ڪينجھر – اڌورو ماڻھو
”جئي سينا! تون ڀل وڃي پنھنجي منصورا سنڀال. ھيءُ ڪينجھر جو ڪوٽ ھي آڏا ڪنگر! تون ڇا وڙھي سگھندين جئي سينا، تون ديوتائن کي پرتو آھين، باقي آئون ڄاڻان ۽ عرب، عرب کڻي کڻي ھي ڪوٽ کڻندا، تاج ۽ تخت کڻندا! ھوڙھن ۽ ٻيڙن ۾ ڪينجھر پري تھ ڪونھ کڻي ويندا. ھليو ونءَ جئي سينا، تنھنجي بات ناھي، ھاڻ ھتان ھليو وڃ.“
ڪل ڪل...... ڇل ڇل ڇل..... ڪل ڪل..... آھ..... ڇل ڇل.... ڪينجھر ان ڪاڪل راڻي ٻائي کي ساريو سدائين پئي ھڄندي ۽ ٿڌا ساھ ڀريندي آھي ۽ ھو – ھو ان ھڄندڙ لڇندڙ ڍنڍن جي راڻي ڪينجھر کي ڪو آٿت، ڪا مت، ڪا سامت نھ ڏيئي سگھندو آھي. ڀلا ڪينجھر جي اندر ۾ ڪو ھڪڙو زخم آھي! جنھن تي ڪنھن سھڻي شعر جو پاھو رکجي. آلوءِ..... ھو پاڻ تھ شاعر بھ ڪينھين جو چويس تھ:
او ڪينجھر
توکي ڪڪوري ڪاڪ جو سوڳنڌ،
توکي قسم آھي ڪارونجھر ۽ کيرٿر جي چوٽين جو،
توکي سنڌوءَ جي ٻلھڻين جو قسم،
قسم ٿئي ٿر ٻاجھريءَ جو ھاڻ اھو روڄ بند ڪر،
بند ڪر ھاڻ اھي سڏڪا،
ڪا سامونڊي گجگوڙ ڪر،
تنھنجن انھن آھن ۽ دانھن ستل سنڌي سجاڳ ڪيا ھئا،
تھ سج تنھنجي ڪک مان نڪتو ھو،
الائي ڪھڙي پٽڪار آھي جو ماڻھن جي ذھنن کي ڄڻ ريج لڳي ويو آھي.
ڪينجھر سان ڪچھريون ڪندي ھن کي ڀاسي ٿو تھ ھو پاڻ اندران اجھامي پيو، اکين ۾ لڙڪ لڇنس پيا.
ڪينجھر جي ڪنڌين تي اچي ھو سنڌوءِ جي اتھاس تي ھڪ نھار ضرور وجھندو آھي. ھيڏي کليل وشال جيئري جاڳندي اڀامندي شبد شبد ڪينجھر ڪتاب ڏسي ڪوي پاراشر ۽ سندس پڙپوٽي وياس رشي جيان ڪيئي ڪوي آئيا، ڪينجھر کي پنھنجون سچيون ڪوڙيون ڪوتائون ٻڌائي ھليا ويا، مور نھ موٽي آئيا، ڪوڙا سامي، ڪوڙا سامين پنڌ، ڇينھون ڇينھون اطلس ڪوتائون. ھوءِ ھوءِ..... ووءِ.... ووءِ... من جو ڏيئو چئي وسامان ئي وسامان. ڪيئن ڪينجھر پرچايان. جيئن مھا ڪوي ڪالي داس پنھنجي ديوتا جي چرڻن ۾ پرھ ڦٽي ويل گلن جي موکا رکندو ھو، تيئن ھو پنھنجي ڪينجھر ديوي لاءِ اڪ ڦلڙين جا ھار مڙھي آيو آھي، موکا لاءِ.
او پوڄ پاڻي سان ٽمٽار ڇولان ڇول ڪڪوري ڪينجھر.
او مانسرور، ڀوڏيسر، اينچلسر ۽ منڇر جي سرتي،
او گوڙ ڌرو ۽ بارڻ جي راڻي، سنڌوءَ جي ڌياڻي، سنڌو ساگر جي ڌيءَ، پوڄاري جا ھي پوڄارا گل اگھاءِ. ديا ڪر ديوي – مون سان ڳالھاءِ.
ڏاڍو ھيڪل ھان، ڏاڍو ھيڻو ھان، مون تھ ڪري ڪاريداس واري ڪاري ڪپتي ننڊ بھ ڪانھ ھئي،
نھ وري آئون ميگھھ دوت يا شاھ جيان سر سارنگ جيھي رچنا مڙھي سگھندس.
ڄمار ڳري ويندي ڌيرج ڏي! او ديوي ڌيرج ڏي!
ائون اڄاڻ توھان ڌاران ٻيو ڪو سڃاڻان ئي ڪين،
او ماڻھن پکين ۽ جانورن کي جئدان ڏيندڙ ديوي!
ٻاجھھ ٻيلاٽي، ڪنھن کي سڃاڻان ئي ڪونھ، ٻاجھھ ٻيلائي...
ڪل ڪل ڪل ...... ڇل ڇل ڇل ڇل ....... ڇل.... ڪينجھر پنھنجي پورن ۾ ڇلندي ٿي رھي.
”او اتاؤلا! ان کان پھرين جو اتھاس جو ڪلاڌي توکي ڄام ستي جان ڳڙڪائي وڃي، پير جھل. ماڻھو جي مري تھ پوءِ ڄام آجو ۽ ڄام نندو ٿي مري جو ناگمتي جيھي ندي ۽ مھا سنڌو ساگر بھ نازڪن ۽ مانھو جي مري تھ وزير جيسي ۽ مھيرامڻ جيان مري جو جنگ جو ميدان ”ڌول“ جو ڳاٽ سدا لاءِ اونچو ٿي وڃي. توکي وزير جيسي جي پٽ ناگڙي جي ڄاڻ آھي، جھورار ڄائو ناگڙو جنھن ڄام ستا جيءَ کي گار موٽائي ڏني ھئي، جنھن سندس ماءُ کي جھوراڙ چيو ھو، پوڙھي مينھن سمجھين پيو نھ، نندني شھر ڄام ننگر سڏجڻ لڳو ھو. ھاءِ ھاءِ ڄام آجي جي پساھن سان ماڻھو ڪيڏا نھ آجا ھئا. الوءِ الوءِ...... ھوءِ ھوءِ...... ڄام اجھو ڇا مئو، ناگڙو ڇا شھيد ٿيو ڄڻ گجرات کي گدڙ کائي ويو – مغلن جو گدڙ. جو ھندستان مان سندن پيڙھھ ئي پٽجي وئي. ھوءِ ھوءِ اھا ناگڙي ماءُ جھوراڙ چوندي ھئي:
اور رڪاھان راول
منھنجي سراڻ تان جي ترار تکي ڪرائيندين تھ جنگ جي ميدان ۾ ڏاڍي ڏيا ۽ ڀروسي سان وڙھندين، ڪاٽيلي تيخ ني، ڀرونسي ھو تو ڀؤھاري. سمجھين پيو نھ، ڏس متان ڄام ستو ٿيين ۽ ڌورول جي ميدان ۾ لھڻ کان اڳ توکي ڳجھون کائي وڃن. توکي منھنجي ھندورا ھندورا ڇولين جو سوڳنڌ جي جنگ جي ميدان ۾ لھين تھ راجا مھيرامڻ جيان پندرھن پٽن سان ميدان ۾ لھج. ميرامڻ ٿي وڙھج. آئون توکي راڻي ٻائي کان لکين پٽ پني ڏيندس، دولھھ درياھھ خان ٿي وڙھج.
”ديوي– ڀلا ان جھوراڙ وزيرانيءَ کي پنھنجو پٽ ملي ويو ھو؟“
ھا – وزيرياڻي کي ويھاريو سالن کان پوءِ سندس ٻار ناگڙو جنگ جي ميدان ڌورل ۾ مليو ھو. ھن پٽ کي پنھنجي ور جڌ اڳواڻ جيسي ۽ ڄام آجي سان مغلن جي لشڪر مٿن وڏيون ھلائون ڪندي ڏٺو ھو، ھن جڌ جا اھڙا تھ انگ پئي ڏيکاريا جو جھوراڙ کي مھاڀارت جي جڌ ئي وسري وئي، ڀانءَ تھ ڪرشن مھاراج جڌ ۾ رٿ ھڪلڻ بدران پاڻ ڀالا ھڻي رھيو ھو. اڃا پاڻ سوايو، تڏھن جھوراڙ رڙ ڪئي ھئي. او ڄام ستا، اھو ٿئي جھوراڙ ڄائو پاڏو پٽ، او ستاجي، پنھنجي گار ھاڻ موٽائي وٺ. ڀاڄوڪڙ تون ڇا وڙھي سگھندين، اچي ڏس جھوراڙ جو پٽ ڪيئن پيو وڙھي، سمجھين پيو نھ اڄ ائون ڪينجھر بھ ان وزيرياڻيءَ کي جھوراڙ چوندي من ۾ نٻاڻ خوشيون پئي محسوس ڪريان، ڀل ڀلان جو ڇيھھ ٿي ويو، ڇا ڇا، ڪيھيون ڪيھيون ڌيئرون ڄڻندي آھي ڌرتي ماءَ، جو روح کي راھت اچي وڃي. ڇا تھ اھا عورت ھئي ۽ ڇا سندس وياءَ ناگڙو، ووءِ ووءِ آھي ڏينھن، ھوءِ ھوءِ آھي شينھن ۽ شينھنڻيون.
ھوءَ ھوءَ ڇل ڇل.... ڇل ڇل ڇل.... ڪل ڪل، ڇل..... آھ..... اتھاس! اتھاس جي وھڪ ۾ ماڻھو پاڻ وھي ويندو آھي.
ڀلا اتھاس ۾ وھڻ کان سواءِ ماڻھو ٻلواڻ ڪيئن ٿي سگھندو؟ بلاول، ھوشو واري سگھھ ڪٿان آنيندو، الائي تون ڪجھھ سمجھين پيو ڪي نھ.....
”ھا ديوي! سڀ سمجھان پيو، ڀلا ٻڌاءِ سڀاڻ توکي ڪيھا گل وڻندا؟“
”سڀان.... موتيو مگرو بھ آندئي، گلاب ۽ چنبيلي جي ورکا بھ ڪيئي، سورج مکي ۽ ڪيسو بھ لاٿئي، واھ. سرنھن جي گلن لاءِ ڇا چئجي، ڪيھا ڪيھا گلال وڇائيي، جھوڪ وٺو آھي، کرڙي جي ميدان مٿان مينھن وساڙڻ جيھا ننڍڙا ننڍڙا رتوڙا گل ڇني آءُ. جڏھن راڻي ٻائي جا پير رتوڙڻ سان ڌوئيندس تھ منھنجي لڇندڙ من کي ٿھمر ملي ويندو.
او حڪم جي پورائي لاءِ پرٿو سوئي.
”ٻڌ..... ڀورڙا، متان ڪا ڪوتاھي ڪرين، رتوڙا تازا آڻيج، سوپاري جي ھڳاو وارا، متان ريساري ساڻي کاڻي راڻي ٻائي ڪاوڙجي نھ پوي ۽ سندس ھڪ پاراتي سان آئون ھاڪڙي جيان سدا لاءِ ٺوٺ ۽ تون سدا لاءِ اڌورو رھجي وڃين.“