھي، گاگن مون وٽ ڊوڙي ايندو آھي. گاگن مون کي بنگلي جي صفائي ۽ سنھي ٿلھي ڪم ڪار لاءِ ڏنو ويو آھي. مون کي اسپتال ۾ آئي مھينو کن مس ٿيو آھي، پر منھنجي ۽ گاگن جي ياري ڏاڍي پڪي ٿي وئي آھي. ڄڻ اننت ڪالن کان اسين ھڪ ٻئي کي سڃاڻندا ھجون. گاگن جو اندر ميڻ کان بھ ڪونئرو ۽ نرمل آھي. ٻين کي تڪليف ۽ دکن ۾ ڏسي گاگن ڏاڍو پريشان ٿي ويندو آھي. روئي بھ پوندو آھي. وارڊ نمبر ٽئين ۾ چرين جو وڏو ھولريو آھي:
”اڙي مري وي..... ڪلما پڙھي کڻوس. الله اڪبر......“
”مري ويو مردود نھ ختمو نھ درود. ڪافر مٿان قرآن حرام آھي.“
”اڙي ڇا ٿيس؟!“ مان جلدي ٽارچ سنڀاليندي پڇانس ٿو.
”سائين، ھي وڏو وڏو بڙ جو وڻ آھي نھ، انھيءَ مٿان اوچتو زپڙاٽ ڪري ڪريو آھي.“
”چڱو تون ھيئن ڪر، ڊاڪٽر الله ڏني کي بھ وٺي اچ، جلدي.....“ مان کيس سمجھائي تڪڙو وارڊ نمبر ٽئين ڏانھن وڌان ٿو.
”جيڪو ايندو تنھن جي جوءِ ....... ڇڏينداسين.“
”کلا ٿو رن... اسان جي دوزخ وڃڻ جا آڊر ڪڍو نھ تھ گڏين سان.... ڦاڙي ڇڏينداسين.“
”الله اڪبر، الله اڪبر.“ وارڊ نمبر ٽئين ۾ چرين جو وڏو چؤٻول آھي. سياسي چريا تھ ماڳھين جدا ڄڻ ميٽنگ ڪوٺايو ويٺا آھن. مان گاريون ھڪ ڪن سان ٻڌندو، ٻئي ڪن مان ڪڍندو، ان بنگالي پاڳل ڏانھن وڌان ٿو. مان جڏھن کان انھيءَ اسپتال ۾ آيو آھيان، الائي ڇو ان بنگالي پاڳل تي مون کي ڪھڪاءُ اچڻ لڳو آھي. مون جھنڪ جي پاڳلپڻي جو سمورو رڪارڊ اٿلائي ڏٺو آھي. ورھاڱي کان پوءِ ترت ئي جڏھن سنڌ ۾ چمڙي جا ڪارخانا لڳايا ويا تھ جھنڪ ٻين ھندو توڙي مسلم مزرودن ساڻ ايسٽ پاڪستان کان حيدرآباد آيو تھ ساندھ تيرھن چوڏھن سال ڪارخانن ۾ ڪم ڪندو، رکي مانيءَ جيترا پئسا بچائي، باقي سمورا پئسا زال کي، ٻارڙن کي موڪليندو رھيو. ھو ھر سال بنگال وڃڻ لاءِ سوچيندو ھو ۽ وڃڻ جي بدران اوٽ موٽ جو ڀاڙو بھ گھر موڪلي ڇڏيندو ھو. پوءِ اوچتو جھنڪ پاڳل ٿي ويو ۽ پوءِ ھوريان ھوريان سندس بنگالي ساٿي بھ ھڪ ھڪ ٿي بنگال ھليا ويا ۽ جھنڪ سدا لاءِ رھجي ويو. ھونئن پاڳل بنجڻ کان اڳي جھنگ ڏاڍو ڀوڳائي، چرچائي، برھمچاري ۽ ننڍڙن ٻارڙن سان بي انتھا پيار ڪندڙ ماڻھو ھو. اسپتال ۾ جھنڪ خطرناڪ ۽ لاوارث چريو آھي.
”لونڊو ڊاڪٽر اچي ويو – لونڊو ڊاڪٽر اچي ويو.“
”ڪڪ...... ڪ – ڪ ڪڪڙو ڪو.“
”ڊاڪٽر ڀاڙيو نھ ٿي، ٻيلي ٻيڙي تھ ڇڪاءِ، نھ تھ آئون سرڪار کي چوندس تھ منھنجي زال وڏيري نھ تو ڀڄائي آھي.“ ۽ ٻئي ڪنھن پاسي کان ڪنھن پاڳل جي ڳائڻ جا آواز اچن ٿا: ”ماڻھو مري ٿو، ملان نھاري ٿو جھڙو مور، قاضيءَ وارو ڦسلو.“ منھنجي ھٿ ۾ ٽارچ ڏسي الاھين چرين ۾ ڀاڄ پوي ٿي. مان جھنڪ مٿان اچي ٽارچ سان کيس چڱيءَ طرح ڏسان ٿو.
جھنڪ لٺين سان ماريل مرندڙ ماڻھو جيان پيو آھي ۽ سندس ڀر ۾ بڙ جو ننڍڙو ڇڳل ڏار بھ پيو آھي. جھنڪ جي بدن تي رھڙون آھن. مان محسوس ڪريان ٿو جھنڪ وڏيءَ سڪرات جھڙيءَ پيڙا ۾ آھي. ھن جي ھڪ ٻانھن ۽ ڪرنگھي جي ھڏي چيلھھ کان ٽٽي پئي آھي. ھن جي ديھھ جيڏي ئي نست ۽ ساڻي کاڻي آھي، اکين ۾ اوڏي ئي ٻاڏ ۽ ڦٿڪو آھي. ھو مرڻينگ حالت ۾ سدائين جيان پنھنجي ڦاٽل ڪوٽ جو گيدو بچائڻ ھٿ دل جي پاسي رکيو پيو آھي. ان کان پھرين جو جھنڪ پساھ ڏئي ڇڏي، آئون ڪنھن آس تي جھنڪ کي ڪنڌ ۽ ڄنگھن کان ھٿ ڏئي کڻان ٿو ۽ تڪڙو اسپتال جي بلڊنگ ڏانھن وڌان ٿو.
”جوڻھين سان گڏ سمھارجانس.“
”قرآن ڊاڪٽر الھڏني وانگر ھي نئون ڊاڪٽر بھ چتو اٿو. ھڻوس گڏيون.“ آئون وڏي مشڪل سان، اڌ چرين جي مدد سان جھنڪ کي ٻانھن ۾ لڙڪائيندو، وارڊ نمبر ٽئين جي وڏي دروازي کان اڪري. کيس فرسٽ ايڊ ڏيڻ لاءِ جيئن ئي اسپتال ڏانھن وڌان ٿو، پوڙھو ڊاڪٽر الله ڏنو منھنجي آڏو اچي ٿو وڃي.
”يار تون تھ چريو آھين. اِھو ڪھڙو رواج وڌو اٿئي؟“
”ھا يار، چرين جا ڊاڪٽر بھ چريا ئي ٿيندا آھن.“
”يار پوءِ ٻين جي ننڊ ڇو ٿا حرام ڪريو؟ تنھنجو ڪم ڪھڙو ھو ھن چريي جي پٽ کي منھنجي بنگلي تي موڪلڻ جو. گھٽ ۾ گھٽ ڏھھ ڀيرا ڪال بيل وڄائي منھنجي گھر جي ڀاتين جي ننڊ ڦٽائي اٿس. ميان آئون تو جيان ڇڙھو ڇاند ماڻھو ڪين آھيان.“
”ساري سر، مان معافي ٿو گھان.“ اوھان جي بنگلي جون بتيون ٻريون پئي. مان سمجھيس اوھان جاڳندا ھوندا، يار ھي ويچارو تھ مري ويندو!“
”يار تون تھ صفا ڪو چٽ آھين. ڀلا ساھ ڪو اسان جي وس ۾ آھي ڇا؟“ ڊاڪٽر الھڏني جي ڳالھھ تي کن لاءِ آئون سن ۾ اچيو وڃان تھ ھي پوڙھو ڳالھائي ڇا پيو؟ ھروڀرو مون کي چڙ وٺي ٿي وڃي.
”ساري، مون کي ماڻھو نھ موڪلڻ گھرجي ھا. شايد اوھان ڪنھن وڏيءَ ھاج ۾ ڦاٿل ھوندا.“
”مون ريڊيو پاڪستان لاءِ افسانو پئي لکيو. سرڪار ڪو ھنن چرين لاءِ اسان کي ايڪسٽرا پيمينٽ ڪندي آھي ڇا جو چوويھھ ڪلاڪ پاڳلن ۾ پيا ھجون. ميان نئون نئون آيو آھين. پوءِ متان دانھون ڪرين تھ مون کي سٺائون ڪين.“ ڊاڪٽر الھڏنو ڪروڌ مان گھر ڏانھن موٽ ٿو کائي.
وارڊ نمبر ٻھ جا اڌ چريا دوڙي اسٽريچر کڻي اچن ٿا. مان جھنڪ کي فرسٽ ايڊ ڏيڻ لاءِ جلدي جلدي پنھنجي آفيس ۾ کڻائي ٿو اچان.
جھنڪ جي نڙيءَ مان گجيءَ سان گڏ گھٽيل اوڪارن جھڙا آواز اچن ٿا. جھنڪ جا پاسا بلڪل بند آھن. تمام گھڻو مٿان کان ڪرڻ ڪري سندس ڪرنگھي جون ھڏيون ڪٻڙن جيان ٻاھر نڪري آيون آھن. جھنڪ ننگو آھي، ھو ساھ جي پڇاڙڪيءَ واريءَ ٻڏ تر جھڙيءَ حالت ۾ بھ ورھين جي مري، بدبو ڇڏيندڙ گوٽ جي گيدي مان ھٿ نٿو ڪڍي. جھنڪ جي نيڻ ۾ ڄڻ ڄڳن جون پيڙائون کن لاءِ جاڳي ٿيون پون. جھنڪ آزا کان چيچلجي ڪيھون ڪرڻ لاءِ گھڙي گھڙي موت جيھيون اوٻاسيون ٿو ڏئي. سندس ٻاڪي مان ڪي آواز اپٽجن ٿا.
”لا ...... ڪوم..... لا.... ڪوم..... بنڌو ڪوميلا.“ ۽ گڙ گڙ الٽيءَ سان ھن جا ھٿ پير شيخ ٿيندا ٿا وڃن ۽ ٻئي وڏي اوڪاري سان ھو پساھ ٽوڙي ٿو ڇڏي. ھن جو ھڪ ھٿ منھنجي ڳٿڙ ۾ آھي ۽ ٻيو ھٿ گيدي ۾ پوري طاقت سان ڦٻيل آھي.
”جھنڪ ڀائي.... جھنڪ ڀائي.“ اڌ چريو گاگن رانڀاٽ ڪري روئي ٿو پوي. مان جھنڪ جو ھٿ پنھنجي ڳٿڙ مان ڇڏائي سندس ھٿ پير سڌا ڪريان ٿو ۽ ڪا ڳالھھ محسوس ڪندي جھنگ جي گيدي ۾ ھٿ وجھي ڪجھھ شيون ڪڍان ٿو. جھنڪ جي گيدي ۾ ھڪ پراڻي ننڍڙي ٽٽل ڪافور جي گڏي آھي، جا الائي ڪڏھن ھن پنھنجي ننڍڙي ٻارڙيءَ ڪملا لاءِ ورتي ھئي. مان جھنڪ جون اکيون سدا لاءِ بند ڪري، بند ڪمري مان ھڪدم ٻاھر نڪري ٿو وڃان.