شخصيتون ۽ خاڪا

سيوهڻ جون ادبي شخصيتون (تحقيق)

هي ڪتاب “سيوهڻ جون ادبي شخصيتون” شاعر ۽ ليکڪ مير حاجن مير جو تحقيقي پورهيو آهي.
هي ڪتاب سچائي اشاعت گهر دڙو پاران 2014ع ۾ ساحل پرنٽرس وٽان ڇپايو ويو. لک ٿورا سائين يوسف سنڌيءَ جا جنهن هن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي ڏني ۽ مهربانيون مير حاجن مير جون جنهن ڪتاب سنڌ سلامت تي پيش ڪرڻ جي اجازت ڏني.
Title Cover of book سيوهڻ جون ادبي شخصيتون (تحقيق)

مخدوم جعفر بوبڪائي (ولات 930هه 1524ع وفات 1002هه)

مخدوم جعفر بوبڪائي ولد مخدوم عبدالڪريم عرف مخدوم ميران بوبڪائي جو جنم 930هه 1524ع ڌاري ٿيو. مخدوم جعفر جي ولادت جي تاريخ تي محققن کي اختلاف آهي. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ ولادت 930هه ڄاڻائي ٿو ته ڊاڪٽر مولانا عبدالله ڀٽو ولادت 911هه ڄاڻائي ٿو ڪن جو چوڻ آهي ته سندس والد مخدوم ميران جي وفات 949هه آهي ان وقت مخدوم جعفر بالغ هو. فتويٰ جون ڳالهيون، قضا ۽ فيصلن جا واقعا سندس سامهون هئا. مخدوم جعفر تعليم پنهنجي والد مخدوم عبدالڪريم عرف ميران بوبڪائي کان حاصل ڪئي. مخدوم جعفر 958هه 1551ع تي حج جو فرض ادا ڪيو. مخدوم جعفر شاعر، وڏو علم وارو، علم نجوم، رمل، شعبده بازي، طلسم جي فن جو ڄاڻو هو. مفتي ۽ راوي به هو فتوائون ايتريون ته مشهور هيون جو وقت جا عالم پنهنجي لکڻين ۾ حوالي طور استعمال ڪندا هئا. سندس همعصر ۾ قاضي ڏتو سيوستاني، سيد حيدر سنائي مخدوم ساهڙ لنجار بلاولي، رڪن الدين صديقي ٺٽوي، شفيع ڪتين لاکو، درويش مقدي واڍو، مخدوم حسن ڀانوڻي، مخدوم سعد، مخدوم جمع، مخدوم نوح هالن وارو ۽ ٻيا هئا. مخدوم جعفر سنڌي جي گرامر تي بحث ڪندڙ پهريون شخص آهي. مخدوم جعفر لکي ٿو ته فارسي ۾ جمع، الف نون ملائڻ سان ٺهندو آهي، اهڙي طرح بعض سنڌين ۽ هندن وٽ به الف نون ملائڻ سان جمع ٺهندو آهي. سندس عبارت هي آهي.

وان الجمع في الفارسيته قد تڪون بالالف والنون ڪقولهم ضعيفان و فقيران و کذالڪ عند بعض السنود والهنود ڪقولهم تويان و حصيران للحصر و ڪتابان الڪتب و وطلاقان للطلقات. فارسي ٻوليءَ ۾ جمع ڪڏهن ڪڏهن الف نون ملائڻ سان ٺهندو آهي، جيئن ضعيف جو جمع ضعيفان، فقير جو جمع فقيران غنيءَ جو جمع غنيان، اهڙي طرح ڪن سنڌين ۽ هندن وٽ به هوندو آهي، جيئن تورڻ جو جمع توريان حصير جو جمع حصيران، ڪتابن لاءِ ڪتابان ۽ طلاقن لاءِ طلاقتن.

مخدوم جعفر بوبڪائي جي ڪتاب “حل العقود في طلاق السنود” ۾ سنڌي نثر جا ٽڪرا موجود آهن. شرح محمد جي مون مڃي، الله جي رسول هي فرمايو، آئون واڻيو ناهيان، هل آئون تو جهڙو نه آهيان وغيره فقرا ملن ٿا. مخدوم جعفر جي ڪتابن جا نالا:
1. نهج التعليم.
2. حاصل النهج
3. منهج العمال مختصر ڪنزالعمال
4. عجالت الراغين
5. فتح الدارين
6. ارشاد الصادقين
7. ڪشف الحق
8. معاقد العقائد المعروف بالمڪالمات
9. لاءِ شارات الي حل المعاقد و لمعالمات.
10. اقل واعدل ڪلمات في حڪم فصوص الحڪم والفتوحات
11. مقاليد الاسلام
12. رسالا بيان بدعات
13. تهذيب الاصول
14. تقريب الوصول شرح تهذيب الاصول
15. المتانت في مرمت الخرانت
16. الحجته القويت في جواب الرسالت الحلفيه
17. حل العقود في طلاق السنود
18. قرنهه في حڪم الحلف بالمرنه والپرنه
19. التنميق في توقيت المرعَت في التطليف
20. البيان المبرم
21. ڪميت الواقع
22. استفتاءُ
23. البصارت في العمل بالاءِ شارت
24. رسالت
25. رسالت في ارسال الندؤا بع
26. نفي العتساب في سنت الا عتڪاف
27. تحصيل الڪفايت
28. شرح ميزان الصرف
29. بدايت النحو
30. منتخب بدايت النحو
31. اهم النحو
32. الهم في شرح الاهم
33. حواشي شرح الجامي
34. بنيت البيان
35. بيان البنيت
36. العراضت في علم العروض والقافيت
37. عرض العراضت في علم العروض والقافيت
38. رسالت في المنطق
39. معنوت المبتدي
40. مفيد المنطق
41. عجالت الوقت.
مخدوم جعفر بوبڪائي وڏو جيد عالم، بزرگ، عابد، زاهد، استاد، مفتي ۽ پرهيزگار هو. سندس جي سنڌي ماڻهن، وطن ۽ سنڌي ٻوليءَ سان محبت هئي. پاڻ سچ چوڻ وارن مان هيو. مخدوم جعفر کي ٻه پٽ هئا ڪن حوالن ۾ 3 نالا ملن ٿا، عبدالغني، بصرالدين ۽ نورالدين سندس ڏاڏو مخدوم يعقوب بوبڪائي هيو. بوبڪ شهر حافظن ۽ قضا جو شهر رهيو آهي. روايت آهي ته مخدوم نوح هالن وارو ۽ مخدوم جعفر بوبڪائي پاڻ ۾ همعصر ۽ صحبتي هئا. هڪ ڏينهن مخدوم جعفر کي مخدوم نوح فرمايو ته “مون خدا تعاليٰ کي ظاهري اکين سان ڏٺو آهي.” تنهن تي مخدوم جعفر جواب ڏنس ته “اندر جي اکين سان خدا تعاليٰ جو ديدار ڪيو هوندءِ، ڇاڪاڻ ته هنن ظاهري اکين کي اهڙي ديدار ڪرڻ جي طاقت ڪانهي. هاڻي هيئن ڪر جو انهي ديدار جي وقت پنهنجي ڪنهن خاص ماڻهوءَ کي چئو ته تنهنجي اکين کي هٿ ڏئي، هٿ ڏيڻ کان پوءِ به جيڪر ديدار ٿيندو رهي ته پڪ ڄاڻج ته اندرين اکين سان ديدار ڪرين ٿو.” مخدوم نوح اهو آزمودو ورتو ۽ پڪ ٿيس ته مخدوم محمد جعفر جي ڳالهه سچي آهي پوءِ مخدوم نوح فرمايو: “جيڪڏهن نه هجي ها جعفر ته نوح ٿئي ها ڪافر” مخدوم جعفر جي وفات اربع ڏينهن 11:15 منٽن تي 1002هه تي ٿي. سندس مزار مبارڪ بوبڪن ۾ آهي.