پنهنجي پاران
سيوهڻ جي ادبي شخصيتن جا
1. سنڌي ٻولي جي گرامر تي بحث ڪندڙ شخص، سڀ کان پهرين محمد جعفر بوبڪائي آهي.سندس ڪتاب حل العقود في طلاق السنود ۾ سنڌي نثر جا ٽڪرا “شرح محمد جي مون مڃي” الله جي رسول هي فرمايو، آئون واڻيو ناهيا، هل آئون تو جهڙو نه آهيان وغيره فقرا ملن ٿا.
2. سنڌي ٻوليءَ جو پهريون ڪلاسيڪل شاعر قاضي قادن آهي جنهن جا بيت سنڌي ادب ۾ سڀ کان پهريان مڃيا وڃن ٿا
3. سنڌي ٻولي ۾ پهريان درسي ڪتاب ديوان ننديرام مير چنداڻي سيوهاڻي 1853ع ۾ ترتيب ڏنا ۽ لکيا، جيڪي سرڪاري اسڪولن ۾ سڀ کان پهرين پڙهايا ويندا هئا.
4.سنڌي ٻولي ۾ مرثيه جو وڏي ۾ وڏي شاعر سيد ثابت علي شاهه ڪربلائي به سيوهڻ جو آهي
5.سنڌي ٻولي ۾ نثري شاعري جو پهريون ڪتاب مدد علي سنڌي جو پِنرملن آهي
6.سنڌي ٻولي ۾ پهرين سنڌي انسائيڪلوپيڊيا پروفيسر فتح الله صديقي جي آهي جيڪا 2005 ۾ ڇپي
7. سنڌي ٻولين ۾ سڀ کان پهرين ذاتين جي انسائيڪلوپيڊيا، به خير محمد ٻرڙي سيوهاڻي 2005 ۾ لکي آهي.
ان کانسواءِ به سيوهڻ جي ادبي شخصيتن سنڌي ٻولي ۽ ادب ۾ ڪافي ڪم ڪيا آهن.
ڪتاب لکڻ جو مقصد
هن وقت تائين مونکي 7 سال ٿيا آهن هن ڪتاب کي لکندي دوستن سان رابطا جاري رهيا.سيوهڻ جي ادبي شخصيتن جي باري ۾ پڇندو رهيس، ڪن ته معلومات ڏني ڪن ته وري سکڻا آسرا ڏنا، آخر تائين ڪا به معلومات نه ڏنائون.ڪافي دوستن جي درن تي پنڌ ڪيم پوءِ جيڪا شي جتان ملي ان کي نوٽ ڪندو ويس، ٽڙيل وکريل سيوهڻ جي ادبي شخصيتن جو مواد مليو ٿي. ڪنهن به هڪ ڪتاب ۾ ڪو چڱو خاصو مواد نه هو.
سنڌي ادب ۾ سيوهڻ جي ادبي شخصيتن جي وڏي خدمت ٿيل آهي مون سوچيو ته ڇو نه انهن جا پروفائيل لکان انهن جي جنم، وفات جي تاريخن کي شامل ڪريان سندن ڪتابن جا نالا ضرور شامل ڪريان سندن وفات ڪٿي ۽ ڪهڙي شهر ۾ ٿي سندن جنم ڪٿي ۽ ڪهڙي شهر ۾ ٿيو آهي. چند ڳالهيون ادبي شخصيتن کي هن ڪتاب ۾ شامل ڪرڻ لاءِ رکيون اٿم
1. ادبي شخصيت جو جنم سيوهڻ يا ڀرپاسي ۾ ٿيو هجي
2. جي جنم سيوهڻ ۽ ڀرپاسي نه ٿيو هجي ته سيوهڻ ۽ ڀرپاسي اها شخصيت مدفون هجي.
3. مٿئيون ڳالهيون ٻئي نه هجن ته ادبي شخصيت جي خاندان جو تعلق سيوهڻ يا ڀرپاسي سان هجي.
4. جن به شخصيتن جو ادبي ڪم ٿيل هوندو، ان کي هن ڪتاب ۾ شامل ڪيو ويندو.
5. سندن لکڻيءَ جو نمونو به ڪتاب ۾ شامل ڪريان
6. چند شخصيتن جا هٿ اکر ڏبا
7. جن به ادبي شخصيتن جون تصويرون ملنديون اهي به شامل ڪبيون.
ڇنڊ ڇاڻ:
هن ڪتاب ۾ ادبي شخصيتن جون لکڻيون به شامل ڪيون آهن ان مان خبر پوندي ته سندن ادبي ڪم جو معيار ڪهڙو آهي انهن ڇا لکيو آهي!سندن ٻولي جي استعمال جي جي خبر پئي ٿي ان دور جي خبر پوي ٿي.سندن ٻولي ڪهڙين ٻولين اثر هيٺ هئي.سنڌي ٻولي ڪهڙن مرحلن مان گذري سندن لکڻين ۾ ڪهڙو پيغام آهي ڪهڙو مقصد آهي حقيقت ڇا آهي.
ڪتاب “سيوهڻ صدين کان” ۾ فيروز شاهه ظفر، فيروز شاهه تاثير، جدا جدا شخصيت لکي وئي آهي.جڏهن فيروز شاهه ظفر ۽ تاثير هڪ ئي شخصيت آهي فيروز شاهه تاثير جو جنم باجارن ۾ ٿيو.سندس جو پهريون تخلص “تاثير” بعد ۾ ظفر هو ٻيو فيروز شاهه دڙائي بوبڪن جي ڳوٺ دڙو جو رهاڪو هيو جنهن جو تخلص دڙائي هيو محمد عارف سيوستاني اول، محمد عارف سيوستاني “ٻيو”، ٻئي سيوهڻ جا رهاڪو آهن محمد عارف سيوستاني اول ڀلارو بزرگ رهيوآهي غلام مصطفيٰ قاسمي پڻ سندس تي مضمون لکيو آهي سندس ادبي ڪم ڪو گهڻو نظر نٿو اچي سندس هڪ فتوائن جو ڪتاب محمد عارف جي فتوايٰ ملي ٿو محمد عارف سيوستاني اول ولد محمد حسن قاري ولد دين محمد صديقي آهي .
محمد عارف اول جي وفات 1258هه ٿي آهي
محمد عارف صديقي “ٻيو” انگريزن جي دور جو آهي سندس جي سنڌي ۽ فارسي ۾ شاعري ملي ٿي پاڻ هڪ ڪتاب زميندار ناما لکيائين ۽ ڪريما جو سنڌي ترجمو به ڪيائين.سندس تخلص عارف هو سندس جا 300 غزل سنڌي ۽ فارسي ۾ لکيل آهن سندس جو وڌيڪ احوال ڪتاب ۾ ڏنل آهي محمد نالي (3) ادبي شخصيتون آهن 1. ملا محمد سيوهاڻي 2. محمد وفا سيوستاني 3.محمد مجذوب سيوستاني ٽنهي ادبي شخصيتن جو ادبي ڪم ٿيل آهي ٽنهي کي شامل ڪيو اٿم محمد مجذوب سيوستاني، محمد عارف سيوستاني (ٻيو ) جو ڀاءُ آهي نور محمد بوبڪائي جي نالي سان ٻه شخصيتون آهن ٻنهي جو ادبي ڪم ٿيل آهي سندن جو دور جدا جدا آهي ٻنهي جو ادبي ڪم ٿيل آهي. مخدوم محمد حسن صديقي، مخدوم ابوالحسن، مخدوم حسن الله صديقي ٽنهني شخصيتن جا نالا ملندڙ جلندڙ آهن ٽئي شخصيتون الڳ الڳ آهن، سندن ادبي ڪم ٿيل آهي سندن جو احوال اڳتي ڪتاب ۾ آهي.
ڪجهه رهيل ادبي شخصيتون
هنن شخصيتن جا نالا ۽ سندن ڪتابن جا نالا مليا آهن. سندن دور جي خبر نه ٿي پوي، سندن جنم ۽ وفات جي تاريخ نه پئي ڪٿان ملي سندن وڌيڪ احوال جي کوجنا جاري آهي.هيٺ سندن نالا ۽ ڪتابن جا نالا ڏيان ٿو.
شخصيتن جا نالا ڪتاب جو نالو
تذڪره مشاهير سيوستاني شريف الدين سيوستاني
رسالا حقيه حجته الله بطريق حقير غلام محمد بوبڪائي
سيپاره سنڌي (ترجمو) مخدوم مريد الله سيوهاڻي
انشاء نعمتي مولانا نعمته الله سيوستاني
سيپاره 29 ترجمو محمد فضل الله ولد عبدالوهاب سيوستاني 1920ع
فتويٰ خلاف امامت ملا عبدالرزاق بوبڪائي
زينته الصنف المعروف فوائد المڪشيت محمد ابراهيم بختيار پوري
انشاء فيض رسان جلد 2 ملا محمد وارث ولد نصرالله سيوستاني
تذڪره اولياء سيوستان
وضاحت:
ويجهڙائي واري دور ۾ سيوهڻ جي ڪجهه شخصيتن کي ڪتابن ۾ شاعر قرار ڏنو ويو آهي.بلڪ اهي سگهڙ آهن شاعر نه آهن سندن ادبي ڪم ڪونه ٿيل آهي، ٻين جي شاعري ياد اٿن انڌا منڊا شهر پنهنجا اٿن. جن کي “سگهڙ” چئجي ٿو شاعر يا اديب قرار نٿو ڏئي سگهجي.
دادن فقير سولنگي هي سيوهڻ جي ڳوٺ پنجوٿا جو رهاڪو هيو، بعد ۾ سيوهڻ اچي رهيو ، دادن فقير ٻيو “راڌڻ” وارو جيڪو ذات جو جويو آهي دادن فقير راڌڻ واري جو ڪتاب دادن فقير جو ڪلام جي نالي سان ڇپيل آهي. دادن فقير سولنگي جو ڪو به ڪتاب ڇپيل نه آهي راڌڻ وري دادن فقير جي وفات1979۾ ٿي ۽ سيوهڻ واري جي وفات 1998 ۾ ٿي آهي.سندس پٽن غلام رسول سولنگي به سگهڙ حال حيات آهي.ٻيا سگهڙ سيوهڻ جا هي آهن وڏيرو محمد بچل سولنگي، حاجي محمد عمر عرف غلام حسين ڀلائي، رئيس جان محمد ڪٽوهڙ، غلام رسول حاجاڻو ، پٽاڻ ڀٽ، غلام حسين باجاري، انور ٻگهيو (ڀانن وارو) سڀن سگهڙن سان منهنجون ملاقاتون ٿيل آهن پاڻ شاعر نه آهن سگهڙ آهن.
کرڪڻا لاهي سک نه ستا ڪڏهين
اميد ته منهنجي هِيءَ محنت اوهان کي ضرور قبول پوندي مون ڪافي جاکوڙ ڪري معلومات هٿ ڪئي آهي. ايتري قدر جو شخصيت جي پروفائيل تاريخ ڏسڻ قبرستانن ۾ به وڃڻو پيو. آئون سمجهان ٿو ته هي هڪ ڊگهو موضوع آهي هي هڪ ڪتاب پوري نه پوندو.هڪ هڪ شخصيت تي هن کان وڌيڪ ڪيئي ڪتاب لکي سگهجن ٿا مون کان ڪي غلطيون به ٿيون هونديون. ڪي شخصيتون رهجي به ويون هونديون. ڪن جي پروفائيل ۾ غلطيون به ٿيون هونديون. ڪن جي ڪتابن جا نالا رهجي ويا هوندا.هي سڄو ادبي ڪم ادبي شخصيتن کي (ظاهر-نروار) ڪرڻ لاءِ ڪيو ويو آهي نيڪ نيتي سان ڪيو ويو آهي اميد ته غلطين کي نظر انداز ڪري اوهان پنهنجا قيمتي رايا ڏيندا. آنءُ محترم مدد علي سنڌي جو ٿورائتو آهيان جنهن هن ڪتاب جو مهاڳ لکيو، يوسف سنڌي جا به ٿورا جوهي منهنجو ڪتاب “سيوهڻ جون ادبي شخصيتون” پنهنجي اداري سچائي اشاعت گهر طرفان ڇپيائين.
منهنجي جاکوڙ ادبي شخصيت لاءِ اڃان به جاري آهي.
کرڪڻا لاهي، سک نه ستا ڪڏهين
اوسيئڙو آهي، کاهوڙين کي پنڌ جو
(شاهه)
____________________________
مير حاجن مير
سيوهڻ شريف
24-6-2014
0300-3275248